Pagbantay sa Kalibutan

▪ Suno sa isa ka pagtuon, kapin sa tatlo ka pilo ang risgo nga mapatay ang ginasesaryan nga iloy, kon ikumparar sa normal nga pagbata.—OBSTETRICS AND GYNECOLOGY, E.U.A.

▪ Ang sientipiko nga si Stephen Hawking nagpamangkot sa publiko paagi sa Internet: “Sa kalibutan nga tuman kagamo ang politika, katilingban, kag palibot, paano mabuhi sing 100 ka tuig pa ang tawhanon nga rasa?” Pagligad sang isa ka bulan, sia nagbaton: “Wala ako makahibalo sang sabat. Amo nga ginpamangkot ko ini, agod maghunahuna ang mga tawo, kag marealisar ang katalagman nga ginaatubang naton karon.”—THE GUARDIAN, BRITANYA.

▪ Kada tuig mga 14 milyones tubtob 19 milyones ka tawo sa 37 milyones nga populasyon sang Tanzania ang gina-malaria. “Mga 100,000 ang nagakapatay sa malaria kada tuig sa sini nga pungsod.”—THE GUARDIAN, TANZANIA.

Isda nga Nagaamlig sa Suplay sang Tubig

Madamo nga siudad sa Aminhan nga Amerika ang nagagamit sang bluegill, ang isda nga tuman ka sensitibo sa kemikal, agod bantayan ang kalidad sang ilimnon nga tubig. Ang report sang Associated Press nagpaathag: “Ang mga isda ginasulod sa mga tangke nga pirme ginaislan sing tubig halin sa suplay sang munisipyo, kag may isa ka sahi sang makina nga nagaunay agod irekord kon may pagbag-o sa pagginhawa, pitik sang tagipusuon kag paglangoy sang mga bluegill pananglit may hilo ang tubig.” Sa isa ka hitabo sa New York City, siling sang report, “nauna sing duha ka oras ang isda nga bluegill sa pagtukib sa naula nga krudo sangsa . . .  iban nga instrumento sa paghibalo kon may hilo ang tubig,” kag gani naupangan nila nga mahiluan ang tubig nga suplay para sa publiko.

Gindugangan ang Nikotina

Samtang ang mga kampanya para sa kaayuhan sang publiko nagaengganyo sa mga nagapanigarilyo nga untatan na ang pagpanigarilyo, ginsambit sang The New York Times nga tuso nga gindugangan sang mga kompanya sang tabako ang nikotina sing 10 porsiento pa sa sulod sang nagligad nga anom ka tuig agod labi ini nga makapagiyan. Ang isa ka bag-o nga paagi sa pagtakus sang nikotina nga daw amoamo gid sa tawo nga nagapanigarilyo, nagpakita nga ginatinguhaan sang mga kompanya sang tabako nga “magiyan ang mga lamharon nga bag-o pa lang nagpanigarilyo kag indi pagpauntaton ang mga may edad nga dugay na nagapanigarilyo.” Ginpakita sini nga “ang kadamuon sang nikotina sa halos tanan nga sigarilyo tuman gid ka makapagiyan.”

Artipisyal nga Kamot nga Ginakontrol sang Utok

Ang isa ka tawo sa Estados Unidos nga nautdan sing duha gid ka butkon sang maaksidente sia nagagamit na karon sing isa ka artipisyal nga kamot nga ginakontrol sang utok. Makasaka sia sa hagdan-hagdan, makagamit sing paint roller, kag mahakos pa gani niya ang iya mga apo. “Ang iya wala nga kamot isa ka makina nga ginakontrol sang iya utok,” paathag sang Cable News Network. “Kon magsiling gani sia sa iya hunahuna nga ‘Ikuom ang kamot,’ nagakuom dayon ang kamot.” Ang mensahe halin sa utok nagapahulag sa mga maskulo kag ginapaalinton ini dayon sa isa ka kompyuter nga natakod sa butkon. Ginapahulag sang kompyuter ang magagmay nga mga makina nga yara sa artipisyal nga kamot, amo nga mailog sini ang pila ka hulag sang normal nga siko kag kamot.

Linibo ka Bag-o nga Espesyi!

Halos 17,000 ka bag-o nga espesyi ang matukiban kada tuig, suno sa pamantalaan nga Fenua Info sa Tahiti. Mga insekto ang halos 75 porsiento sang bag-o nga espesyi, apang sa mga nadiskobrehan may yara man 450 ka sapat nga may taludtod, lakip ang 250 ka espesyi sang isda kag 20 tubtob 30 ka mamalya. Sa nadiskobrehan nga mga mamalya, mga dos tersia ang mga ilaga kag kabog, kag “sa promedyo,” siling sang pamantalaan, “isa ka bag-o nga sahi sang amu ang madiskobrehan kada tuig,” nga suno sa mga sientipiko makapakibot gid. May mga kahoy kag mga tanom man nga nalakip sa listahan sang mga natukiban.