Pagbantay sa Kalibutan

▪ Suno sa rekord, ang tuig 2006 “mahimo mangin ikan-om sa pinakamainit nga tuig.” Ang napulo nga pinakamainit natabo sang nagligad nga 12 ka tuig.—WORLD METEOROLOGICAL ORGANIZATION.

▪ Ginpatuman sang Public Security Bureau sang Beijing ang kasuguan nga dapat sa kada panimalay isa lang ang ido agod malikawan ang paglapta sang rabis. Sang 2004, mga 2,660 ka tawo sa China ang napatay sa rabis.—XINHUA ONLINE, CHINA.

▪ Sa mga nagadayon sa hotel nga makatandog sang kalaptan sang puertahan, lampshade, kag remote control sang telebisyon sa mga kuarto sa hotel, “50 porsiento sa ila ang mahimo malatnan sing kataro.”—MACLEAN’S, CANADA.

Pag-isip sa mga Insekto sa Amazon

Mga 60,000 na ka sahi sang insekto ang natukiban sa kagulangan sang Amazon sang mga sientista nga ginatawag nga Entomologo, nga nagapanalawsaw tuhoy sa mga insekto. Suno sa Folha Online, mga 180,000 ka sahi sang insekto ang wala pa matukiban. Sa karon, 20 ka entomologo ang nagapanalawsaw sa sini nga duog. Ginapakita sang estadistika sining karon lang nga kapin sa 5 ka sahi sang insekto ang matukiban sang mga Entomologo kada duha ka tuig. Kon amo sini ang kadasigon, kinahanglan ang mga 90 ka henerasyon sang mga sientista nga ang tagsa sa ila magapanalawsaw sa sulod sang 35 ka tuig, ukon mga 3,300 ka tuig tanan agod makilala ang tanan nga insekto!

Wala sing Koryente

“Ginabanabana nga mga 1.6 bilyones ka tawo ukon mga 25 porsiento sang populasyon sang kalibutan ang wala sing koryente kag 2.4 bilyones ang nagagatong sing uling, ipot, ukon kahoy para sa pagluto sing pagkaon kag pagpainit [para sa mga lugar nga may tigtulugnaw], siling sang Our Planet, isa ka balasahon nga ginbalhag sang United Nations Environment Programme. “Duha kag tunga ka milyon nga babayi kag kabataan ang nagakapatay kada tuig bangod sa aso gikan sa sini nga sahi sang mga gatong.”

Kasakit Bangod sa Internet

May mga Web site sa Internet nga makapakig-angot ang mga tawo sa mga estranghero agod kuno mangin popular sila. Ini nga mga site nangin “hulukmungan sang mga butigon,” mga rasista, kag mga hilabtero ukon hilabtera, siling sang Folha Online. Ang iban nagabutang sing sayop nga impormasyon tuhoy sa ila kaugalingon sa sini nga mga site. Ginahikayan naman sang iban ang mga matambok, putot, kag kingki ang buhok kag ginatunaan ini sang tuman nga kalain sang buot. Amo sini ang ila ginabatyag bangod “ang mga biktima mas apektado pa sa kon ano ang ginasiling sa ila sa Internet sangsa kon ano ang nagakatabo sa ila sa matag-adlaw nga pagkabuhi,” suno sa isa ka sikologo nga taga-Brasil nga si Ivelise Fortim.

Dumaan nga Kasangkapan sa Pagtuon sa Kahawaan

Sang 1901, ang mga manugsalom sang banawog nakakuha sang isa ka naggabok na nga kasangkapan gikan sa nalunod nga barko sang Roma sa isla sang Antikýthēra sa Gresya. Gintawag ini karon nga “Antikythera Mechanism,” isa ka tuman ka dalayawon nga kasangkapan sa paglagulad sa kahawaan nga gingamit sang ikaduhang siglo B.C.E. Sang gintun-an ini sang mga sientista sining karon lang gamit ang pinakamoderno nga instrumento nga ginatawag X-ray tomography, nasapwan nila nga may 30 ini ka bronsi nga ingranahe kag natakod ini sadto sa kaha nga kahoy. Paagi sa sini nga kasangkapan, sibu nga mahibaluan sang isa ang nahamtangan sang adlaw kag bulan kag mabulubanta kon san-o ang eklipse sang bulan kag adlaw. Suno sa magasin nga Nature, “bisan pa sa paglipas sang isa ka milenyo amo ini ang pinakadalayawon kag pinakakomplikado nga kasangkapan nga natukiban.”

[Credit Line sang retrato sa pahina 21]

AP Photo/Thanassis Stavrakis