Ang Ebolusyon Bala Katunayan?

“ANG ebolusyon isa ka katunayan kaangay sang init sang adlaw,” siling ni Propesor Richard Dawkins, nga isa ka kilala nga ebolusyonista nga sientipiko. Siempre pa, ginapamatud-an sang mga eksperimento kag direkta nga mga obserbasyon nga ang adlaw mainit. Apang mapamatud-an man bala sini nga ang teoriya sang ebolusyon isa ka katunayan?

Antes naton sabton ina nga pamangkot, isa ka butang ang kinahanglan nga athagon. Madamo nga sientipiko ang nagsiling nga sa pagligad sang tion, ang mga kaliwat sang buhi nga mga butang mahimo nga magbag-o diutay. Gintawag ni Charles Darwin ini nga proseso, kon sa Ingles pa, nga “descent with subsequent modification.” Ini nga mga pagbag-o direkta nga naobserbahan, narekord sa mga eksperimento, kag maalamon nga gingamit sang mga mangunguma kag mga manugsagod-sapat. * Ini nga mga pagbag-o makabig nga mga katunayan. Apang gin-angot sang mga sientipiko sa sining diutay nga mga pagbag-o ang termino nga “microevolution.” Bisan ang termino nagapahangop sang ginasiling sang madamo nga sientipiko—nga ining magagmay nga mga pagbag-o nagahatag sing pamatuod para sa isa ka butang nga katingalahan gid, isa ka butang nga wala sing bisan sin-o nga nakakita, nga ginatawag nila nga macroevolution.

Ti, magluwas sa makita nga mga pagbag-o, ang teoriya ni Darwin nagalakip sang iban pa. Nagsulat sia sa iya bantog nga libro nga The Origin of Species: “Para sa akon, ang tanan nga kabuhi indi espesyal nga mga tinuga, kundi mga kaliwat sang pila ka buhi nga organismo.” Nagsiling si Darwin nga sa pagligad sang malawig nga tion, ining orihinal nga “buhi nga mga organismo,” ukon ginatawag nga simple nga porma sang kabuhi, amat-amat nga nagtuhaw—paagi sa “tuman ka diutay nga mga pagbag-o”—nga mangin minilyon ka porma sang kabuhi sa duta. Nagasiling ang mga ebolusyonista nga ining diutay nga mga pagbag-o nagsupot kag nagresulta sa dalagku nga mga pagbag-o amo nga ang isda nangin amphibian kag ang amu nangin tawo. Ini kuno nga dalagku nga pagbag-o ginatawag nga macroevolution. Para sa madamo, ining ikaduha nga pangangkon daw may punto. Namensar sila, ‘Kon may yara diutay nga pagbag-o sa sulod sang isa ka espesyi, ngaa abi indi makapatubas ang ebolusyon sing dalagku nga mga pagbag-o sa sulod sang malawig nga tion?’ *

Ang panudlo nga macroevolution nasandig sa tatlo ka teoriya:

1. Kinahanglan ang mga mutasyon ukon mga pagbag-o agod makatuga sing bag-o nga mga espesyi. *

2. Ang natural selection ukon pagpili sang kinaugali nagadul-ong sa pagtuhaw sang bag-o nga mga espesyi.

3. Ginapamatud-an sang rekord sang fossil ang dalagku nga mga pagbag-o sa mga tanom kag mga sapat.

 Tuman gid bala kabakod ang pamatuod nga nagasakdag sa macroevolution amo nga dapat ini kabigon nga katunayan?

Ang mga Mutasyon Bala Nagaresulta sa Bag-o nga mga Espesyi?

Ang madamo nga detalye sang isa ka tanom ukon isa ka sapat mahibaluan paagi sa mga instruksion nga makita sa genetic code sini, ang blueprint nga makita sa nucleus sang tagsa ka selula. * Natukiban sang mga sientipiko nga ang mga mutasyon—ukon lainlain nga mga pagbag-o—sa genetic code nagaresulta sa mga pagbag-o sa mga kaliwat sang mga tanom kag mga sapat. Sang 1946, si Hermann J. Muller, dumalaug sang Nobel Prize kag tagpasad sang pagtuon sa mutation genetics, nagsiling: “Indi lamang nga ining pagsupot sang madamo nga talagsahon kag diutay nga mga pagbag-o amo ang panguna nga pamaagi sang artipisyal nga pagpauswag sang sapat kag tanom, kundi sing labi pa, ini amo ang pamaagi diin nagakatabo ang kinaugali nga ebolusyon, sa bulig sang natural selection.”

Sa pagkamatuod, ang panudlo nga macroevolution napasad sa ginapangangkon nga ang mga mutasyon nagaresulta indi lamang sa bag-o nga mga espesyi kundi subong man sa bag-o gid nga mga pamilya sang mga tanom kag mga sapat. Mapamatud-an bala ining maisugon nga pangangkon? Ti, binagbinaga ang resulta sang mga 100 ka tuig nga pagtuon sa patag sang pagpanalawsaw sa gene.

Sang talipuspusan nga bahin sang katuigan 1930, malangkagon nga ginbaton sang mga sientipiko ang ideya nga kon ang natural selection makapatubas sing bag-o nga mga espesyi sang mga tanom gikan sa lainlain nga mutasyon ukon mga pagbag-o, nian ang artipisyal, ukon gingiyahan sang tawo, nga pagpili sang mga mutasyon makahimo sini sing mas episyente. “Ang daku nga kakunyag naglapnag sa tunga sang mga biologo kag mga genetiko kag ilabi na sa tunga sang mga mangunguma ukon mga manugsagod-sapat,” siling ni Wolf-Ekkehard Lönnig, isa ka sientipiko halin sa Max Planck Institute for Plant Breeding Research sa Alemanya, nga gin-interbyu sang Magmata! Ngaa nakunyag gid sila? Si Lönnig, nga naghinguyang sing mga 28 ka tuig sa pagtuon sa mutation genetics sa mga tanom, nagsiling: “Naghunahuna ining mga manugpanalawsaw nga nag-abot na ang tion agod bag-uhon ang tradisyunal nga pamaagi sa pagpamuad sang mga tanom kag mga sapat. Naghunahuna sila nga paagi sa pagpauswag kag sa pagpili sing paborable nga mga mutasyon, makapatubas sila sing bag-o kag mas maayo nga mga tanom kag mga sapat.” *

Ginsugdan sang mga sientipiko sa Estados Unidos, Asia, kag Europa ang may daku-sing-pundo nga mga programa sa pagpanalawsaw, nga nagagamit sing mga pamaagi nga nagahatag sing paglaum nga mapadasig ang pagbag-o sang mga tanom kag mga sapat. Pagkatapos sang kapin sa 40 ka tuig nga pagpanalawsaw sing tul-id, ano ang mga resulta? “Walay sapayan sang daku nga nagasto,” siling sang manugpanalawsaw nga si Peter von Sengbusch, “ang panikasog nga mapauswag ang mas mapatubason nga mga baridad paagi sa irradiation, napaslawan gid.” Si Lönnig nagsiling: “Sang katuigan 1980, ang mga paglaum kag daku nga kakunyag sa tunga sang mga sientipiko nangin bug-os kalibutan nga kapaslawan. Ang pagpamuad paagi sa mutasyon subong isa ka nahamulag nga sanga sang pagpanalawsaw gin-untat sa mga pungsod sa Nakatundan. Halos tanan nga mutant (sahi sang mga tanom ukon mga sapat nga resulta sang mutasyon) may ‘di-maayo nga  kalidad,’ kon sayuron, napatay sila kag mas maluya sangsa talunon nga mga baridad.” *

Walay sapayan sini, ang impormasyon karon nga natipon gikan sa mga 100 ka tuig nga pagpanalawsaw sa mutasyon kag ilabi na sa 70 ka tuig nga pagpamuad paagi sa mutasyon naghatag sing kahigayunan sa mga sientipiko nga maghinakop tuhoy sa ikasarang sang mga mutasyon sa pagpatubas sing bag-o nga mga espesyi. Pagkatapos mausisa ang ebidensia, si Lönnig naghinakop: “Ang mutasyon indi makahimo sang orihinal nga mga espesyi [sang tanom ukon sapat] nga mangin isa ka bag-o nga espesyi. Ini nga konklusion nagahisanto sa tanan nga eksperimento kag resulta sang pagpanalawsaw sa mutasyon sang ika-20 nga siglo kag nagahisanto man ini sa kasuguan sang probabilidad. Busa, ang kasuguan sang pagtuhaw sang palareho lang nga mga sahi nagapahangop nga ang mga espesyi nga tuhay gid sing gene gikan sa iban nga mga espesyi may mga limitasyon nga indi madula ukon malabawan sang aksidente lamang nga mga mutasyon.”

Binagbinaga ang importansia sang nasambit nga mga katunayan. Kon ang sampaton nga mga sientipiko indi makapatubas sing bag-o nga mga espesyi paagi sa artipisyal nga pagpatubas kag pagpili sing maayo nga mga mutasyon, mahimo bala ini sang isa ka di-intelihente nga proseso? Kon ginapakita sang panalawsaw nga ang mga mutasyon indi makahimo sing isa gid nga bag-o nga espesyi gikan sa orihinal nga mga espesyi, nian, paano sing eksakto gid nahanabo kuno ang macroevolution?

Ang Natural Selection Bala Nagaresulta sa Bag-o nga mga Espesyi?

Nagpati si Darwin nga ang buhi nga mga organismo nga makapasibu gid sa ila palibot may bentaha sa proseso nga ginatawag niya nga natural selection ukon pagpili sang kinaugali, samtang ang indi makapasibu nga mga organismo mapatay sa ulihi. Ginatudlo sang moderno nga mga ebolusyonista nga samtang ang mga espesyi nagalapnag kag nahamulag, ginapili sang natural selection ang mga mutant nga makapasibu gid sa ila bag-o nga palibot. Subong resulta, suno sa pangangkon sang mga ebolusyonista, ining pinasahi nga mga grupo nangin bag-o gid nga mga espesyi sang ulihi.

Subong sang ginpakita kaina, mabakod nga ginapakita sang ebidensia sang pagpanalawsaw nga ang mga mutasyon indi makapatubas sing bag-o gid nga mga sahi sang mga tanom ukon mga sapat. Apang, ano nga pamatuod ang ginahatag sang mga ebolusyonista agod suportahan ang pangangkon nga ginapili sang natural selection ang paborable nga mga mutasyon agod makapatubas sing bag-o nga mga espesyi? Ang isa ka brosyur nga ginbalhag sang 1999 sang National Academy of Sciences (NAS) sa Estados Unidos nagsiling: “Ang isa ka makapakumbinsi gid nga halimbawa sang speciation [ang pagtuhaw sang bag-o nga mga espesyi] nagahilabot sa 13 ka espesyi [sang pispis] nga finch nga gintun-an ni Darwin sa Galápagos Islands, nga kilala karon subong mga finch ni Darwin.”

Sang katuigan 1970, gintun-an sang isa ka grupo sang mga manugpanalawsaw nga ginpangunahan ni Peter kag Rosemary Grant ining mga finch kag natukiban nila nga pagkatapos sang isa ka tuig nga pamangag, ang mga finch nga dakudaku gawa sing tuktok mas malawig sing kabuhi sangsa mas gamay sing tuktok. Sanglit ang kadakuon kag korte sang tuktok isa sa panguna nga mga paagi agod makilala ang 13 ka espesyi sang mga finch, ini nga mga tukib ginhunahuna nga importante gid. “Ginsigahom sang mga Grant,” siling pa sang brosyur, “nga kon ang pamangag mahanabo sa isla sing makaisa kada 10 ka tuig, magatuhaw ang isa  ka bag-o nga espesyi sang finch sa sulod lamang sang mga 200 ka tuig.”

Apang, nalipatan sambiton sang brosyur sang NAS ang pila ka importante apang makahuluya nga mga katunayan. Mga tinuig pagkatapos sang pamangag, nangin mas madamo liwat ang mga finch nga gamay sing tuktok. Gani, si Peter Grant kag ang naga-masteral nga estudyante nga si Lisle Gibbs nagsulat sa dyurnal sa siensia nga Nature sang 1987 nga nakita nila ang “pagbaliskad sang direksion sang pagpili.” Sang 1991, si Grant nagsulat nga “ang populasyon, nga napaidalom sa natural selection nagabag-obag-o” kada magbag-o ang klima. Naobserbahan man sang mga manugpanalawsaw nga ang pila sang ginahunahuna nila nga magkatuhay nga mga “espesyi” sang finch nagaasawahay kag ang ila mga boto mas malawig sing kabuhi sangsa mga ginikanan. Naghinakop sanday Peter kag Rosemary Grant nga kon magpadayon ang pag-asawahay sang mga finch, ining duha ka “espesyi” mangin isa na lamang sa sulod sang 200 ka tuig.

Sang 1966, ang ebolusyonista nga biologo nga si George Christopher Williams nagsulat: “Makapasubo nga ang teoriya sang natural selection una nga ginhimo subong paathag sa ebolusyonaryo nga pagbag-o. Mas importante ini agod ipaathag ang adaptation [ang pagbag-o sang isa ka organismo agod makapasibu sa iya palibot].” Ang sumalakdag sang ebolusyon nga si Jeffrey Schwartz nagsulat sang 1999 nga kon ang mga konklusion ni Williams husto, ang natural selection mahimo nga nagabulig sa mga espesyi nga makapasibu sa nagabag-o nga mga kahimtangan, apang “wala ini nagatuga sing isa ka bag-o nga espesyi.”

Sa pagkamatuod, ang mga finch ni Darwin indi “isa ka bag-o nga espesyi.” Mga finch gihapon sila. Kag bangod sang kamatuoran nga nagaasawahay sila, ginaduhaduhaan sang isa ang mga pamaagi nga ginagamit sang pila ka ebolusyonista sa pagpakilala sa mga espesyi. Isa pa, ginabuyagyag sini ang kamatuoran nga bisan ang prestihiyuso nga mga akademya sa siensia mahimo man nga may ginapaboran sa pagreport sing ebidensia.

Ginapamatud-an Bala sang Rekord sang Fossil ang Macroevolution?

Ang nasambit kaina nga brosyur sang NAS nagapahangop sa bumalasa nga ang mga fossil nga natukiban sang mga sientipiko nagahatag sing supisyente nga ebidensia sa macroevolution. Ini nagasiling: “Tuman kadamo nga natung-an nga mga dagway ang natukiban sa ulot sang isda kag mga amphibian, sa ulot sang mga amphibian kag mga reptilya, sa ulot sang mga reptilya kag mga mamalya, kag sa kaliwatan sang mga amu nga masami nga mabudlay mahibaluan kon san-o eksakto nga natabo ang pagbag-o sa isa ka partikular nga espesyi pakadto sa isa pa ka espesyi.”

Ining may kompiansa nga pinamulong makapakibot gid. Ngaa? Sang 2004, ginlaragway sang National Geographic ang rekord sang fossil subong nga kaangay sang “isa ka pilm sang ebolusyon diin ang 999 sang kada 1,000 ka frame nadula sa hulot diin ini gina-edit.” Ang isa bala nga nabilin gikan sa isa ka libo ka “frame” nagapamatuod gid sa proseso sang macroevolution? Ano gid ang ginapakita sang rekord sang fossil? Ginbaton ni Niles Eldredge, isa ka mainunungon nga ebolusyonista, nga ang rekord nagapakita nga sa sulod sang malawig nga tion, “halos wala sing pagbag-o nga natabo sa kalabanan nga mga espesyi paagi sa ebolusyon.”

Sa karon, ang mga sientipiko sa bug-os nga kalibutan nakakutkot kag may ginlista nga mga 200 milyones ka dalagku nga mga fossil kag binilyon ka magagmay nga mga fossil. Madamo nga manugpanalawsaw ang nagaugyon nga ining madamo kag detalyado  nga rekord nagapakita nga ang tanan nga dalagku nga grupo sang mga sapat hinali nga nagluntad kag nagpabilin nga halos wala nagbag-o, kag ang madamo nga espesyi nadula sing subong ka hinali sa ila pagluntad. Sa tapos marepaso ang ebidensia sang rekord sang fossil, ang biologo nga si Jonathan Wells nagsulat: “Sa mga ginharian, phyla, kag mga klase, ang ideya nga ang mga organismo naghalin sa pareho nga mga ginhalinan samtang nagabag-o bangod sang kahimtangan sa palibot maathag nga indi isa ka katunayan nga naobserbahan sang mga sientipiko. Suno sa ebidensia sang rekord sang fossil kag molekula, indi gani ini isa ka suportado gid nga teoriya.”

Ebolusyon—Katunayan Ukon Himuhimo Lamang?

Ngaa madamo nga kilala nga mga ebolusyonista ang nagainsister nga ang macroevolution isa ka katunayan? Pagkatapos mulayon ang pila sa mga pangatarungan ni Richard Dawkins, ang maimpluwensiado nga ebolusyonista nga si Richard Lewontin nagsulat nga handa batunon sang madamo nga sientipiko ang ginapangangkon sang kalabanan nga mga sientipiko batok sa sentido kumon “bangod may daan na kita nga ginapatihan, ang pagpati sa materyalismo.” * Madamo nga sientipiko ang indi gani magbinagbinag sa posibilidad nga may isa ka intelihente nga Desinyador bangod, subong sang ginpahangop ni Lewontin, indi mabaton sang siensia ang posibilidad nga may Dios.

Bahin sini, ginbalikwat sang Scientific American ang ginsiling sang sosyologo nga si Rodney Stark: “Ginpahibalo na sa sulod sang 200 ka tuig nga kon luyag mo mangin isa ka sientipiko indi ka dapat magpapugong sa relihion.” Nagsiling pa sia nga sa mga unibersidad nga nagapanalawsaw ang relihioso nga mga tawo wala nagahambal tuhoy sa Dios, samtang ginatamay naman sang di-relihioso nga mga tawo ang mga relihioso. Suno kay Stark, “ginapadyaan sang mga kadalagkuan [sa sientipiko nga komunidad] ang isa nga indi relihioso.”

Kon batunon mo ang panudlo nga macroevolution nga matuod, dapat mo patihan nga ang agnostiko ukon ateistiko nga mga sientipiko indi magatugot nga maimpluwensiahan sang ila personal nga mga opinyon ang ila mga interpretasyon sa mga tukib sang siensia. Dapat mo patihan nga ang mga mutasyon kag ang natural selection nagpatubas sang tanan nga masibod nga porma sang kabuhi, walay sapayan sang kamatuoran nga ginapakita sang isa ka siglo sang pagpanalawsaw, ang pagtuon sa binilyon ka mutasyon, nga ang mga mutasyon wala makahimo sang bisan isa lang ka kilala na nga mga espesyi nga isa pa ka bag-o nga espesyi. Dapat mo patihan nga ang tanan nga tinuga amat-amat nga nagtuhaw gikan sa isa ka kumon nga ginikanan, walay sapayan sang kamatuoran nga mabakod nga ginapakita sang rekord sang fossil nga ang dalagku nga mga sahi sang mga tanom kag mga sapat nagluntad sing hinali kag wala magbag-o sing amat-amat kag nangin iban nga mga sahi, bisan sa sulod sang malawig nga tion. Ini bala nga sahi sang pagpati daw napasad sa isa katunayan ukon sa himuhimo lamang?

[Mga nota]

[Blurb sa pahina 15]

“Ang mutasyon indi makahimo sang orihinal nga mga espesyi [sang tanom ukon sapat] nga mangin isa ka bag-o nga espesyi”

[Blurb sa pahina 16]

Ginapakita sang mga finch ni Darwin nga ang mga espesyi makapasibu sa nagabag-obag-o nga klima

[Blurb sa pahina 17]

Suno sa rekord sang fossil, ang tanan nga dalagku nga mga grupo sang mga sapat nagluntad sing hinali kag nagpabilin nga halos wala nagbag-o

[Tsart sa pahina 14]

(Para sa aktual nga pormat, tan-awa ang publikasyon)

KON PAANO GINAKLASE ANG MGA ORGANISMO

Ang mga organismo ginaklase sa labi pa ka komprehensibo nga mga grupo, halin sa espesipiko nga mga espesyi pakadto sa mga ginharian. * Ipaanggid, halimbawa, ang klasipikasyon sang mga tawo kag sang mga langaw sa prutas nga ginlista sa ubos.

TAWO LANGAW SA PRUTAS

Espesyi sapiens melanogaster

Genus Homo Drosophila

Pamilya Hominids Drosophilids

Kategoriya Primates Diptera

Klase Mamalya Insekto

Phylum Chordates Arthropods

Ginharian Sapat Sapat

[Nota]

[Credit Line]

Tsart pasad sa libro nga Icons of Evolution—Science or Myth? Why Much of What We Teach About Evolution Is Wrong, ni Jonathan Wells

[Mga retrato sa pahina 15]

Ang isa ka “mutant” nga langaw sa prutas (sa ibabaw), bisan pa arikutoy, isa gihapon ka langaw sa prutas

[Credit Line]

© Dr. Jeremy Burgess/Photo Researchers, Inc.

[Mga retrato sa pahina 15]

Sulit-sulit nga napamatud-an sang mga eksperimento sa mutasyon nga ang kadamuon sang nagtuhaw nga bag-o nga mga “mutant” amat-amat nga nagdiutay, samtang palareho lang gihapon nga mga “mutant” ang regular nga nagatuhaw (Ang “mutant” nga ginpakita may mas dalagku nga mga bulak)

[Credit Line sang retrato sa pahina 13]

From a Photograph by Mrs. J. M. Cameron/ U.S. National Archives photo

[Credit Line sang retrato sa pahina 16]

Finch heads: © Dr. Jeremy Burgess/ Photo Researchers, Inc.

[Credit Line sang retrato pahina 17]

Dinosaur: © Pat Canova/Index Stock Imagery; fossils: GOH CHAI HIN/AFP/Getty Images