Pagbantay sa Kalibutan

▪ “Ang kadadalman sang dagat amo ang pinakamalapad nga puluy-an sa bug-os nga planeta. Kag ang isa sa pinakamabudlay puy-an . . . Apang bisan diin kita magtan-aw may makita kita nga kabuhi, kon kaisa tama ini ka dagaya.”—NEW SCIENTIST, BRITANYA.

▪ Sa isa ka kaso sining karon lang, nagdesisyon ang isa ka hukom sang federal court sa Harrisburg, Pennsylvania, E.U.A., nga “supak sa kasuguan ang pagtudlo sing [intelihente nga desinyo] subong alternatibo sa ebolusyon sa pangpubliko nga hulot-klasehan sa siensia.”—NEW YORK TIMES, E.U.A.

▪ Suno sa isa ka surbe sang 2005, “51 porsiento sang mga Amerikano ang wala nagapati sa ebolusyon.”—NEW YORK TIMES, E.U.A.

▪ Sa edad nga 175 ka tuig, si Harriet, isa ka 150-kilos nga daku nga Galápagos nga pawikan nga nagapuyo sa zoo sa Brisbane, Australia, amo ang “ginakilala nga pinakatigulang nga buhi nga sapat sa bug-os nga kalibutan.”—AUSTRALIAN BROADCASTING CORPORATION.

▪ Natukiban sang mga manugpanalawsaw nga Swiso kon paano ginapangapinan sang pila ka baridad sang mais ang ila kaugalingon batok sa rootworm. Ang mais nagapagua sang baho sa idalom-duta. Nagaganyat ini sa magagmay nga threadworm nga amo ang nagapatay sa rootworm.—DIE WELT, GERMANY.

Ang Higante nga Lukos Naretratuhan

Sa nahauna nga tion, naretratuhan sang mga sientipiko ang buhi nga higante nga lukos sa idalom mismo sang dagat malapit sa Bonin Islands, sa bagatnan sang Japan. Ginpaunan nila ini sing taga nga may gamay nga lukos kag gindunot nga pasayan kag may mga kamera sa ibabaw sini. Ang higante nga lukos nga nakita, sa kadalumon nga mga 900 metros, ginabulubanta nga nagalaba sing mga 8 metros.

“Ang mga Dinosaur Nagkaon sing Hilamon”

“Nakibot gid ang mga sientipiko” sang matukiban nila nga “ang mga dinosaur nagkaon sing hilamon,” suno sa report sang Associated Press. Natukiban nila ini sang gin-usisa nila ang nangin fossil nga ipot sang sauropod nga nasapwan sa India. Ngaa nakibot gid sila? Ginahunahuna anay nga “nagtubo lamang ang mga hilamon pagkatapos nga madugay na nga nagkalamatay ang mga dinosaur,” paathag sang report. Ginapatihan man nga ang mga sauropod “wala sing pinasahi nga ngipon nga makausap sang matalom nga mga hilamon.” Ang paleobotanist nga si Caroline Stromberg, lider sang grupo nga nakatukib sini, nagsiling: “Ang kalabanan nga mga tawo wala gid naghunahuna nga nagakaon gali [ang mga sauropod] sing mga hilamon.”

Paano Nagalupad ang mga Buyog?

Lahuglahog lang anay nga ginasiling nga napamatud-an kuno sang mga enhinyero nga ang mga buyog indi makalupad. Ano abi kay ining “mabug-at” nga insekto nga may malip-ot nga pakpak daw indi makakapakapa agod makabuylo sa paglupad. Agod hibaluon ang sekreto sini nga insekto, “ginretratuhan [sang mga enhinyero] ang nagalupadlupad nga mga buyog gamit ang kamera nga makakuha sing 6000 ka retrato sa isa ka segundo,” siling sang New Scientist. Ang teknik sang mga buyog ginlaragway nga “tumalagsahon.” “Nagahabyog ang pakpak palikod sing 90 ka digri nga arko, dayon nagataplik pabalik—230 ka beses kada segundo. . . . Daw kaangay ini sang elise nga ang mga sulab nagabuyong man,” paathag sang isa ka katapo sang nagapanalawsaw nga grupo. Ang resulta sang ila pagtuon mahimo makabulig sa mga enhinyero nga bag-uhon ang desinyo sang mga elise kag maghimo sing mas mahapos maniobrahon nga mga salakyan sa kahawaan.

Nagaamba nga mga Ilaga

“Ang mga ilaga makaamba, kag . . . ang mga ambahanon nila para sa ila mangin tiayon halos pareho kasibod sa iya sang mga pispis,” siling sang New Scientist. Ang mga ambahanon sang ilaga tama ka tagsing kag haluson nga mabatian sang mga tawo—ayhan amo kon ngaa nga wala ini natalupangdan sang una. Natukiban sang mga manugpanalawsaw sa St. Louis, Missouri, E.U.A., nga ang pag-amba sang lalaki nga ilaga “may tono kag may ginasunod nga pattern, amo nga makabig ini nga isa ka ‘ambahanon.’” Gani mahimo ilakip ang mga ilaga sa isa ka grupo nga may kaanggid nga mga kinaiya. Ang iban pa nga mamalya nga nakilal-an nga nagaamba amo ang balyena, dolphin, pila ka sahi sang kabug kag, siempre pa, ang tawo.