Ginapierde Bala sang Tawo ang Iya Mismo Suplay nga Pagkaon?

“Ang aton problema gid karon indi ang mga utang kag mga alkanse ukon ang bug-os kalibutan nga kompetisyon kundi ang kinahanglanon nga makakita sing paagi agod magkabuhi sing makahulugan kag sing malipayon nga wala ginaguba ang biospera sang planeta, nga nagasakdag sang tanan nga kabuhi. Ang katawhan wala pa gid anay makaeksperiensia sini nga katalagman: ang pagkapukan sang mga elemento mismo nga nagahupot sa aton nga buhi.”​—⁠Geneticist David Suzuki.

ANG mansanas isa ka butang nga madali pasipakpakan. Kon nagapuyo ka sa isa ka duog diin ang mansanas bugana, mahimo maghunahuna ka nga madali ini matigayon kag, labi na gid kon may madamo ka nga mapilian. Apang nahibaluan mo bala nga diutay na lang ang imo mapilian karon sangsa nagligad nga 100 ka tuig?

Sa ulot sang mga tuig 1804 kag 1905, may yara 7,098 ka baridad sang mansanas nga ginapatubas sa Estados Unidos. Karon 6,121 sini​—⁠86 porsiento​—⁠ang wala na. Amo man sini ang natabo sa peras. Mga 88 porsiento sang 2,683 ka baridad nga ginapatubas anay ang wala na. Kag tuhoy sa mga utanon, mas makahalangawa pa ang numero. May butang nga nagakadula, kag ginatawag ini nga biodiversity​—⁠indi lamang ang madamo nga baridad sang mga espesyi sang buhi nga mga butang kundi ang madamo man nga baridad sang mga sahi nga masapwan sa sulod sang mga espesyi. Ang pagkananarisari sa sulod sang lainlain nga sahi sang mga utanon nga ginapatubas sa Estados Unidos nabuhinan sing 97 porsiento sa kubos sa 80 ka tuig! Apang importante gid bala ang pagkananarisari?

Madamo nga sientipiko ang nagasiling nga importante gid ini. Bisan pa ginabaisan gihapon ang papel sang biodiversity, madamo nga eksperto sa palibot ang nagasiling nga importante gid ini sa kabuhi sa duta. Nagasiling sila nga indi lamang ini importante sa mga tanom nga ginataliuma naton nga nagapatubas sing pagkaon kundi sa mga tanom man nga basta lang nagapanubo sa mga kagulangan, kakahuyan, kag mga kahilamnan sang kalibutan. Ang pagkananarisari sa sulod sang mga espesyi importante man. Ang madamo nga klase sang humay, halimbawa, nagapasangkad sang posibilidad nga ang pila ka sahi may ikasarang sa pagbato sa kinaandan nga mga salot. Gani, ang isa ka brosyur nga ginbalhag sang Worldwatch Institute nagkomento sining karon lang nga isa ka butang labaw sa tanan ang makapakita sa katawhan kon daw ano kalubha ang pagbuhin sa biodiversity sang duta​​—⁠ang epekto sa aton suplay nga pagkaon.

Ang pagpapas sa mga tanom mahimo makaapektar sa patubas nga pagkaon sa duha ka paagi: una, paagi sa pagpapas sa basta lang nagapanubo nga mga baridad sang ginataliuma nga mga patubas, nga mahimo kuntani kuhaan sang mga gene para sa palaabuton nga pagpamuad, kag ikaduha, paagi sa pagbuhin sang kadamuon sang mga klase sa sulod sang ginataliuma nga mga espesyi. Halimbawa, sang maaga nga bahin sang ika-20 nga siglo, ayhan kapin sa 100,000 ka lokal nga baridad sang humay ang gintaliuma sa Asia, kag sa di-magkubos 30,000 sa India lamang. Karon ang 75 porsiento sang patubas sang India naghalin sa napulo ka baridad lamang. Ang 2,000 ka klase sang humay sa Sri Lanka ginbuslan sing 5 lamang. Ang Mexico, ang lugar nga ginakuhaan sang mais, nagataliuma sang 20 porsiento lamang sang mga baridad nga masalapuan anay didto sang katuigan 1930.

Apang indi lamang pagkaon ang nabutang sa katalagman. Mga 25 porsiento sang ginahimo kag ginabaligya nga mga bulong ang naghalin sa mga tanom, kag ang bag-ong bulong nga mga tanom padayon nga natukiban. Apang,  ang mga tanom dalayon nga nagakaubos. Mahimo bala nga basi ginalagari naton ang sanga mismo nga nagabuhi sa aton?

Suno sa World Conservation Union, sa 18,000 ka espesyi sang mga tanom kag mga sapat nga gin-usisa, kapin sa 11,000 ang posible nga mapapas. Sa mga duog subong sang Indonesia, Malaysia, kag Latin Amerika, diin madamo nga kagulangan ang ginhawanan agod himuon nga plantasyon, mapakotpakot lamang sang mga mananalawsaw kon pila ka espesyi ang mahimo nga mapapas​—⁠ukon napapas na. Walay sapayan sini, ang iban nagasiling nga ang pagpapas nagapadayon “sing tuman ka malaglagon,” report sang The UNESCO Courier.

Sa pagkamatuod, ang duta nagapatubas gihapon sing madamo nga pagkaon. Apang tubtob san-o mapakaon sang madasig magdamo nga populasyon sang tawo ang kaugalingon kon ang biodiversity sang planeta nagausmod? Madamo nga pungsod ang naghulag sa sining mga kabalaka paagi sa pagtukod sing mga bangko sang mga binhi subong kasiguruhan batok sa pagkadula sang importante nga mga tanom. Nangin misyon sang pila ka hardin sang mga tanom ang pagtipig sa mga espesyi. Gin-aman sang siensia ang epektibo nga bag-ong gamit sang genetic engineering. Apang malubad gid bala sang mga bangko sang mga binhi kag sang siensia ang problema? Usisaon sang masunod nga artikulo ini nga pamangkot.