Pagbantay sa Kalibutan

Pagbinutig Agod Makakuha Sing Trabaho

“Isa sa apat ka tawo ang nagabinutig kon nagaaplay sing trabaho,” report sang Financial Times sang London. Sa sulod sang 12 ka bulan, ang kompanya sang seguridad nga Control Risks Group nag-usisa sa 10,435 ka aplikante para sa pinansial nga serbisyo kag teknolohiya sang kompyuter kag “nakatukib sang pagpalsipikar sa tanan nga posisyon nga ginaaplayan,” siling sang pamantalaan. “Mga 34 porsiento sang mga aplikasyon ang may pagsumpakilay sa mga eksperiensia sa pagtrabaho, samtang 32 porsiento ang nagpasobra ukon nag-ilis sang akademiko nga kalipikasyon. May kabug-usan nga 19 porsiento ang nagtinguha nga tabunan ang malaw-ay nga rekord sa pagpangutang ukon ang pagkaputo kag 11 porsiento ang nagtago sang pila ka detalye tuhoy sa ila matuod nga pagkatawo.” Yadtong naghalin sa iban nga pungsod mas masami nga wala nagasugid sang ila matuod nga rekord sa pagpangutang, nagahunahuna nga indi sila madakpan, kag “mas masami nagapangdaya [ang mga lalaki] sangsa mga babayi.” Si Tim Nicholson, sang Recruitment and Employment Confederation, nagkompirma sa mga resulta sang pagtuon kag nagdugang: “Kon ang mga recruiter nagapati gilayon sa kon ano ang nasulat sa application form, wala nila ginahimo sing husto ang ila trabaho.”

Mga Elepante nga Mahuyugon sa Langis

Ang mga elepante sa Digboi sa aminhan-sidlangan nga India may yara pagkawili sa langis. “Ang mga elepante hilway nga nagadayandayan sa mga latagon sang langis, masami nagabukas sang importante nga mga balbula sang mga tubo nga nagakonektar sang mga ginakuhaan sing langis sa repinarya sini,” siling ni Ramen Chakravarty, isa ka senyor nga enhinyero sang Oil India Limited. “Daw nanamian mamati ang mga elepante sang tunog kon mabuksan ang balbula, ilabi na kon mabuksan ang isa nga nagakontrol sang alisngaw nga amo ang nagapugong sa krudo nga langis nga mangin gas.” Indi lamang nga daw nanamian ang mga elepante sa “nagasagawak nga tunog” sang nagapuswit nga langis kundi daw naganyat man sila sa mga ginakuhaan sing langis bangod sang “lunang kag tubig nga nagaguwa upod sa langis,” report sang Indian Express nga pamantalaan. “Ang tubig maparat kag nagustuhan ini sang mga elepante.” Sing makawiwili, ang langis didto nadiskobrehan sing di-hungod bangod sa isa ka elepante. Bag-o lang sadto makaabot sa kampo ang elepante pagkatapos madul-ong ang mga riles para sa una nga riles sang tren sang rehiyon, sang natalupangdan sang Britaniko nga mga opisyal ang langis sa mga tiil sini kag gin-usoy nila ang inagyan sini kag nasapwan nila ang nagasagawak-sing-langis nga buho. Nagresulta ini sang pagbukas sang pinakauna nga ginakuhaan sing langis sa Asia sang 1889.

Pagmaneho kag Kakapoy

“Ang kakapoy, ilabi na kon updan sing alkoholiko nga ilimnon, amo ang ginatunaan sing mga pagbungguanay sang mga salakyan nga nagaresulta sa kamatayon ukon serioso nga kahalitan,” report sang British Medical Journal. Natukiban sang mga manugpanalawsaw sa Bordeaux, Pransia, nga ang kakapoy sang mga drayber amo ang gintunaan sang tubtob sa 20 porsiento sang mga aksidente sa haywey. Bisan pa maayo ang kahimtangan para sa pagmaneho, 10 porsiento sang serioso nga mga pagbunggo sang isa ka salakyan ang may kaangtanan sa kakapoy. Suno kay Propesor Jim Horne, direktor sang Sleep Research Center sa University of Loughborough, sa Inglaterra, ang hapon amo ang isa sa pinakadelikado nga mga tion para sa mga drayber. “Gindesinyo kita nga magtulog sing duha ka beses,” siling niya, “isa sa gab-i kag isa sa hapon, sa mga alas dos tubtob alas kuatro.” Ano ang dapat himuon sang drayber kon tuyhon sia? Mag-untat anay sa pagmaneho. “Ang pagbukas sang bintana ukon pagpaandar sang radyo nagahatag sing temporaryo lamang nga kaumpawan,” siling ni Horne. “Ang pinakamaayo nga himuon amo ang pagpangita sing maparkingan nga hilway sa katalagman kag magpiyongpiyong sing 15 tubtob 20 minutos.” Ang problema amo nga madamo nga drayber ang nakahibalo nga natuyo na sila apang nagapadayon gihapon sa pagmaneho. Ang The Sunday Times sang London nagsiling: “Sa masunod, kon nagapanguy-ab ka na, nagahuloy ang mata ukon nagalagawlagaw na ang pamensaron samtang nagamaneho, dumduma nga isa ini ka nagapaandam nga senyales nga makamamatay kon indi pagsapakon.”

Nagtin-ad ang Pagbaligyaanay sang Armas sa Estados Unidos

“Hinali nga nag-uswag ang pagbaligyaanay sang armas kag bala sa bug-os nga pungsod sugod sang Sept. 11 samtang nagadamo nga Amerikano ang nagahimo sing labing personal nga tikang nga masiguro ang kahilwayan sa katalagman: amo ang pagtigayon sing armas,” siling sang The New York Times. “Tayuyon ang pagdinagsa sang serioso nga bag-uhan nga mga manugbakal.” Ang pila ka manughimo sing armas nagaganansia sa pagpanginpulos sa krisis paagi sa paggamit sing mga slogan kag mga retrato sa pagganyat sang bag-o nga mga bumalakal. Apang, madamo nga mga opisyal ang nagabatyag nga ang pagdamo sang makamamatay nga mga armas delikado. “Nagakabalaka gid kami pirme sang kabug-usan nga kadamuon sang mga armas nga madali lang matigayon sang mga tawo nga nagaresulta sa mga sitwasyon nga imposible ipatuman ang kasuguan,” siling sang hepe sang pulisiya sa North Miami Beach nga si William B. Berger. Ginapakita sang estadistika nga ang mga armas nga ginabakal sang matinumanon-sa-kasuguan nga mga banwahanon nagakadto kon kaisa sa mga kamot sang mga kriminal. Ang mga organisasyon nga nagapanghikot sa paglimite sang pagtigayon sang armas nagapanugyan sa mga tawo nga maghunahuna anay antes magbakal.

“Makapakibot” nga Halit sang Balatian sa Hunahuna

“Ang bug-os kalibutan nga halit sang balatian sa hunahuna kag problema sa utok makapakibot,” siling ni Dr. Gro Harlem Brundtland, direktor heneral sang World Health Organization (WHO). Ang report sang WHO sining karon lang nagapakita nga ang problema sa hunahuna amo ang “isa sa panguna nga ginatunaan sang mapigaw nga panglawas kag pagkabaldado sa bug-os nga kalibutan.” Mga 450 milyones ka tawo karon sa bug-os nga kalibutan ang nagabalatian sa hunahuna ukon sa utok, siling sang report. Samtang may yara bulong para sa kalabanan nga balatian sa utok, malapit sa dos-tersia sang mga tawo nga may kilala nga balatian sa hunahuna ang wala nagapabulong bangod sang diskriminasyon, kahuya, kakulangan sing kuwarta, ukon kakulang sang pag-atipan sa kapagros.

 Kamatayon sang Nasulalob nga mga Adulto

“Ang sulalob, nga isa sa labing kinaandan nga mga impeksion sa mga bata, nagapatay sa madamo nga adulto,” siling sang pamantalaan nga Independent sang London. Ang kadamuon nga ginbalhag sa British Medical Journal nagapakita nga sang temprano nga bahin sang katuigan 1970, 48 porsiento sang napatay sa sulalob mga adulto, samtang sang 2001 ang kadamuon naglab-ot sa 81 porsiento. Si Propesor Norman Noah, sang London School of Hygiene and Tropical Medicine, nagpaandam: “Ginapakita sining pagtuon nga madamo nga adulto ang nagakapatay sa sulalob . . . Ang kadamuon nga 25 ka kamatayon sa isa ka tuig [sa Inglaterra kag Wales] mahimo nga kubos nga pagbulubanta. . . . Kon sulalubon ang mga adulto dapat nila hunahunaon nga tuhay ini sa balatian sang mga bata. Yara sila sa mas daku nga katalagman kag kinahanglan nga magpadoktor sing mas temprano.” Ang mga lalaki nga nagapangidaron sing 15 tubtob 44 amo ang labi nga yara sa katalagman.

Mas Madamo ang Tumuluo sa Slovakia?

Ginpakita sang 2001 nga sensus sa Slovakia nga mga 84 porsiento sang mga taga-Slovakia ang nagasiling nga may yara sila relihion. Suno sa sosyologo nga si Ján Bunčák, pagpahayag ini sang isa ka “mabaskog nga handum nga magpahisuno sa ginakabig sang katilingban nga nagakaigo.” Bisan pa gindumili ang relihion sang panahon sang Komunista, ang mangin miembro sang isa ka relihion ginakabig na karon nga “nagakaigo” kag “normal.” Apang, “madamo katama sa ila ang wala gid gani nagapati sa Dios,” siling ni Bunčák. Nagakomento sa kabug-usan nga sitwasyon sa Europa, nagdugang sia: “Ang kalabanan sang katawhan nagapangangkon nga may relihion. . . . Ang mga tawo nagasiling nga may relihion sila, apang sa amo man nga tion, indi nila luyag nga mahilabtan sing tuman sang relihion ang ila kabuhi.”

Apat ka Bilyon ang Magutman sa 2050

Ang pagdamo sang populasyon sa imol nga mga pungsod ginapaabot nga magdugang sa populasyon sang bug-os nga kalibutan sa 9.3 bilyones sa tuig 2050, suno sa tuigan nga report sang United Nations Population Fund. Sa sini, ginabanabana nga 4.2 bilyones ang magakabuhi sa mga pungsod diin kulang ang kinahanglanon nga pagkaon kag tubig. Doble ini sa kadamuon sang mga tawo nga wala na nga daan sing supisyente nga pagkaon. “Ginapakita sang report nga ang kaimulon kag ang madasig nga pagdamo sang populasyon isa ka makamamatay nga kombinasyon,” paathag ni Thoraya Obaid, ehekutibo nga direktor sang fund. “Ang imol nga mga tawo nagadepende lamang sa dunang manggad subong sang magamit nga duta, kahoy kag tubig, apang sila gid ang labi nga nagaantos sa pagkaguba sang palibot. . . . Samtang ang pila sa aton nagauyang lamang sang dunang manggad, ang iban wala sing matigayon nga dunang manggad agod mabuhi.”

Kon Ngaa Mas Temprano Nagakapatay ang mga Lalaki

“Ang kabuhi sang lalaki, isa ka miserable nga kabuhi: ang mga lalaki nagamasakit gilayon kag nagakapatay gilayon.” Ining masubo nga paglaragway ginhatag sang mga organisador sang una nga World Congress on Men’s Health, nga ginhiwat sa Vienna, Austria. Nakibot sila sa katunayan nga ang mga lalaki, sa promedyo, nagakapatay sing mas bata sa lima ka tuig sangsa mga babayi, report sang Aleman nga pamantalaan nga Süddeutsche Zeitung. Ngaa mas temprano nagakapatay ang mga lalaki? Ang isa ka rason amo nga sa masami, sila ang nagapanigarilyo ukon nagainom sing sobra. Ang sobra nga pagkaon kag kulang sa pag-ehersisyo amo ang iban pa sang panguna nga mga kabangdanan​​—⁠70 porsiento sang mga medyo may edad na nga lalaki ang ginasiling nga sobra katambok. Dugang pa, madamo ang nagaantos sing kahuol sa pagtinguha nga balansehon ang trabaho kag pamilya. Kag ang mga lalaki masami wala nagapadoktor kon magmasakit sila ukon nagatinguha nga makalikaw sa balatian. Sa pagsumaryo, si Siegfried Meryn, isa sa mga organisador sang kongreso, nagsiling: “Sa medikal nga kahimtangan, disbentaha gid ang mga lalaki.”