Ang Kalisod Bala Dapat Ipakita?

SA IYA libro nga On Children and Death, si Dr. Elisabeth Kübler-Ross nagsiling: “Madamo, madamo nga adulto ang nagaantos bangod wala gid mabulong ang ila mga kasakit sang bata pa sila. Gani ang mga kabataan dapat tugutan nga magkalisod nga wala ginatawag nga bingit ukon agiagion, ukon hambalan sing mayagutaon nga ‘Ang daku nga bata nga lalaki wala nagahibi.’”

Ini nga paagi tuhay sa pilosopiya sa pila ka kadutaan nga wala nagatugot sang pagpakita sang isa sing bisan ano man nga emosyon.

Ang Eksperiensia sang Isa ka Direktor sa Lubong

Ini nga kinatuhayan ginlarawan sa komento ni Robert Gallagher, isa ka direktor sa lubong sa New York nga gin-interbyu sang Magmata! Ginpamangkot sia kon may nakita sia nga kinatuhayan sa mga kalisod nga ginapakita sang mga tawo nga nabun-ag sa Amerika kag sang mga imigrante halin sa Latin nga mga pungsod.

“May nakita gid ako. Sang nagsugod ako sa sining propesyon sadtong dekada 1950, madamo nga una nga kaliwatan sang Italyano nga mga pamilya ang nagsaylo sa amon lugar. Emosyonal sila kaayo. Karon nagapakig-angot kami sa ila mga anak kag mga apo sa mga lubong, kag ang daku nga emosyon nadula na. Wala na nila masyado ginapakita ang ila mga emosyon.”

Ang mga Hebreo sang panahon sang Biblia nagpakita sang ila kalisod kag mga emosyon. Talupangda kon paano ginalaragway sang Biblia ang reaksion ni Jacob sang ginpapati sia nga ang iya anak nga si Jose ginkaon sang mapintas nga ilahas nga sapat: “Si Jacob, nga naggisi sang iya panapton kag nagtampion sing sako nga panapton, naglalaw sa iya anak sa malawig nga tion. Ang tanan niya nga anak nga lalaki kag anak nga babayi nagkari sa paglugpay sa iya, apang nagdumili sia nga lugpayan. ‘Indi,’ siling niya, ‘magapanaug ako nga nagalalaw sa Sheol, sa tupad sang akon anak.’ Kag ang iya amay naghibi tungod sa iya.” (Genesis 37:34, 35, The Jerusalem Bible; italiko amon.) Huo, si Jacob wala mahuya sa paghibi tungod sa pagkapatay sang iya anak.

Lain nga Kultura, Lain nga Reaksion

Sa pagkamatuod, ang mga kultura nagakalainlain. Halimbawa, sa madamo nga bahin sang Nigeria, bisan pa nga ang mga pamilya madamo sing anak kag ang kamatayon kinaandan na kaayo bangod sang nanuhaytuhay nga balatian, “may daku gid nga kalisod kon ang isa ka bata mapatay,  ilabi na kon panganay sia nga anak kag ilabi na gid kon lalaki sia,” siling sang isa ka manunulat nga may 20 ka tuig nga eksperiensia sa Aprika. “Ang kinatuhayan amo nga sa Nigeria ang kalisod dali lamang kag daku kaayo. Wala ini nagalawig sing binulan kag tinuig.”

Sa mga kadutaan sa Mediteraneo ukon sa Latin-Amerika, ang mga tawo ginpadaku sa palibot diin ang kinaugali nga mga reaksion ginakabig nga normal. Didto, ang kalipay kag kasubo ginapakita sing dayag. Ang mga panamyaw wala lamang ginapakita paagi sa pagkamustahanay; nagalakip ini sang isa ka mainit nga hakos. Subong man, ang kalisod masunson nga ginapakita sing dayag paagi sa paghibi kag pagpanalabiton.

Ang awtor nga si Katherine Fair Donnelly nagsiling nga ang isa ka namatyan nga amay “nagabatas indi lamang sang sikolohiko nga epekto sang pagkapatay sang iya anak kundi sang kahangawa nga madula ang iya pagkalalaki paagi sa pagpadayag sang iya kalisod.” Apang, nangatarungan sia, “ang pagkapatay sang anak nagalandas sa balagbag sang kon ano ang dapat kag indi dapat nga emosyon. Ang bunayag nga emosyon sang pagtinlo sa kalag paagi sa mga luha sang kalisod nagaanggid sa pagpabuswang sa pilas agod madula ang impeksion.”

Gani kon tuhoy sa kalisod, ang pagpakita sini mas kinaandan sa pila ka kadutaan sangsa iban. Apang indi dapat pagkabigon nga tanda sang kaluyahon ang pagpangalisod kag paghibi. Bisan si Jesucristo “naghibi” sang napatay ang iya abyan nga si Lazaro, walay sapayan nga nahibaluan ni Jesus nga banhawon niya sia sa dili madugay.—Juan 11:35.

[Kapsion sa pahina 14]

Si Jacob wala mahuya nga tangisan ang pagkapatay sang iya anak