Ang Solusyon Bala Nagadugang Pa sa Problema?

“Ang pagpakanubo kag pagpaluya sa buot sang mga bilanggo amo ang pinakamabudlay nga paagi agod ihanda sila para sa kalibutan sa guwa.”​—ISA KA EDITORYAL SA THE ATLANTA CONSTITUTION.

SA MADAMO nga kaso ang mga bilangguan nagapanghikot lamang subong pagpugong​—⁠kag isa nga temporaryo lamang. Kon ang isa ka bilanggo makaguwa, nabayaran gid bala niya ang krimen nga ginhimo niya? Kamusta naman ang mga biktima ukon ang ila mga hinigugma? “Iloy ako sang isa ka bata nga ginpatay,” pakitluoy ni Rita sang ang nagpatay sa iya 16-anyos nga anak nga  lalaki ginbuy-an pagkatapos sang tatlo ka tuig lamang nga pagkabilanggo. “Palihug magdulog anay kamo sa makadali. Pamensari ninyo ini. Mahanduraw gid bala ninyo kon ano ang buot silingon sini?” Subong sang ginapakita sa kaso ni Rita, ang trahedya masunson nga nagapabilin sa tapos nga nahimo na sang mga korte ang ila mga katungdanan kag sa tapos ini nangin mga ulo sang balita.

Ini nga butang ginakabalak-an indi lamang sang mga tawo nga ang ila kabuhi naapektuhan sang krimen kundi subong man sang tanan. Ti, kon bala ang ginbuy-an nga mga bilanggo nabuligan nga magbag-o ukon nangin batinggilan lamang bangod sang ila inagihan sa sulod sang bilangguan may yara direkta nga kahilabtanan sa imo kalinungan sang hunahuna ayhan sa imo pa gani kaluwasan gikan sa peligro.

Eskwelahan Para sa mga Kriminal

Ang sistema sang bilangguan wala nagatapna sing bug-os sang paggawi sang kriminal. “Kon madamo nga kuwarta ang ginagasto sa pagpatindog sing dugang pa nga mga selda sang bilangguan sa baylo sang pagpabag-o sa panan-aw sang isa ka bilanggo sa iya kaugalingon, masunson lamang ini nagadul-ong sa madamo pa​—⁠kag malain pa⁠​—⁠​nga krimen,” sulat ni Jill Smolowe sa Time nga magasin. Si Peter,⁠ * nga naghinguyang sing 14 ka tuig sa sulod sang bilangguan, nagaugyon sa sina nga pamulong. “Ang kalabanan sang akon kaupod nga mga bilanggo nagsugod paagi sa magagmay lamang nga krimen, nian nag-uswag sila sa pagpangawat, kag sang ulihi nagtapos sila sa paghimo sing malubha nga mga krimen batok sa iban nga mga tawo,” siling niya. “Para sa ila, ang mga bilangguan kaangay sang mga eskwelahan nga nagatudlo sang pagkasampaton sa pila ka trabaho. Magaguwa sila sa bilangguan nga mas malain pa.”

Samtang mahimo nga kuhaon sang mga bilangguan ang mga kriminal gikan sa mga kalye sa makadali, daw diutay lamang ang ginahimo sini​—⁠kon may yara gid man⁠​—⁠​agod tapnaon ang krimen sa malawig nga tion. Masunson ginatamod sang mga kabataan kag mga pamatan-on nga lalaki sa madamo-sing-populasyon nga siudad ang pagkabilanggo subong inisasyon padulong sa pagkahamtong. Masunson gid nga nangin batinggilan sila nga mga kriminal. “Ang mga bilangguan wala gid nagapabag-o sa imo,” siling ni Larry, nga naghinguyang sang daku nga bahin sang iya kabuhi sa guwa-sulod sang bilangguan. “Ining mga kalalakin-an nagaguwa kag nagahimo sang amo man gihapon nga krimen.”

Mahimo ginapaathag sining ‘nagatiyog nga ganhaan’ kon ngaa, suno sa isa ka pagtuon sa Estados Unidos, ang 50 porsiento sang tanan nga malubha nga krimen ginahimo sang mga 5 porsiento sining mga kriminal. “Kon ang mga bilanggo wala sing mapuslanon nga paagi nga gamitan sang ila tion,” komento sang Time nga magasin, “masunson nila ginagamit ang mga oras sa pagpalambo sang daku nga kaakig, dugang sa natipon na nga mga padugi sa paghimo sing krimen, nga . . . pagahimuon nila sa tion nga makaguwa sila sa bilangguan.”

Indi lamang ini nagakatabo sa Estados Unidos. Si John Vatis, isa ka manugbulong sa bilangguan sang militar sa Gresya, nagsiling: “Ang aton mga bilangguan nangin mabungahon gid sa pagpatubas sang mga tawo nga makatalagam, masingki, kag malain. Sa tion nga makaguwa, ang kalabanan nga mga bilanggo luyag magtimalos sa katilingban.”

Ang Gastos sang Komunidad

Ang mga krisis sa bilangguan nagalab-ot sa imo mismo kahita. Ginabulubanta nga sa Estados Unidos, halimbawa, ang tagsa ka bilanggo ginagastuhan sang mga nagabayad sang buhis sing mga $21,000 kada tuig. Ang mga bilanggo nga nagaedad sing kapin sa 60 anyos ginagastuhan sing tatlo ka pilo sina nga kantidad. Sa madamo nga  pungsod nagbuhin ang pagsalig sang publiko sa sistema sang bilangguan tungod sa dugang pa nga mga rason. Yara ang mga kabalaka tuhoy sa mga kriminal nga ginpaguwa sing mas maaga kag sa mga kriminal man nga nakalikaw sang mga pamatbat nga pagkabilanggo bangod lamang sang pila ka teknikalidad sa kasuguan nga natukiban sang isa ka tuso nga abogado. Sa masami, ang mga biktima wala gid nagabatyag nga protektado batok sa dugang pa nga kahalitan, kag halos wala sila sing mahimo sa legal nga proseso.

Ang Kabalaka sang Publiko Nagadugang

Bangod sang makaluluoy nga mga kahimtangan sang mga bilanggo, subong sang ginalaragway sa kaupod nga kahon, ang pagsalig sang publiko sa sistema sang bilangguan nabuhinan. Ang mga priso nga nag-antos sing di-makatarunganon nga pagtrato samtang nabilanggo indi gid mahimo nga magahulag sing paborable sa rehabilitasyon. Isa pa, nabalaka man ang pila ka grupo nga interesado sa tawhanon nga mga kinamatarong tuhoy sa di-kinaandan nga kadamuon sang minoridad nga mga grupo sa mga bilangguan. Nagaduhaduha sila kon bala natabuan lamang ini ukon resulta sang pag-ihig-ihig sa rasa.

Ginpatalupangod sang 1998 nga report sang Associated Press ang kahimtangan sang mga bilanggo anay sang Holmesburg Prison, sa Pennsylvania, E.⁠U.⁠A., nga nangayo sing kabayaran bangod gingamit kuno sila subong tawhanon nga guinea pig sa mga eksperimento sa kemikal samtang nabilanggo. Kag kamusta naman ang pagpatuman liwat sa guinea pig (nakadenahan sing tingob nga mga bilanggo) sa Estados Unidos? Ang Amnesty International nagareport: “Yadtong nagatrabaho subong bahin sang chain gang kinahanglan magtrabaho sing 10-12 ka oras sa masami sa nagatagiti nga adlaw, nga may malip-ot lamang nga tion sa pagpahuway agod mag-inom sing tubig, kag isa ka oras para sa panyaga. . . . Ang lamang nga pasilidad sang kasilyas nga magamit sang nakadenahan nga mga bilanggo amo ang isa ka masulusaylo nga kasilyas sa likod sang temporaryo nga tabon. Ang mga bilanggo nagapabilin nga ginakadenahan sing tingob samtang nagagamit sini. Kon wala sing amo sini nga kasilyas, ang mga bilanggo napilitan sa pagkatinkatin sa duta nga may iban nga tawo nga nakakita.” Matuod, indi tanan nga bilangguan amo sina ang pagpalakat. Walay sapayan sina, indi maayo ang resulta tungod sining mapintas nga pagtrato, kon sayuron may di-tawhanon nga epekto ini sa mga bilanggo kag sa mga nagapatuman sini.

Nakabenepisyo Bala ang Komunidad?

Natural lamang nga ang kalabanan nga komunidad nagabatyag nga luwas sa katalagman kon ang makatalagam nga mga kriminal ginabilanggo. Nagustuhan sang iban nga mga komunidad ang mga bilangguan tungod sa lainlain nga rason. Sang ang bilangguan sa diutay nga banwa sang Cooma sa Australia ginsiraduhan, ang mga tawo nagprotesta. Ngaa? Bangod ang bilangguan naghatag sing palamugnan para sa komunidad nga puraot sing pangabuhi.

Sining kasan-o lang ginbaligya sang pila ka gobierno ang ila mga bilangguan sa pribado nga kompanya subong isa ka paagi agod makakinot. Sing makapasubo, ang mas madamo nga mga bilanggo kag mas malawig nga mga pamatbat bentaha para sa negosyo. Sa amo, ang katarungan mahimo nasimpunan sang komersialismo.

Bangod sini, ang panguna nga pamangkot yara gihapon: Mapabag-o bala sang mga bilangguan ang mga kriminal? Bisan pa ang sabat masunson nga negatibo, mahimo makibot ka sa paghibalo nga ang iban nga mga bilanggo nabuligan sa pagbag-o. Tan-awon naton kon paano.

[Nota]

[Kahon/Retrato sa pahina 6, 7]

 Pagtan-aw sing Makadali sa Kahimtangan sa Sulod sang Bilangguan

PAGGINUTOK: Ang mga bilangguan sa Britanya may malala nga problema sang pagginutok, kag indi ina katingalahan! Ina nga pungsod amo ang may ikaduha sang pinakamadamo nga bilanggo kon ipasad sa populasyon sang bug-os nga Nakatundan nga Europa, nga may 125 ka bilanggo para sa kada 100,000 sang populasyon. Sa Brazil, ang pinakadaku nga bilangguan sa São Paulo ginpatindog agod makapaigo sing 500 ka bilanggo. Sa baylo, may yara ini 6,000 ka bilanggo. Sa Rusya, ang mga selda para sa 28 ka bilanggo may yara 90 tubtob 110. Ang problema malala katama amo nga ang mga bilanggo nagatulog sing relyebo. Sa isa ka pungsod sa Asia, 13 ukon 14 ka bilanggo ang ginadasok sa 3 metros kuwadrados nga selda. Samtang, sa Nakatundan nga Australia, ginlubad sang mga opisyales ang kakulang sing lugar paagi sa paggamit sang dalagku nga mga container sang mga kargamento agod istaran sang mga bilanggo.

KASINGKI: Ang Aleman nga nagabalita nga magasin nga Der Spiegel nagreport nga sa mga bilangguan sa Alemanya ang mapintas nga mga bilanggo nagapatay kag nagapanakit bangod sang “away sang nagapaindisanay nga magagmay nga mga grupo para sa ilegal nga negosyo sa alkohol kag narkotiko, sekso, kag mataas nga pagpasaka sing utang.” Ang kasingki sa bilangguan masunson ginadabukan sang tension sa etniko nga mga grupo. “May mga bilanggo halin sa 72 ka pungsod,” siling sang Der Spiegel. “Ang binangig kag mga away nga nagadul-ong sa kasingki indi malikawan.” Sa isa ka bilangguan sa Bagatnan nga Amerika, ang mga opisyales nagsiling nga sa promedyo, 12 ka bilanggo ang nagakapatay kada bulan. Ang mga bilanggo nagsiling nga ang kadamuon doble pa, report sang Financial Times sang London.

SEKSUWAL NGA ABUSO: Sa artikulo nga “Ang Krisis sa Paglugos sa Sulod Sang Bilangguan,” ang The New York Times nagasiling nga ang maarang-arang nga pagbulubanta amo nga sa Estados Unidos, “kapin sa 290,000 ka kalalakin-an ang seksuwal nga ginaabusuhan sa sulod sang bilangguan kada tuig.” Ang report nagapadayon: “Ang makakulugmat nga pag-eksperiensia sang seksuwal nga kasingki masunson nga indi lamang makaisa nga hitabo, nga sa masunson nangin adlaw-adlaw nga pag-abuso.” Ginabulubanta sang isa ka organisasyon nga sa mga bilangguan sa Estados Unidos, mga 60,000 ka wala maluyagan nga seksuwal nga mga buhat ang nagakahanabo kada adlaw.

KAPAGROS KAG KATINLO: Ang paglapnag sang mga balatian nga ginaliton paagi sa paghulid sa tunga sang mga bilanggo may yara pamatuod. Ang balatian nga anos sa tunga sang mga bilanggo sa Rusya kag sa pila ka kapungsuran sa Aprika nagaganyat sang igtalupangod sang bug-os kalibutan, subong man ang pagpatumbaya sa patag sang pagpabulong, katinlo, kag nutrisyon sa madamo nga bilangguan sa bug-os nga kalibutan.

[Laragway]

Isa ka gutok kaayo nga bilangguan sa São Paulo, Brazil

[Credit Line]

AP Photo/Dario Lopez-Mills

[Retrato sa pahina 4]

Ang estrikto sing seguridad nga bilangguan sa La Santé sa Paris, Pransia

[Credit Line]

AP/Photo/Francois Mori

[Retrato sa pahina 6]

Mga kababayin-an sa bilangguan sa Managua, Nicaragua

[Credit Line]

AP Photo/Javier Galeano