Pamangkot sang mga Pamatan-on . . .

Paano Ko Malikawan ang mga Katalagman sa Internet?

HANDURAWA ang imo kaugalingon sa sulod sang pinakadaku nga librarya sa kalibutan. Ang mga libro, pamantalaan, katalogo, retrato, kag tanan nga sahi sang recording (plaka, tape, video)—tuhoy sa halos tanan nga topiko—nagapalibot sa imo. Matigayon mo sa gilayon ang tanan nga pinakaulihi nga impormasyon subong man ang mga literatura sang nagliligad nga mga siglo.

Ti, sarang sa gilayon mahatag sang Internet ini nga mga impormasyon sa imo. Nagapaposible ini sa isa ka tawo nga magamit ang iya kompyuter kag makigbayluhanay sing impormasyon sa iban nga mga kompyuter kag sa iban nga mga nagagamit sing kompyuter sa bisan diin nga bahin sa kalibutan. * Nagatugot ini sa mga nagagamit sa pagbaligya sing mga produkto, pagpamakal, pagtransaksion sa banko, pagsugilanon, pagpamati sa bag-o nga mga recording sa musika—ang tanan sa sulod mismo sang ila puluy-an.

Kon amo, indi katingalahan nga ang pila ka eksperto nagsigahom nga kapin sa 320 ka milyon ka tawo ang magagamit sang Internet sa katapusan sini nga tuig. Gani, nangin ordinaryo na lamang ang paggamit sing Internet sa madamo nga bahin sang kalibutan. Bangod ginapanugyan gid sang mga eskwelahan kag mga librarya ang paggamit sini, minilyon nga pamatan-on ang makagamit sini. Sa Estados Unidos, halos 65 porsiento sang mga pamatan-on nga nagapangidaron sa ulot sang 12 kag 19 ang nakagamit na ukon nagasuskribe sa sining on-line (nagagamit sing kompyuter) nga mga serbisyo.

Kon ginagamit sing nagakaigo, ang Internet isa gid ka tuburan sang mabuligon nga mga impormasyon sa paniempo, panakayon, kag iban pa nga mga topiko. Paagi sa sini, mahimo ikaw makabakal sing mga libro, mga piyesa sang salakyan, kag iban pa nga mga butang. Madamo ang nagagamit sini para sa ila mga hilikuton sa eskwelahan.

Bisan pa mapuslanon ang Internet, daw kaangay man ini sa isa ka librarya nga wala sing mga librarian ukon iban pa nga mga manugpanilag. Ang isa makapangusisa sa sini nga nagabatyag nga wala sing iban nga tawo nga nagatan-aw. Apang amo ini ang isa sa pinakadaku nga mga katalagman sang paggamit sa Internet. Ngaa? Bangod indi maisip nga mga Web site (isa ka duog sa Internet) ang nagaunod sang materyal nga makapalain sa moral kag makatalagam sa espirituwalidad. Busa, ang pamatan-on nga mga Cristiano mapadayag sang Internet sa pagsulay. Ti, ang mga tawo kinaugali nga mausisaon—isa ka huyog nga madugay na nga ginahingalitan ni Satanas nga Yawa. Ginhingalitan gid ni Satanas ang pagkamausisaon ni Eva kag ‘ginlimbungan sia paagi sa iya daya.’—2 Corinto 11:3.

Sing kaanggid, madali malimbungan ang isa ka Cristianong pamatan-on sang di-maayo nga impormasyon kon indi sia determinado nga tipigan ang iya espirituwalidad. Ang isa ka artikulo sa Better Homes and Gardens nagpaathag: “Isa ka makahalawathawat nga duog ang Internet, sa diin ang mga  mangin-alamon nga mga tawo nagabaligya sang pinakaulihi nga mga impormasyon; apang ang mga pedopilya, mga manugtonto, mga salimpapaw, kag iban pa indi maayo nga mga tawo may mga Web site man.”

Ang isa ka pamatan-on nga si Javier * nagsiling: “Makakilibang ang iban nga mga Web site. Hinali lang sila mag-ulhot nga wala sing paandam.” Nagdugang sia: “Ginatinguhaan nila nga masiod ikaw. Ginaganyat ka nila—agod kuhaon ang imo kuwarta.” Ang isa ka Cristianong pamatan-on nga si John nagbaton: “Sa tion nga magtan-aw ikaw sa di-nagakaigo nga materyal, mabudlay na nga mag-untat—makapagiyan gid ini.” Ang pila ka Cristianong mga pamatan-on pirme nagalantaw sa di-maayo nga mga Web site, kag nagdul-ong ini sa ila sa mas mabug-at nga mga problema. Naguba pa gani sang pila ang ila kaangtanan kay Jehova. Paano ini malikawan?

“Pagtan-aw sing Walay Kapuslanan”

Kon kaisa ang isa ka direksion sang Web site maathag nga nagapakita nga nagaunod ini sing malain nga materyal.⁠ * Ang Hulubaton 22:3 nagapaandam: “Maalamon ang isa nga nakakita sang kapahamakan kag nagapanago, apang ang indi eksperiensiado nagapadayon kag nagaantos sang silot.”

Apang, sa masami, ang problema amo nga ang mga tawo mahimo makakadto sa malain nga mga site sing aksidente lamang. Ang home page mahimo mag-unod sing makapakibot nga mga laragway nga gindesinyo sing maayo agod ganyaton ikaw nga usisaon ang site—kag magbalikbalik sa sini!⁠ *

Ginasugid ni Kevin kon ano ang natabo sa isa niya ka abyan: “Wala sia sing himuon kag nangin mausisaon. Wala magdugay pirme na niya ginabuksan ang site nga nagaunod sing pornograpiya.” Maayo na lang, ining Cristianong pamatan-on nakighambal sa isa ka gulang kag nakabaton sing bulig.

Nakapamat-od ka na bala kon ano ang imo himuon kon makakadto ikaw sa sina nga site? Maathag kon ano ang dapat pagahimuon sang isa ka Cristiano: Bayai ini sa gilayon—ukon patya ang browser (program nga ginagamit sa pagpangita sing isa ka site) sang Internet! Mangin kaangay sang salmista nga nangamuyo: “Ipalayo ang akon mga mata sa pagtan-aw sing walay kapuslanan.” (Salmo 119:37; ipaanggid ang Job 31:1.) Dumduma nga bisan wala sing nagabantay sa aton nga tawo, may nagalantaw gihapon sa aton. Ang Biblia nagapahanumdom sa aton nga ang tanan nga butang “hublas kag nadayag sa iya mga mata nga sa iya manabat kita.”—Hebreo 4:13.

Ang pagpakighambal sini sa imo mga ginikanan ukon sa iban nga hamtong nga mga Cristiano makapabakod sang imo pamat-od nga indi na liwat pagbuksan ang di-maayo nga mga site. Ti, kon mahulog ikaw sa luyan, hulaton mo pa bala nga magsalop ka hasta sa liog antes ka mangayo sing bulig?

Kumusta Naman ang On-Line nga Pagpakig-upod?

Ang chat nagatugot sa nagagamit sang Internet gikan sa bilog nga kalibutan sa madasig nga pagkomunikar sa isa kag isa. Ang mga negosyo nagagamit sini para sa on-line nga mga komperensia kag sa pag-aman sing mga serbisyo sa mga kustomer. Ang iban nga mga chat room nagatugot sa mga nagagamit nga magpaambit sing impormasyon may kaangtanan sa teknikal nga mga butang, kaangay sang pagkay-o sing salakyan ukon pagprograma sing kompyuter. Ang pila ka porma sang chat nagatugot sa mga mag-abyan kag mga miembro sang pamilya sa pagkomunikar sing pribado nga wala nagakinahanglan sang long-distance nga pagtawag sa telepono. Bisan may nagakaigo nga kapuslanan ini nga media, may mga katalagman man bala ini?

Dapat gid maghalong may kaangtanan sa pangpubliko nga mga chat room, kay may mga katalagman gid ini. Ang manunulat nga si Leah Rozen nagsiling: “Ang nakahibalo sa teknolohiya nga mga tin-edyer nagahinguyang sing inoras sa ­on-line nga pagsulusugilanon sa mga indi makilal-an nga mga estranghero sa bug-os nga pungsod kag, bisan pa gani, sa bug-os nga kalibutan. Sing  makapasubo, ang pila sining mga estranghero nga mahimo masugilanon sang mga pamatan-on sa Internet malain man gali nga mga tawo nga nagapangita sing mga kabataan nga nagapasugot nga makigkita para makighilawas.” Ang isa ka artikulo sa Popular Mechanics nagpaandam nga “dapat gid kamo maghalong” kon nagagamit sing mga pangpubliko nga mga chat room. Ang paghatag sang inyo ngalan ukon direksion sa isa ka estranghero mahimo mangin isa ka imbitasyon padulong sa daku nga kapahamakan! Ngaa ibutang mo ang imo kaugalingon sa sina nga katalagman?

Apang, ang isa ka mas malimbungon nga katalagman amo ang masiod sa di-nagakaigo nga pagpakig-upod sa mga estranghero nga wala nagatahod sang mga prinsipio sang Biblia. * Ang mga manugpanalawsaw nagasiling nga ang kalabanan nga mga sugilanon sang mga tin-edyer sa mga chat room nasentro sa seksuwal nga mga butang. Gani ang laygay sang Biblia sa 1 Corinto 15:33 nagakaigo gid: “Indi kamo magtalang. Ang malain nga kaupdanan nagadunot sang mapuslanon nga mga batasan.” Ang malain nga kaupdanan paagi sa kompyuter makatalagam. Dapat bala ibutang sang isa ka mahinadlukon-sa-Dios nga pamatan-on ang iya kaugalingon sa sina nga mga katalagman?

Mga Pangamlig

Bangod sang mga katalagman nga ginapresentar sang Internet, dapat ini gamiton sing maalamon. Halimbawa, ang iban nga mga pamilya nagabutang sang ila kompyuter sa isa ka hayag nga lugar, kaangay sang salas. Mahimo man sila magtukod sing isa ka pagsulundan nga magamit lamang ang Internet sa tion nga may iban pa nga tawo sa balay. Magkooperar kon ang imo mga ginikanan magpahamtang sini nga mga pagdumili. (Hulubaton 1:8) Ang maathag nga mga giya isa ka pagpakita sang ila gugma.

Kon ang mga buluhaton sa eskwelahan nagakinahanglan nga maggamit ikaw sing Internet, ngaa indi mo pagbantayan kon daw ano kalawig nga tion ang imo ginahinguyang sa sini? Tinguhai nga pat-uron sing abanse kon daw ano kalawig nga tion ang imo gamiton paagi sa paggamit sing alarm clock nga magpahanumdom sa imo sa pag-untat. Si Tom nagpanugyan: “Magplano sing abanse, pat-ura kon ano gid ang luyag mo pangitaon, kag sundon gid ini—bisan kon daw ano pa ka makagalanyat ang iban nga talan-awon.”

Kinahanglan man ang pagpangandam kon nagagamit sing E-mail. Ang Cristianong mga pamatan-on dapat maghalong nga indi mawili sa pagbasa sing tuman kadamo nga E-mail, ilabi na gid kon ang kalabanan sang impormasyon wala pulos ukon indi sibu. Ang sobra nga paggamit sing E-mail sarang makaubos sang mapuslanon nga tion nga kinahanglanon para sa homework kag espirituwal nga mga hilikuton.

Si Hari Solomon nagsiling: “Ang paghimo sing madamo nga tulun-an wala sing katapusan, kag ang tama nga paghugod sa sini nagapalapyo sa unod.” (Manugwali 12:12) Yadtong mga pulong naaplikar gid sa Internet. Indi pagtuguti nga mawili sa pagpangita sing mga katunayan kag mga butang amo nga mapatumbayaan mo ang personal nga pagtuon sa Biblia kag pagpakigbahin sa Cristianong ministeryo. (Mateo 24:14; Juan 17:3; Efeso 5:15, 16) Dumduma man, nga bisan pa may nagakaigo nga bahin ang pagpaalintunay paagi sa kompyuter, wala sing makatal-us sa pagkit-anay sing nawong-sa-nawong upod sa mga masigka-Cristiano. Gani kon kinahanglan mo gid nga maggamit sing Internet, magdesisyon sing malig-on nga gamiton ini sing maalamon. Likawi ang makatalagam nga mga site sa Internet, kag indi maghinguyang sing sobra nga tion sa sini. “Amligi ang imo tagipusuon,” kag indi gid magpaulipon sa Internet.—Hulubaton 4:23.

[Mga Footnote]

[Kapsion sa pahina 14]

“Makakilibang ang iban nga mga Web site. Hinali lang sila mag-ulhot nga wala sing paandam”

[Laragway sa pahina 15]

Ang iban nga mga pamilya nagabutang sang ila kompyuter sa isa ka hayag nga lugar