Nagamaneho Bala Kamo sa Tuo Ukon sa Wala?

Suno sa manunulat sang Magmata! sa Britanya

Ginsugat ko ang akon Amerikano nga abyan sa erport kag nagkadto kami sa akon salakyan. “Didto ka na magpungko sa atubangan,” siling ko, kag nagkadto sia sa ginapungkuan sang drayber. “Ay, nalipat ako,” siling niya. “Sa wala gali kamo nagamaneho diri.”

Sa pagkamatuod, mahimo nga amo man sini ang isiling ko sa iya kon magduaw ako sa Estados Unidos. Apang sang nagabiyahe na kami pauli, namat-od ako nga hibaluon kon ngaa ang mga tawo sa iban nga pungsod nagamaneho sa nawala nga bahin sang dalan, samtang ang kalabanan sa bug-os nga kalibutan nagamaneho sa tuo.

Mga Kinabatasan sa Pagmaneho Sang Una

Magbalik kita sa maragtas sing mga duha ka libo ka tuig sa panahon nga ang mga Romano pa ang nagagahom sa Britanya. May nakutkutan ang mga arkeologo nga nagahatag sing ideya tuhoy sa kon diin nga bahin sang dalan nagaagi ang mga tawo sadto. Sang 1998 nakatukib sila sing isa ka natipigan sing maayo, wala pa mapanas nga dalan padulong sa tiliphagan sang bato malapit sa Swindon, Inglaterra. Ang agi sang ruweda sa isa ka bahin sang dalan mas madalom sangsa pihak nga bahin, kay ang mga karito nga nagapasulod sa tiliphagan wala sing unod kag nagagua nga puno sing bato. Ginapakita sang mga agi sang ruweda, nga sa sining lokasyon, ang mga Romano nagamaneho sa nawala nga bahin sang dalan.

Sa katunayan, nagapati ang iban nga ang mga manugkabayo sang dumaan nga tion kinaandan na nga nagaagi sa nawala nga bahin sang dalan. Bangod mas madamo nga tawo ang tuohon, mauyatan sang mga manugkabayo ang renda sang ila wala nga kamot kag magamit sing hilway ang ila tuo nga kamot​—⁠agod makamusta nila ang ila masugata nga manugkabayo ukon madepensahan ang ila kaugalingon paagi sa espada, kon kinahanglanon.

Pagbalhin sa Tuo

Sang talipuspusan sang katuigan 1700, may pagbalhin nga natabo halin sa wala patuo sa mga pungsod subong sang Estados Unidos, sang ang mga teamster (isa nga nagagiya sa grupo sang mga sapat nga ginagamit sa pagguyod sang mga kargamento) nagsugod sa paggamit sing dalagku nga de-karga nga mga bagon nga ginabutong sang madamong pares nga kabayo. Ang mga bagon wala sing pulungkuan para sa drayber, amo nga nagapungko ang drayber sa kabayo nga yara sa nawala nga likuran nga bahin kag ginagamit ang natuo nga kamot sa paghanot. Ang drayber nagapungko sa wala agod nga mapat-od niya nga mapahilayo sia sa ruweda sang nagasugata nga mga bagon. Ginahimo niya ini paagi sa pag-agi sa natuo nga bahin sang dalan.

 Apang, ang mga Ingles nagpabilin sa wala. Mas magamay ang ila mga bagon, kag nagapungko ang drayber sa bagon, sa masami sa natuo nga bahin sang pulungkuan sa unahan. Sa sini nga puwesto magamit niya ang iya malaba nga putik sa iya natuo nga kamot nga indi magsambod sa mga karga sa iya likuran. Sa sini nga posisyon, sa natuo nga bahin sang bagon, makahatag ang drayber sing nagakaigo nga distansia palayo sa nagapasugata nga mga bagon paagi sa pagpabilin sa nawala nga bahin sang dalan. Ginsunod man sang mga pungsod nga nangin bahin sang Emperyo sang Britanya ang pagsulundan nga magmaneho sa wala, luwas sa pila ka pungsod. Halimbawa, ang Canada nagbalhin sang ulihi sa tuo agod mangin mas mahapos ang pagtabok sini sa mga dulunan pakadto kag halin sa Estados Unidos.

Sa Pransia, daku ang nangin epekto sang politika sa ila pagmaneho. Antes sang Rebolusyon sang 1789, ang mga karwahe sang halangdon nga mga kadalagkuan nagaagi sa nawala nga bahin sang mga dalan, sa amo napilitan ang mga timawa nga mag-agi sa pihak nga bahin. Apang sang magsugod ang Rebolusyon, ining mga dungganon nag-agi man sa tuo upod sa mga mangunguma agod indi sila makilal-an. Sang 1794 ginsugdan sang gobierno sang Pransia ang pagsulundan sa Paris nga sa tuo na nga bahin sang dalan mag-agi, nga naglapnag sang ulihi sa iban pa nga mga rehiyon samtang nagmartsa ang nagapangsakop nga mga hangaway ni Napoléon I sa kalabanan nga bahin sang kontinental nga Europa. Indi makapakibot kon ngaa mas gusto ni Napoléon mag-agi sa tuo. Ang isa ka reperensia nagsiling nga bangod walis sia, “ang iya hangaway kinahanglan magmartsa sa tuo agod nga madepensahan niya ang iya kaugalingon sa bisan sin-o nga kaaway paagi sa espada sa iya nawala nga kamot.”

Sa Europa, nangin kustombre sang mga pungsod nga nagpamatok kay Napoléon ang mag-agi sa wala. Ang Rusya kag Portugal nagbalhin sa tuo sang temprano nga bahin sang ika- 20 nga siglo. Ang Austria kag Czechoslovakia, nagbalhin sa tuo sang ginsakop ini sang Nazi Alemanya sang katapusan nga bahin sang katuigan 1930, kag nag-ilog man ang Hungary. Sa karon, mga apat ka pungsod na lang sa Europa ang nagamaneho gihapon sa wala nga bahin sang dalan: Ang Britanya, Cyprus, Ireland, kag Malta. Apang, sing makawiwili, bisan pa ang Japan wala nangin kolonya sang Britanya, nagamaneho man ini sa wala nga bahin sang dalan.

Mga Barko, Eroplano, Tren, kag Ikaw

Kamusta naman ang mga barko kag mga eroplano? Ang mga barko kinaandan na nga nagaagi sa tuo. Amo man ang mga eroplano. Kamusta naman ang mga tren? Sa pila ka pungsod ang aparato sa senyales amo ang nagapat-od kon diin nga bahin sang duha sing direksion nga riles nagaagi ang tren. Ang moderno nga panguna nga mga riles masami nagapaagi sa tren sa bisan ano nga direksion, apang sa daan nga aparato sang senyales, isa lamang ka direksion ang riles. Ang direksion sang riles ginapat-od, sa di-magkubos sa pila kahimtangan, sang pungsod nga nagdesinyo kag naghimo sang riles.

Kamusta naman ang mga tawo nga nagalakat? Masami ginapanugda nga kon wala sing sementado nga alagyan para sa mga tawo, mas hilway sa katalagman ang paglakat nga nagaatubang sa nagapadulong nga mga salakyan, bisan pa diin nga bahin sang dalan nagaagi ang mga salakyan. Kon ang mga salakyan nagaagi sa tuo, nian ginalaygayan ang mga tawo nga maglakat sa nawala nga bahin sang dalan nga nagaatubang sa nagapakari nga mga salakyan. Sa Britanya, diin nagamaneho kami sa wala, ginadumdom namon pirme nga maglakat sa tuo. Kamusta naman ang amon Amerikano nga abyan? Abaw, sa pihak sia nag-agi!