Paglugom sa Tela​—Sadto kag Karon

SUNO SA MANUNULAT SANG MAGMATA! SA BRITANYA

NATALUPANGDAN mo bala ang epekto sang duag sa aton balatyagon? Indi makapakibot nga sa bug-os nga maragtas luyag sang mga tawo nga dugangan sing duag ang mga tela, nga ginagamit ang proseso nga ginatawag paglugom.

Kon nagabakal kita sing mga panapton kag mga kasangkapan ukon mga materyal para himuon ini, indi naton luyag nga maglubad ukon magpug-is ang duag sini. Agod mahibaluan ang mga proseso nga ginagamit agod indi maglubad ang duag sang mga tela kag kon paano nag-uswag ang tradisyunal nga teknik sang paglugom, nagkadto kami sa SDC Colour Museum sa Bradford, sa aminhan sang Inglaterra. * Nakita namon didto ang mga sampol sang pila ka tumalagsahon nga mga kemikal nga ginagamit nga lugom sa sulod sang malawig nga siglo.

Mga Lugom nga Gingamit Sadto

Tubtob sa ikaduha nga bahin sang ika-19 nga siglo, ang tanan nga kemikal nga ginalugom sa mga tela naghalin sa kinaugali, subong sang mga tanom, mga insekto, kag mga pakinhason. Halimbawa, ginkuha sa woad nga tanom ang asul nga lugom (1), sa weld nga tanom ang dalag nga lugom (2), kag sa madder nga tanom ang pula nga lugom. Ang itom nga lugom ginkuha sa logwood nga kahoy, kag ang lila nga lugom sa lumotlumot nga ginatawag archil. Sa murex nga pakinhason ginkuha ang tuman ka mahal nga purpura nga lugom, nga ginatawag Tyrian ukon imperyal nga purpura (3). Ginalugom ini sa mga panapton nga ginsuksok sang Romanong mga emperador.

Madugay pa antes ang panahon sang Romanong mga emperador, ang mga prominente kag mga manggaranon nga mga tawo nagsuksok na sing mga panapton nga ginlugom sa lugom nga halin sa kinaugali nga mga kemikal. (Ester 8:15) Halimbawa, ang mga pula nga lugom halin sa bayi nga kermes nga insekto (4). Ayhan amo ini ang ginhalinan sang coccus scarlet nga lugom nga gingamit sa mga kasangkapan sang tabernakulo sang dumaan nga Israel, subong man sa mga panapton sang mataas nga saserdote sang Israel.—Exodo 28:5; 36:8.

Ang Proseso sang Paglugom

Ginpakita sa mga eksibit sa Colour Museum nga ang kalabanan nga proseso sang paglugom tuman gid ka sibod kag indi lamang simple nga pagtusmog sang mga hilo ukon tela sa lugom. Sa masami ang isa ka bahin sang proseso sang paglugom nagalakip sa paggamit sing mordant, isa ka kemikal nga nagadukot gid sa tela kag nagasamo sing maayo sa lugom. Sa paggamit sini, ang lugom nagadukot sa nahot kag wala na nagalubad sa tubig. Madamo nga kemikal ang ginagamit subong mordant, ang pila sini makatalagam.

Ang pila ka proseso sang paglugom nagaresulta sa indi maayo nga baho. Isa sa sini amo ang madugay kag masibod nga proseso sa paghimo sing Turkey red. Ini nga proseso ginagamit sa algudon nga tela kag nagapatubas sing masili pula nga duag nga  indi maglubad sa silak sang adlaw, paglaba, ukon paghulom. Kon kaisa ang proseso nagalakip sing 38 ka nanuhaytuhay nga hugna kag nagalawig sing apat ka bulan tubtob matapos ini! Ang pila sa pinakamatahom nga panapton nga nadispley sa museo amo ang mga panapton nga nalugom sa Turkey red (5).

Ang Pagtukib sa Sintetiko nga mga Lugom

Ginpatungod kay William Henry Perkin sang 1856 ang una nga lugom nga wala naghalin sa kinaugali. Ginpaathag sa eksibit nga nadiskobre ni Perkin ang mauve, ukon mauvine, isa ka masili duag purpura nga lugom. Sa talipuspusan sang ika-19 nga siglo, madamo pa ang nahimo nga sintetiko nga lugom nga may masili nga mga duag. Karon may kapin na sa 8,000 ka sahi sang sintetiko nga lugom (6). Ang lamang kinaugali nga lugom nga padayon nga ginagamit tubtob karon amo ang logwood kag ang cochineal.

Ginpaathag sang Colour and Textiles Gallery of the Colour Museum ang pinasahi nga proseso nga kinahanglan karon agod malugom ang sintetiko nga mga materyal, subong sang rayon. Ang mahining nga rayon, nga amo ang pinakapopular nga sahi sang rayon nga ginagamit karon, una nga ginhimo agod ibaligya sang 1905. Bangod ining mahining nga rayon kaanggid sa algudon nga tela, mahimo gamiton ang kalabanan nga lugom sadto nga tion. Apang, kinahanglan nga himuon ang pila ka bag-o nga sahi sang lugom para gamiton sa mas moderno nga sintetiko nga mga materyal subong sang acetate rayon, polyester, nylon, kag acrylic fiber.

Panikasog Agod Indi Maglubad

Kon nagabakal kita sing mga panapton ukon mga tela luyag naton nga indi ini maglubad. Walay sapayan, madamo ang nagalubad tungod sa silak sang adlaw ukon sa masunson nga paglaba, ilabi na kon ginagamitan sing habon nga panglaba. Kon kaisa mahimo nga maglubad ang duag sang mga tela tungod sa balhas ukon maglubad kon labhan upod sa iban nga panapton. Ang indi sini paglubad sa tion sang paglaba nagadepende sa kon daw ano kalig-on ang pagdukot sang lugom sa tela. Ang masunson nga paglaba kag ang epekto sang habon nga panglaba nga gindesinyo agod kuhaon ang mantsa nagapalubad sang lugom sa tela, nga nagaresulta sa pagpug-is. Ginatestingan sang mga nagahimo sang lugom ang ila mga produkto agod pat-uron nga indi gid man ini tanto maglubad sa silak sang adlaw, paglaba, habon nga panglaba, kag balhas.

Ang amon tour nagbulig sa amon nga mahibaluan kon human sa ano nga sahi sang mga materyal ang amon panapton. Apang kapin pa sa sini, nahibaluan namon ang mapahituon nga mga proseso nga ginagamit agod indi maglubad ang duag sang panapton bisan pa masunson ini nga ginalabhan.

[Nota]

[Credit Line sang retrato sa pahina 24]

Photos 1-4: Courtesy of the Colour Museum, Bradford (www.colour-experience.org)

[Credit Line sang retrato sa pahina 25]

Photo 5: Courtesy of the Colour Museum, Bradford (www.colour-experience.org); Photo 6: Clariant International Ltd., Switzerland