Paano Ginapalapnag ang “Kultura sang Kamatayon”?

“Linibo ka kilometros ang antad sang nagaantos nga lamharon nga mga refugee sang Kosovo kag sang mga kabataan sa Amerika nga nadayag sa kasingki kag iban pa masakit nga mga inagihan, apang ang emosyonal nga distansia sa ulot nila mahimo nga indi gid malayo.”—Marc Kaufman, The Washington Post.

Sa luyag man naton ukon indi, tanan kita apektado sing direkta ukon di-direkta sang kamatayon. Matuod ini walay sapayan kon diin man kita nagapuyo—sa isa ka pungsod nga nagaantos sang masingki nga binangig ukon sa isa nga may relatibo nga kalig-unan.

ANG pagpadayag sang “kultura sang kamatayon” makita sa madamo nga kapung-aw, kalisang, pagkagiyan sa droga, aborsion, malaglagon-sa-kaugalingon nga paggawi, paghikog, kag tigdamo nga pagpamatay karon. Si Propesor Michael Kearl, sang Department of Sociology and Anthropology sang Trinity University sa San Antonio, Texas, E. U. A., nagpaathag may kaangtanan sa pagmaniobra sa topiko tuhoy sa kamatayon: “Gikan sa amon punto-de-vista sang talipuspusan nga bahin sang ikabeinte nga siglo [1999], nasapwan namon nga . . . ang kamatayon nakilal-an subong ang panguna nga pangpapagsik nga nagasakdag sang kabuhi, kusog, kag balayan sang kahimusan sang katilingban. Ang kamatayon amo ang inspirasyon sang aton mga relihion, pilosopiya, ideolohiya sa politika, mga teknolohiya sa taliambong kag medisina. Ginapabakal sini ang mga pamantalaan kag polisa sa seguro, ginapapagsik ang mga sugilanon sang mga programa sa aton telebisyon, kag . . . ginapauswag pa gani ang aton mga industriya.” Usisaon naton ang pila ka halimbawa kon paano ining hitabo, nga ginatawag kultura sang kamatayon, ginapadayag sa aton tion.

 Ang Pagbaligya sing mga Armas

Ang “kultura sang kamatayon” ginapadayag adlaw-adlaw sa pagbaligya sing mga armas. Ang mga armas ginagamit sa pagpatay sa mga soldado, apang panguna ini nga nagapatay sa mga sibilyan, nalakip sa ila ang wala-sala nga kababayin-an kag kabataan. Sa mga inaway, sibil man ukon indi, ang kabuhi pirme na lang manubo sing bili. Pila gid ang bili sang bala sang isa ka manugpatay ukon manugtiro?

Bangod mahapos makatigayon sing mga armas ang mga tawo sa pila ka pungsod, nagresulta ini sa makakulugmat kag dalayon nga pagdamo sang nagakapatay nga mga indibiduwal subong man sang mga grupo sang mga tawo. Pagkatapos sang trahedya nga pagpaniro sa hayskul sa Littleton, Colorado, nag-utwas ang mga protesta bangod sang lapnag nga pagbaligya sing mga armas kag sang mahapos nga pagtigayon sini sang mga menor-de-edad. Ang kadamuon sang mga pamatan-on sa Estados Unidos nga napatay sing masingki makahaladlok—suno sa Newsweek nga magasin, sa promedyo nga 40 sa isa ka semana. Halos 90 porsiento sa sini ang biktima sang pagtiro. Katumbas ini sa 150 ka masaker kaangay sadto sa Littleton kada tuig!

Ang Patag sang Kalingawan

Ginahingalitan sang mga sine ang topiko tuhoy sa kamatayon. Halimbawa, mahimo nga himuon nga makakulunyag sang sugilanon sang isa ka pelikula ang imoralidad, kasingki, negosyo sa droga, ukon organisado nga krimen kag sa amo ginapakadiutay ang bili sang kabuhi kag moral nga mga prinsipio. May mga pelikula nga ginahimo pa gani nga makawiwili ang kamatayon—ginalaragway ang mito sang kabuhi sa tapos sang kamatayon kag ang pagbalik kuno sang iban agod duawon ang mga buhi—nga nagahimo sa kamatayon nga kinaandan lamang.

Matuod man ini sa pila ka programa sa telebisyon kag sa musika. Suno sa mga balita, ang mga solterito nga nagpamatay sa Little­ton masupok nga mga humalangad sang isa ka manug-amba sing rock, nga nagbantog bangod sang “silahis, sataniko nga mga imahen,” kag mga kanta nga may “mga tema sang pagrebelde kag kamatayon.”

Sa Estados Unidos, ginbag-o ang pamaagi sang pagklase sa mga programa sa telebisyon agod amligan ang mga pamatan-on gikan sa pagtan-aw sing mga talan-awon nga mahimo nga may malain nga epekto sa ila. Ang resulta nangin baliskad. Si Jonathan Alter, nga nagasulat sa Newsweek, nagkomento nga “ginahimo sini nga labi pa nga gustuhon sang mga kabataan ang malaw-ay nga talan-awon.” Nagsiling pa sia nga agod mahuya kag maobligar ang mga responsable sa pagbuhin sang kasingki sa media, dapat “basahon sing dayag [ni Presidente Clinton] ang mga ngalan sang tanan nga dalagku nga kompanya (kag ang ila mga CEO)” nga wala lamang nagahimo sing mga sine nga puro binun-anay kag sing mga rekord nga ‘gangsta rap’ (sahi sang musika nga nagagamit sang lenguahe nga kinanto kag nagatib-ong sing dumot kag kasingki) kundi nagahimo man sing mga programa sang hampang sa kompyuter nga nagatugot sa mga kabataan nga “ ‘halos’ magpatay sing mga tawo.”

Kamatayon sa mga Hampang sa Video kag sa Internet

Sa iya libro nga The Deathmatch Manifesto, ginaanalisar ni Robert Waring ang popularidad sang ginatawag nga deathmatch (sambuwa sa kamatayon) nga mga hampang sa tunga sang mga pamatan-on. * Nagapati si G. Waring nga ang tago nga katilingban sang mga humalampang nagluntad bangod sini. Ini nga mga hampang may epekto gid, indi sa pag-edukar, kundi sa pagtudlo sa pagpatay. “Ang paghampang batok sa buhi nga kontra sa bisan diin nga lugar sa kalibutan, kag pagtinguha nga pamatud-an ang imo ikasarang, isa ka mabaskog nga eksperiensia. Mahapos gid nga maganyat sa sini,” siling ni Waring. Ang mga pamatan-on ginasiod sang puwersa sang three-dimensional nga mga senaryo nga gindesinyo subong mga tabon sa likod sang maduguon nga mga inaway. Bangod wala sing magamit nga Internet, ang iban nagabakal sing mga hampang sa video nga magamit sa telebisyon sa balay. Ang iban masami nga nagakadto sa publiko nga mga lugar diin nagaarkila sila sing mga video-game machine kag ‘halos’ nagapakig-away tubtob mapatay sa iban nga mga kontra.

Bisan pa ang “deathmatch” nga mga hampang ginaklase suno sa edad sang humalampang, ang kamatuoran amo nga halos indi ini kontrolado. Ang 14-anyos nga si Eddie sa Estados Unidos nagkomento: “Masami ka ginasingganan sang mga tawo nga bata ka pa, apang wala ka nila ginapunggan sa pagbakal [sing hampang].” Naluyagan niya ang isa nga may pataka nga tiniruhay. Bisan pa nahibaluan ini sang iya mga ginikanan kag wala ini maluyagan, talagsa lang nila ginausisa kon bala  nagahampang sia sini. Ang isa ka tin-edyer naghinakop: “Ang aton kaliwatan labi pa nga nagakabalan sa kasingki sangsa bisan ano pa nga kaliwatan. Ang mga kabataan karon ginapadaku sing labi sang mga telebisyon sangsa mga ginikanan, kag ginabusog sang telebisyon ang masingki nga mga pantasya sang kabataan.” Si John Leland, nga nagasulat sa Newsweek, nagsiling: “Karon nga mga 11 milyones ka tin-edyer na ang nagagamit sang Internet [sa Estados Unidos], ang kabuhi sang mga pamatan-on labi pa gid nga nagakatabo sa isa ka patag nga indi mahangpan sang mga ginikanan.”

Mga Estilo sang Pagkabuhi nga Nagadul-ong sa Kamatayon

Kamusta naman ang paggawi sa guwa sang kalibutan sang “death­match” nga mga hampang kag masingki nga mga pelikula? Bisan pa nga sa matuod nga kabuhi wala kita nagapakig-away tubtob mapatay batok sa di-kinaandan nga mga tinuga, ang estilo sang pagkabuhi sang madamo nga tawo nagalakip sing malaglagon-sa-kaugalingon nga paggawi. Halimbawa, walay sapayan sang impluwensia sang pamilya, sang mga sistema sa kapagros, kag sang iban pa nga mga awtoridad nga nagapaandam batok sa katalagman may kaangtanan sa pagpanigarilyo kag pag-abuso sa droga, ini nga mga buhat padayon nga nagadugang. Sa madamo nga kaso nagadul-ong ini sa maaga nga kamatayon. Agod dugangan ang ilegal nga mga ganansia, padayon nga ginahingalitan sang dalagku nga negosyo kag mga negosyante sang droga ang kahuol, pagkawalay paglaum, kag espirituwal nga kaimulon sang mga tawo.

Sin-o ang sa Likod Sini Tanan?

Ginapakita bala sang Biblia ang kamatayon subong nagakaigo nga topiko para sa kalingawan? Makatarunganon bala ang mga estilo sang pagkabuhi nga makadul-ong sa kamatayon? Indi. Para sa matuod nga mga Cristiano, kaangay ni apostol Pablo, ang kamatayon isa gid ka “kaaway.” (1 Corinto 15:26) Wala ginatamod sang mga Cristiano ang kamatayon subong isa ka butang nga makagalanyat ukon makalilipay kundi, subong isa ka butang nga supak sa kinaugali, isa ka direkta nga resulta  sang sala kag pagrebelde batok sa Dios. (Roma 5:12; 6:23) Ang kamatayon indi gid bahin sang orihinal nga katuyuan sang Dios para sa tawo.

Si Satanas ginasiling nga may “ikasarang sa pagpahanabo sang kamatayon.” Gintawag sia nga “manugpatay sing tawo,” indi gid man bangod ginapahanabo niya ang kamatayon sa direkta nga paagi, kundi bangod ginahimo niya ini paagi sa paggamit sing limbong, paagi sa pagsulay sa mga tawo nga magpakasala, paagi sa pagpauswag sing mga paggawi nga nagabunga sing kaduluntan kag kamatayon, kag paagi sa pagpasanyog sing makamamatay nga mga panimuot sa hunahuna kag tagipusuon sang mga lalaki, babayi, kag bisan gani sang mga kabataan. (Hebreo 2:14, 15; Juan 8:44; 2 Corinto 11:3; Santiago 4:1, 2) Apang, ngaa mga pamatan-on ang panguna nga ginapuntariya? Ano ang mahimo naton agod buligan sila?

[Footnote]

[Laragway sa pahina 7]

“Ang aton kaliwatan labi pa nga nagakabalan sa kasingki sangsa bisan ano pa nga kaliwatan”