Pagbantay sa Kalibutan

Nagapatambok Bangod sa Kahadlok

Sa kahadlok nga basi masal-an sila nga may AIDS, “ang pila ka babayi sa aminhan sang Cameroon nagatomar sing mga bulong nga makapatambok,” siling sang isa ka report sang pamantalaan sa Douala nga Le Messager, subong ginbalhag sa Courrier International. “Madasig gid maglapta ang balita kon magniwang ang isa nga nagamasakit, kag sa opinyon sang kalabanan, ang pagniwang amo ang kilala gid nga sintoma sang balatian.” Kilala man ini sa Aprika subong balatian sa pagniwang. Ang mga bulong, nga ilegal nga ginabaligya, ginatomar “nga wala sing reseta sang doktor,” siling sang tiliman-an sa Aprika. Apang, para sa maniwang nga lamharon nga mga babayi, mas daku ang epekto sang mga huringhuring kag sang kahadlok nga basi sikwayon sa katilingban bangod sa haumhaum nga nagamasakit sing HIV sangsa posible nga katalagman.

Ebidensia sang Pagduaw ni Pablo sa Cipre?

“Nagsiling ang Italyano nga mga arkeologo sa Pafos, sa batuhon kag kigang nga bagatnan-nakatundan nga baybayon sang Cipre, nga natukiban nila ang pinakadumaan nga ebidensia sang pagkadto ni Pablo sa pulo,” siling sang Biblical Archaeology Review. “Tubtob karon, ang pagduaw sang apostol nahibal-an lamang gikan sa Bag-ong Testamento, nga nagsaysay nga si Pablo, sa iya nahaunang misyonero nga paglakbay, ‘nagpanakayon padulong sa Cipre,’ diin ginlatas niya ang ‘bug-os nga pulo tubtob sa Pafos’ (Binuhatan 13:​4-6).” Ang ebidensia amo ang bahin sang tapitapi nga marmol nga may duha ka Griego nga dinalan. Ang naibabaw mabasa nga “LOY,” kag ang naubos sini amo ang “OSTO.” Ginkompleto ini sang mga arkeologo agod mabasa nga “(PAU)LOY (AP)OSTO(LOY),” ukon “Pablo apostol,” kag ginpetsahan nila ini sa una ukon ikaduha nga siglo C.⁠E. “Bangod sang bahin sang tapitapi sa Pafio [Pafos], maliwat namon ang mapa sang mga paglakbay ni Pablo,” siling ni Filippo Giudice, ang pangulo sang grupo sang mga arkeologo.

Paghingalan sa Bag-o nga Espesyi Sunod sa Imo

“Nagapangita ka bala sing tumalagsahon gid nga regalo para sa isa ka hinigugma nga daw yara na sa iya ang tanan?” pamangkot sang magasin nga Science. “Yari ang bulig. Bilang balos sa pag-amot sa isa ka panalawsaw sa biodiversity, mahingadlan mo sunod sa imo mga hinigugma ang wala anay makilal-an nga espesyi sang orchid, ukon lamok, ukon sea slug, kag marekord sa sientipiko nga mga literatura sing permanente.” Ukon puwede ini mahingadlan sunod sa imo. Ginapakita sang panalawsaw sining karon lang nga isa lamang sang napulo ka bahin ukon kubos pa sang nagaluntad nga mga espesyi karon ang ginhingalanan sa sientipiko nga mga literatura. Linibo sang gintipon nga mga espesyi ang wala pa sing ngalan nga nabutang sa mga talaguan sang mga museo, nga nagahulat nga hingalanan kag ilaragway sa sientipiko nga mga balasahon. Mahimo na karon mabuksan sang mga tawo ang isa ka Web site kag makapangita sang mga larawan sang wala mahingadli nga mga espesyi nga may paglaragway nga handa na ibalhag. Nian, sa amot nga $2,800 ukon kapin pa, makahatag sila sing Latin nga ngalan sa ginpili nila nga espesyi. Sa sining paagi, nagalaum ang organisasyon nga ginatawag BIOPAT nga makasupot sing pundo para sa pagklase kag sa pagtipig sa bag-o nga mga espesyi.

Biktima nga Kabataan

“Kada adlaw, . . . 30,500 ka kabataan nga wala pa magsingko anyos ang nagakapatay bangod sang madamong malikawan kuntani nga kabangdanan,” siling sang United Nations Children’s Fund sa report sini nga The State of the World’s Children 2000. Ang pamantalaan nga Indian Express nagreport nga “ginabulubanta nga duha ka milyon ka kabataan ang napatay kag anom ka milyon ang nasamaran ukon nangin inutil sa armado nga mga inaway sang nagligad nga dekada kag minilyon pa ang biktima sang mga pag-abuso sa tawhanon nga mga kinamatarong.” Kapin sa 15 milyones ka kabataan ang mga refugee, kag kapin sa isa ka milyon ang nahamulag sa ila mga ginikanan ukon nailo. Dugang pa, ginsambit sang report ang mga pagtuon sang International Labor Organization nga nagapakita nga indi magkubos sa 250 milyones ka kabataan nga nagapangidaron sing 5 tubtob 14 anyos ang pilit nga ginapaobra, 20 porsiento sini ang yara sa tuman ka makatalagam nga mga kahimtangan. Mga isa ka milyon ka kabataan sa bug-os nga kalibutan ang ginpilit nga mag-obra subong mga pampam, kag 250,000 ka kabataan ang nagakalatnan sang HIV virus kada bulan. Kag 130 milyones ka kabataan​—⁠dos tersia sini mga babayi⁠—​ang wala nagaeskwela.