Ang Ganyat sang Santeria

SANG KORESPONSAL SANG MAGMATA! SA MEXICO

ANG Santeria nangin isa ka bantog nga relihion sa Cuba sa sulod sang madamong tinuig. Apang, ini nga porma sang pagsimba amat-amat nga ginpakilala sa iban pa nga mga pungsod. Halimbawa, sa isa sang daku nga mga merkado sa downtown sang Siudad sang Mexi­co makita ang mga balaligyaan sang mga kagamitan sa Santeria, subong sang mga krus, kandila, pangalap, kag mga anting-anting. Ang kalabanan sini nga mga balaligyaan nakilal-an subong mga botanica, kag makita ini sa iban pa dalagku nga mga siudad sa mga kontinente sang Amerika. Sa Siudad sang New York, ginapasayod sing maayo ang mga botanica sa directory sang telepono, nga mas malaba ang listahan sini sa yellow pages sangsa iban pa relihioso nga mga balaligyaan.

Madamo nga tawo ang naganyat sa mistisismo kag di-kinaandan nga kinaiya sang Santeria. Makita ang mga ideya sang Santeria sa pila ka popular Latin nga musika kag literatura. Nangin kapin ka di-relihioso kag ginaangot sa kultura ang Santeria sangsa relihioso, kag ginpalapnag ini sa Aprikano-Caribeano nga musika kag mga okasyon may kaangtanan sa kultura.

Mga Ginhalinan sa Dumaan nga Aprika

Ang Santeria may sadsaran nga mga bahin kag tradisyon sang isa ka dumaan nga relihion sa Aprika nga ginabuhat sang mga Yoruba sa Nigeria. Sang gindala ang mga Yoruba sa mga isla sang Caribeano subong mga ulipon sa ulot sang katuigan 1770 kag 1840, gindala nila ang ila relihion. Sang didto na sa kontinente sang Amerika, ginpilit ining gin-ulipon nga mga Aprikano nga batunon ang Katolisismo, apang wala nila ginbiyaan sing bug-os ang ila mga tradisyon. Gani naghimo sila sing bag-o nga porma sang pagsimba nga may mga buhat nga naghalin sa duha ka relihion. Ini nga pagsamo sang relihioso nga mga buhat gintawag nga sinkretismo.

Sa pagtinguha nga magsimba suno sa ila dumaan nga mga pagpati, ginhatagan sang mga ulipon ang Katoliko nga mga santos sing duha ka identidad, ang tagsa may kaangtanan sa isa ka Aprikano nga dios nga may pinasahi nga mga kinaiya kag gahom. Sa amo, ang Aprikano nga mga dios kag diosa, nga ginatawag orisha, nagtigayon sing mga ngalan kag mga dagway sang Katoliko nga mga santos. Apang, ang mga ritwal, kinabatasan, kag pagpati nagpabilin nga amo gihapon sa mga ginabuhat sa Aprika. Ang isa ka Santeria nga pari sa Cuba nagapaathag: “Ang sinkretismo nagatugot sa amon sa pagsimba sa Katoliko nga dios sa altar, apang ang amon ginakilala amo ang Aprikano nga dios sa likod sini.”

Ang mga relihion subong sang voodoo, Obeah, kag macumba may mga buhat man nga naghalin  sa Romano Katoliko nga mga rituwal, sakramento, kag sagrado nga mga kagamitan nga nasamuan sing espiritistiko nga mga buhat halin sa Aprika. Bangod kutob sa ginsuguran gindumilian sang Katoliko nga Simbahan sa Latin nga Amerika ang Aprikano nga mga relihion, ginbuhat sing tago ang Santeria sa malawig nga tion. Sang ulihi ginpabay-an sang Iglesia Katolika ini nga sinkretismo sa mga ulipon.

Mga Kinaiya sang Santeria

Ano ang mga kinaiya sining relihioso nga pagsimba? Ang mga santero, subong amo ang pagtawag karon sa mga nagabuhat sang Santeria, nagasimba sa isa ka supremo nga persona kag sa isa ka grupo sang mga dios, ukon orisha, nga nagahuman sang mga dios sang mga Yoru­ba. Ang pagbuot sang orisha ginapatpat sang Santeria nga mga pari paagi sa pagpamakot. Kon kaisa nagasulod kuno ang mga ori­sha sa mga sumilimba agod ipabati ang ila laygay. Makapangabay ang mga sumulunod sa mga orisha paagi sa mga pangadi, musika, nagakaigo nga paggawi, kag mga dulot. Importante ang papel nga ginatungdan sang mga altar sa pagsimba; nagahimo sini ang mga santero sa ila mga puluy-an kag nagabutang sa sini sing mga bulak, alkoholiko nga ilimnon, keyk, kag tabako agod ang mga dios pirme nga malipayon kag mabuligon.

Si Lizette Alvarez nagpaathag sa isa ka artikulo sa New York Times tuhoy sa Santeria nga pilosopiya: “Ginapadaku sang relihion ang karon nga kabuhi sa baylo sang pihak nga kinabuhi, kag nasentro ini sa kinaugali nga mga puwersa. Ang tagsa ka dios nagarepresentar sa isa ka bahin sang kinaugali, kaangay sang daguob, kag sa isa ka kinaiya sang tawo, kaangay sang gahom.” Ginabuligan sang Santeria nga mga pari ang mga tawo nga malubad ang matag-adlaw nga mga problema paagi sa pagkonsulta sa ori­sha. Indi sila Katoliko nga mga pari, kag ginahiwat nila ang ila kinaandan Santeria nga mga rituwal sa mga puluy-an sa baylo nga sa mga templo.

Ang mga tawo nga nagakinahanglan sing emosyonal kag pinansial nga suporta ilabi na nga naganyat sa Santeria bangod nagatanyag ini sing pagbatyag nga bahin sang komunidad, nga isa ka ginpasangkad nga pamilya. Ang labi gid nga naganyat amo ang mga gindingutan kag ang mga nagsaylo sa mga pungsod diin ginabuhat ang Santeria. Nangin katapo ang mga sumulunod sang isa ka espesipiko nga komunidad nga may lalaki ukon babayi nga santero nga nagaalagad subong maninoy ukon maninay, manuglaygay, kag pari para sa komunidad. Ginabaton sang mga pari ang bag-o nga mga katapo paagi sa isa ka seremonya nga nagalakip sing musika, sinaot, kag halad nga mga sapat. Ginahalad man ang mga sapat agod saulugon ang pagkabun-ag, kasal, kag kamatayon. Lakip sa mga sapat nga  ginagamit amo ang manok, kanding, pating, tukmo, kag bao.

Ang Musika sang Santeria

Ang musika nagatungod sing isa ka importante nga papel subong isa ka regular nga bahin sang pagsimba sa Santeria. Ginagamit ang musika sa mga bembé, ukon mga seremonya nga ginagamit ang mga tambor sa pagpakitluoy sa mga dios. Ginapatokar ang espesipiko nga mga ritmo sa pagtawag sa isa ka partikular nga dios. Tuman ka gahod sang tunog amo nga ang ritmo sang mga tambor mabatian bisan sa malayo.

Ang mga instrumento sa musika subong sang mga tambor kag xylophone, ukon mga marimba, nangin mga instrumento sa kulto sa Katundan nga Aprika sa sulod sang mga siglo. Amo sina ang kinaandan nga paggamit sini sang gindala ini sang mga ulipon sa Amerika. Sa Brazil, ang hapin para sa sagrado nga mga tambor ginkuha sa mga panit sang mga sapat nga ginhalad sa ritwal, kag ang bag-o nga mga instrumento kinabatasan nga ginabunyagan, paagi sa “bendita” halin sa Katoliko nga Simbahan. Ang iban nga mga tambor nagarepresentar sa pila ka dios, subong sa Aprikano-Caribeano nga kultura sang Haiti.

Indi tumalagsahon nga makakita sa merkado sing mga compact disc sang sagrado nga musika para sa Santeria, nga hayag nga ginapatuhuyan sing subong sina. Ang mga tambor amo ang panguna nga instrumento sa mga ritmo sini, kag ang iban nga mga musika may titulo nga sa katunayan mga ngalan sang mga dios sang Santeria ukon sang mga kinabatasan sang relihion. Sa pagligad sang panahon, ini nga mga ritmo nagsulod man sa pila ka Latin nga musika. Ginlakip ang mga termino sang Santeria sa pila ka ambahanon.

Kon Ano ang Ginasiling sang Biblia

May malapit nga kaangtanan ang Santeria sa espiritismo, isa ka porma sang pagsimba nga ginpakamalaut sa Biblia. (Levitico 19:31) Ginalakip sang Pulong sang Dios ang “pagbuhat sing espiritismo” sa “mga buhat sang unod,” nga nagaupang sa isa ka tawo nga panublion ang Ginharian sang Dios. (Galacia 5:19-21) Ginasugo man sang Kasulatan ang mga luyag nga kahamut-an sang Dios nga ‘likawan ang idolatriya’ kag ‘magsimba sa Amay sa espiritu kag kamatuoran.’—1 Corinto 10:14; Juan 4:23, 24.

Dapat mangin alisto ang mga Cristiano sa kamatuoran nga nangin kapin na ka di-relihioso ang Santeria nga mga buhat kag musika. Ang lainlain nga porma sang kalingawan kag ang pila ka bahin sang kultura sang Latin nga Amerika nasimpunan sang mga ideya sang Santeria. Nangin popular pa gid ini kag ginatamod sing lapnag nga di-makahalalit. Apang, ginalaygayan ang mga Cristiano nga likawan ang bisan ano nga butang nga direkta nga nagasumpakil sa mga prinsipio sang Biblia bisan pa kon daw ano ka popular ukon kon daw ano ka di-makahalalit ini.—2 Corinto 6:14-18.

[Kahon/Laragway sa pahina 25]

MGA TERMINO NGA GINAGAMIT SA SANTERIA

Babalú-aye: Dios sang pagpang-ayo nga ginasimba subong “San” Lazaro.

Changó: Dios sang kalayo, daguob, kag kilat kag patron man sang mga hinganiban, nga ginasimba subong “Santa” Barbara sa Katoliko nga pagtuluuhan.

Ifa Corpus: Sistema sang mga kasuguan nga ginsulat sa 256 ka simbulo nga nagapatuhoy sa Santeria nga tradisyon.

Ikole orun: Ang “langit” nga ginakadtuan sang tanan nga tawo kon mapatay sila. Apang, ang malain nga mga tawo nagaistar sa impierno sa duta kag nagaantos sa ikole orun.

Obatalá: Isa ka dios nga nagtuga sang tawhanon nga kabuhi kag panghunahuna gikan sa mga elemento sang duta.

Ochún: Diosa sang mga suba, gugma, pag-asawahay, kuwarta, kalipay, kag kabuganaan, nga amo man ang Virgen de la Caridad, ang patron sang Cuba.

Oggún: Patron nga dios sang mga minero kag mga trabahador, ginsimba subong “San” Pedro.

Oloddumare: Ang supremo nga persona, nga nagtuga sang uniberso.

Orumila: Isa ka dios nga nagapat-od sang kapalaran sang isa ka indibiduwal.

Yemayá, ukon Xemayá: Diosa sang mga dagat kag sang pagkamauyahon, nga ginkilala nga si Birhen Maria, ukon ang Virgen de Regla sa Cuba.

[Laragway sa pahina 24]

Ginadispley nga mga kagamitan sa Santeria sa isa ka botanica