Pagbantay sa Kalibutan

▪ “Sa Britanya, pag-edad sang bata sing anom ka tuig, makahinguyang na sia sing isa ka tuig sa paglantaw sing telebisyon kag sobra katunga sang mga tatlo-ka-tuig nga bata ang may TV sa ila kuarto.”​—THE INDEPENDENT, BRITANYA.

▪ Sa China, ginpamangkot ang mga tawo nga kapin sa 16 anyos, kag 31.4 porsiento sa ila ang nagsiling nga relihioso sila. Kon ina nga sabat nagarepresentar sa bug-os nga pungsod, nagakahulugan ini nga “mga 300 milyones ang relihioso . . . apang ang matuod 100 milyones lamang.”​—CHINA DAILY, CHINA.

Mas Daku ang Halit

Sang nagligad nga pila ka tuig, ang Olandes nga mga pulitiko kag mga tawo nga nagaulikid sa palibot naghunahuna nga nasapwan na nila ang enerhiya nga wala nagahalit sa palibot kag ini amo ang paggamit sing biofuel, ilabi na sing lana sang palma, sa pagpaandar sa mga generator. Ang ila paglaum nangin “daw bangungot sa palibot,” siling sang The New York Times. “Ang pagdamo sang pagkinahanglan sing lana sang palma sa Europa nagresulta sa paghawan sa malapad nga kagulangan sa Bagatnan-Sidlangan nga Asia kag sa sobra nga paggamit didto sing kemikal nga abono.” Agod may tamnan sing palma, ang mga luyan ginpahubsan kag gintutdan. Amo nga “tuman kadamo” nga gas nga karbon ang nagakadto sa kahawaan. Subong resulta, siling sang Times, ang Indonesia amo karon “ang ikatlo sa pinakamadamo sing ginabuga nga gas nga karbon, nga ginapatihan sang mga sientista nga amo ang kabangdanan sang pag-init sang kalibutan.”

Ang “Doomsday Clock” Nagaabante

Ang “doomsday clock,” nga ginhimo sang Bulletin of Atomic Scientists (BAS) agod ipakita kon daw ano na kalapit ang katawhan sa nuklear nga kalaglagan, ginpaabante sing duha ka minutos, amo nga ang oras karon minus singko kag magtungang-gabi-i​—ang “malaragwayon nga kalaglagan sang sibilisasyon.” Ini nga relo 18 pa lang ka beses nga ginliso sa sulod sang 60-ka tuig. Ang pinakaulihi amo sadtong Pebrero 2002, sa tapos ginbombahan ang World Trade Center sa New York. Ang padayon nga paghimo kag pagluntad sang nuklear nga mga hinganiban kag ang peligro sang nuklear nga mga materyales “nagapakita nga ang mga problema nga tuga sang labing malaglagon nga teknolohiya sa Duta wala malubad,” siling sang BAS. Nagdugang pa ini nga “ang mga katalagman nga tuga sang pagbag-o sing klima kag sang nuklear nga mga hinganiban halos pareho lang.”

Kahuol Samtang Nagamabdos

Ang kahuol nga maeksperiensiahan sang nagamabdos nga babayi bangod sa pag-away ukon pagsakit sa iya sang iya bana, makahalit sa pagtubo sang hunahuna sang iya wala pa matawo nga bata, suno sa pagpanalawsaw sining karon lang. Si Propesor Vivette Glover, sang Imperial College, sa London, nagsiling: “Nasapwan namon nga kon pirme lang ginasakit sang bana ang buot sang iya nagamabdos nga asawa, ang pagtubo sang lapsag maapektuhan sing daku. Gani, daku ang responsibilidad sang amay.” Ang relasyon sang mag-asawa “may epekto sa pagkabalanse sang mga hormone kag kemikal sa lawas sang iloy, kag may epekto man ini sa pagtubo sang utok sang bata,” paathag niya.

Daw Wala Na Nagapamensar nga mga Drayber

Ang mga drayber nga nagaagi sa amoamo gihapon nga ruta kada adlaw masami nga daw wala na nagapamensar sa ila pagmaneho, siling sang isa ka eksperto sa trapiko nga si Michael Schreckenberg sang University of Duisburg-Essen, sa Alemanya. Sa naandan nila nga mga dalanon, ang mga drayber wala nagakonsentrar sa ila ginaagyan, kag ang ila atension yara sa iban nga butang. Gani, indi sila maabtik kon may mga katalagman. Ginapalig-on ni Schreckenberg ini nga mga drayber nga mangin alisto pirme kag indi mawili sa iban nga butang samtang nagamaneho.