Mga Samaysamay sa Imo Panan-awan?

Ayhan nakita mo na ini—diutay abuabuhon nga mga samaysamay nga indi mo mapokus kag daw nagalutawlutaw sa imo panan-awan. Mahimo mo ini makita kon nagabasa ka ukon kon nagatulok ka sa lus-aw-sing-duag nga dingding ukon sa wala-sing-panganod nga langit.

KON natinguhaan mo na nga ipokus ang imo panulok sa isa sining samaysamay, nahibaluan mo nga indi mo ini mahimo. Madasig sila nga nagakadula sa pinakadiutay nga hulag sang imo mga mata, kag bisan kon may isa nga magsibad sa panulok mo, indi mo gihapon mapat-od kon ano ini.

Ano ining mga samaysamay? Yari bala ini sa kadaygan sang imo kalimutaw, ukon yari bala ini sa sulod? Magpamisok nga wala ginahulag ang imo mga mata. Kon magsaylo ukon madula ang mga samaysamay, yari ini sa guwa kag indi amo ang pagahambalan sa sini nga artikulo.

Apang kon diutay lamang ukon wala sing pagbag-o, nian yari ini sa sulod, nagakabit sa vitreous humor, ang pluido nga nagapuno sang nasulod nga bahin sang imo kalimutaw. Bangod yari ini sa likod sang lente sang mata, buron ini. Kag bangod ang vitreous humor jelly nga indi tanto ka lapuyot sangsa tubig, maanod-anod ini, nagapalayo kon tulukon mo gid sing maayo ang isa. Diri sini nakuha ang ila Latin nga ngalan—muscae volitantes, buot silingon “nagalupad nga mga langaw.”

Diin Ini Naghalin?

Diin gid bala naghalin ini nga mga samaysamay? Ang iban sini mga salin sang mga pamaagi nga natabo sa wala ka pa matawo. Sa maaga nga bahin sang pagtubo sang bata, lanutlanuton ang nasulod nga bahin sang mata. Sa pagkabun-ag, ini nga mga lanutlanot kag ang iban pa nga mga selula nangin ang vitreous humor. Apang, mahimo mabilin ang iban nga mga selula kag ang diutay nga lanutlanot, kag nagalutaw ini. May kanal man halin sa optic nerve pakadto sa lente nga sa ginabusong nga bata may ugat pakadto sa lente agod pakan-on ini. Nagagamay ang ugat kag ginasuyop ini, sa masami antes matawo, apang mahimo mabilin ang gagmay nga mga bahin sini.

Apang may iban pa nga ginhalinan. Bisan sa isa ka hamtong, ang vitreous humor indi tanan gel. Naputos ini sa manipis nga hyaloid membrane. Ginaduso ini sa retina, ang screen sang sensitibo sa kapawa nga tisyu nga nagaputos halos sa nasulod nga bahin sang imo mata kag sa amo nagalarawan sang imo makita. Naangot ang hya­loid membrane sa retina sa bug-os naatubang nga bahin sini. Gikan sini nga tinabuan nagalapnag ang gagmay nga mga nahot sa vitreous humor.

Samtang nagatigulang kita, nagakupos ini nga mga nahot. Bangod sini, ang iban nagakapudpod. Ang vitreous humor nagalasaw man, gani ang napudpod nga mga nahot makalutawlutaw sa sini sing mas hilway. Nagakupos man ang vitreous humor kag nagapalayo sa reti­na, ayhan nagabilin sing iban pa nga mga bahin sang selula subong resulta. Gani, samtang nagatigulang makita mo ang madamo sining “nagalupad nga mga langaw” nga naanod-anod kag nagalibotlibot sa imo panan-awan.

Ang isa pa ka ginhalinan sang gagmay nga  mga nagalutaw amo ang mga ugat sang dugo sa reti­na. Ang isa ka tapungol sa ulo ukon ang bisan ano man nga sobra nga kahuol sa mata ginatunaan sang pagpaguwa sang gamay nga ugat sing mga red blood cell. Malapuyot ang mga red cell, gani nagapinungyot ini ukon nagaporma sing kadena. Ang isahanon nga mga selula ukon ang mga pinungyot mahimo magsaylo sa vitreous humor, kag kon magpabilin ini malapit sa retina, mahimo ini nga makita. Mabalik liwat sa lawas ang mga red cell, gani madula ini sa ulihi. Apang, indi ini muscae volitantes bangod resulta ini sang diutay nga samad.

Nagakahulugan bala nga may diperensia kon may muscae volitantes? Indi gid man. Ang mga tawo nga normal ang mga mata, bisan ang mga bata pa, makakita sini, kag sa ulihi matun-an na nila nga indi ini pagsapakon. Apang ang pila ka kahimtangan mahimo nagapatimaan sing katalagman.

Kon May Katalagman

Kon hinali mo nga makita ang mas madamo nga samaysamay sangsa nagligad, mahimo ini magkahulugan nga may nagakatabo nga indi normal. Matuod ini ilabi na kon makakita ka man sing diutay nga mga pagsilak sang kapawa halin sa sulod sang imo mga mata. Ini nga mga talan-awon nagahalin sa retina, diin ang kapawa nangin mga nerve impulse. Ang madamo nga nagalutawlutaw kag ang mga nagasilak nga kapawa masami nga resulta sang pagkahukas sang retina. Paano ini nagakatabo?

Ang retina may kinaiya kag kadamulon sang isa ka pidaso sang basabasa nga tissue paper kag subong gid ka halalungan. Ang sensitibo-sa-kapawa nga anib sini naangot sa anib sa likod sini kag sa vitreous humor sa atubangan lamang sini kag sa optic nerve, nga mas mahuyang nga naangot sa focal center. Nagabulig nga maplastar sa lugar sang vitreous humor ang iban nga bahin sang retina. Elastiko gid ang mata amo nga bisan ang mga sumbag wala  sa masami nagagisi sa retina ukon nagahukas sa ginatapikan sini.

Apang, mahimo maghalit ang sumbag nga magapaluya sa retina sa pila ka bahin ukon maggisi ukon magbuslot sini. Mahimo man maghalin ang buslot sa gintabuan sang vitreous humor kag retina: Bangod sang gulpi nga hulag ukon halit, butungon sang vitreous humor ang retina, nga magagisi sini. Nian ang pluido sang vitreous humor mahimo magsulod sa likod sang reti­na, nga nagahukas sini sa iya naangtan. Bangod sini nga pagtublag, nagaigrab ang sensitibo sa kapawa nga mga nerve cell, kag makita ini nga daw mga silak.

Kon kaisa may diutay ukon daku nga hemorrhage nga nagaupod sa pagkahukas, kay ang nasulod nga bahin sang retina may kaugalingon nga sistema sang mga ugat sang dugo. Nagalusot ang mga selula sang dugo sa vitreous humor, kag makita ini subong hinali nga mga nagalutawlutaw. Sa indi madugay pagkatapos sini, samtang nagakahukas ang retina, nagadulom ang panan-awan.

Gani, kon makita mo ang hinali nga pagdamo sang mga samaysamay, ilabi na kon may kaupod nga mga silak, magkadto sa gilayon sa optalmologo ukon sa ospital! Mahimo nga nahukas ang imo reti­na. Mahimo nga imposible na ang pagbulong kon grabe na ang pagkahukas sang retina.

Tinuig ka na bala nga nakakita sing mga samaysamay apang wala sing mga silak nga kapawa? Ayhan wala sing dapat kabalak-an. Halos tanan nakakita man sini nga mga samaysamay. Kon pabay-an mo ini, indi ini madula, apang matun-an sang utok nga indi pagsapakon ang mga talan-awon samtang ginahimo mo ang imo matag-adlaw nga mga hilikuton. Ang kamatuoran nga mahimo ini magluntad nga wala gid nagahalit sa panan-aw isa ka pamatuod sang pinasahi nga desinyo sang mata kag sang pagkamapasibusibuon sang utok.

Apang, antes nila masiling sing pat-od nga wala sing dapat kabalak-an, ang mga tawo nga may makita nga mga nagalutawlutaw dapat mausisa anay sang isa ka optalmologo ukon optometrista.

[Kahon/Laragway sa pahina 25]

Ang Ginhalinan sang Modernong “Refractive Correction”

Kon nagagamit ka sing ginreseta nga antipara ukon mga contact lens, ini bangod sang muscae volitantes. Bangod luyag ni Frans Cornelis Donders, isa ka bantog nga Olandes nga manugbulong sang ika-19 nga siglo, nga mahibaluan ang tuhoy sini amo nga ginsugdan niya ang sientipiko nga imbestigasyon sa pisiolohiya kag patolohiya sang mata. Dugang sa paghibalo sang pila ka ginhalinan sang muscae volitantes, natukiban niya nga ang mas maathag nga panan-aw sa malayo sangsa malapit (farsightedness) resulta sang pagkupos sang kalimutaw kag nga ang buron nga panan-aw sang astigma­ism resulta sang indi palareho nga kadaygan sang cornea kag lente. Bangod sang iya mga pagtuon, nahimo ang ginreseta nga antipara.

[Laragway]

Si Donders

[Kapsion]

Courtesy National Library of Medicine

[Diagram sa pahina 24]

(Para sa kabug-usan sang teksto, tan-awa ang publikasyon)

Nahukas nga retina

Red cells

Gisi sa retina

Hyaloid membrane

Lente

Tawotawo

Iris

Ciliary body

Vitreous humor

Mga ugat sang dugo

Ang optic nerve nga nagapadulong sa utok