Paua—Hiyas sang Dagat

I-PLAY

Paua—Hiyas sang Dagat

SUNO SA MANUNULAT SANG MAGMATA! SA NEW ZEALAND

Sa idalom sang dagat may isa ka daku nga pakinhason nga nagakamangkamang sa kabatuhan kag nagapanginaon sing gulaman nga nagagawaygaway sa sulog sang tubig. Ang alukaba sini nga daw kudolkudol nga bato kag tagimtimon may ginatago nga matahom kag nagabadlakbadlak nga mga duag—asul, berde, pula, purpura nga may samay nga dalag, lakip ang nagainggat-inggat nga daw bulawan kag pilak.

INING pinasahi nga pakinhason amo ang paua, isa ka sahi sang sobrasobra ukon abalone nga masapwan lamang sa New Zealand. Ini kag ang iban nga sahi sang abalone masapwan malapit sa batuhon nga mga baybayon. Ginapabaloran ini bangod sa matahom nga duag sang iya alukaba, nga ginahimo nga mga alahas. Apang, madamo man ang nagakaon sang manamit nga unod sini. Dugang pa, mahimo man ini patubuan sang matahom nga mga perlas.

Ang paua isa sa kapin sa 100 ka sahi sang abalone sa bug-os nga kalibutan. May mga abalone man nga masapwan sa South Africa kag California, E.U.A. Ginatawag ini nga awabi sa Japan, muttonfish sa Australia, kag ormer sa isla sang Guernsey, sa English Channel. Apang, sa matugnaw nga dagat sang South Pacific lamang masapwan ang matahom sing duag nga abalone sang New Zealand, nga ginatawag paua (Haliotis iris).

Isa ka Makatilingala nga Pakinhason

Ang alukaba sang paua human sa nagasampawsampaw nga protina kag calcium. Subong resulta, may nanuhaytuhay kag matahom ini nga duag kaangay sang hiyas nga opal. Amo nga ang paua ginatawag man nga opal sa dagat. Kon magtugnaw kaayo ang dagat, nagatulog ang mga abalone, gani mas madugay ini magdaku. Suno sa isa ka eksperto sa sini nga pakinhason, ang nanuhaytuhay nga duag sang paua mahimo depende sa sustansia nga yara sa tubig kag sa duag sang gulaman nga ginakaon sini.

Ang mga paua pislian sa pagkaon kag ginalikawan sini ang iban nga mga sapat sa dagat. Wala ini nagaupod sa tayong kay kakompetensia nila ini sa gulaman nga ila ginakaon. Kaaway man nila ang mga starfish. Ginatakpan sini ang mga buho sa alukaba sang paua agod indi ini makaginhawa. Nian, kon mataktak ang paua sa ginakubotan sini nga bato, makaon na ini sang starfish. Maubos kaon sang pila lamang ka starfish ang isa ka grupo sang paua.

Mga Kapuslanan sang Paua

Ang paua malaw-ay tulukon, apang sa sulod sang mga dag-on, ginakaon sang mga tumandok nga Maori sa New Zealand ang manamit nga unod sini. Ang matuod, ang bahin sang paua nga ginakaon amo gali ang tiil sini nga amo man ang ila ginagamit agod makakamang sa kabatuhan sa dagat. Ang alukaba sini ginahimo man nila nga dekorasyon ukon paon, kag subong man alahas ukon matamata sa ila mga carving.

Sa karon, nangin mas popular ang paua. Masiling nga daw indi kompleto ang imo pagbisita sa New Zealand kon wala ka makabakal sing alahas nga human sa paua.

Nagdata man ang pagpanalom sing mga paua. Gina-eksport ini kag ini nga negosyo nagakita sing minilyon ka dolyar. Agod maamligan ang pagkapapas sang paua sa New Zealand, ginalimitehan sang gobierno ang pagpanguha sini. Ginadelata ang unod sini kag ginapadala sa mga pungsod sa Asia. Ang iban naman ginailada kag ginapadala sa Singapore kag Hong Kong, diin isa ini sa pinakamahal nga pagkaon. Ginahiwahiwa ini kag masami nga ginakaon sing hilaw kaangay sa sushi. Bisan pa nga bugana ang paua sa ila kadagatan, madamo gihapon nga taga-New Zealand ang wala makatilaw sini bangod gina-eksport ini.

Bangod madahog ang paua sa bug-os nga kalibutan, madamo ang nagsagod sini paagi sa aquaculture. Sa bulig sini nga pamaagi, sarang masagod ang paua sa mga tangke nga ginakontrol ang katugnawon sang tubig. Nangin madinalag-on ang pagsagod sa pila ka sahi sang abalone sa Australia, Japan, kag Estados Unidos.

Palakaon man ang ginasagod nga mga paua kaangay sa mga paua sa kadagatan. Makakaon sila tubtob sa katunga sa ila bug-at kada semana. Bisan pa amo sini, wala ini ginabudlayan maghulag. Kon pakay-on ini, makasarang ini magkulob liwat. Mahapos man ini saguron. Ang isa ka eksperto nagsiling nga “ang mga paua manami saguron kay nagapahimunong lang ini kag mabuot, kag wala gid ini nagabato!”

Ang Perlas Halin sa Paua

Magluwas nga ginakaon kag ginahimo nga alahas ang paua, makapatubas man ini sing matahom nga mga perlas. Talagsa lang nagatubo ang perlas sa mga paua sa kadagatan. Apang, mahimo ini patubuon paagi sa teknik nga natukiban sang Pranses nga sientipiko nga si Louis Boutan sang katuigan 1890. Kon gamiton ini nga teknik sa paua, makapatubas sing medyo tipulon nga perlas nga may nanuhaytuhay nga duag kaangay sa alukaba sini. Ano ini nga teknik?

Ginapatapikan sing gamay kag tipulon nga butang kaangay sang kahoy, tul-an, ukon metal ang nasulod nga bahin sang alukaba, duha sa kilid sini kag isa sa tunga. Nian, amat-amat ini nga ginakulapan sang paua sing nacre ukon mother-of-pearl, nga ginahuman sang apog kag conchiolin. Pagligad sang 18 ka bulan, mahuman na ang isa ka gamay nga perlas. (Tan-awa ang kahon sa ubos.) Mga anom naman ka tuig antes mahuman ang daku nga perlas. Isa lang sa kada 50 ka paua ang makapatubas sing mahining, maduagon, kag nagainggat nga perlas.

Ang mga nagatuon tuhoy sa paua wala gihapon nakapatubas sing tipulon gid nga perlas halin sa sini. Kay man, tuhay sa iban nga pakinhason nga nagapatubas sing perlas, ang paua may maskulo sa tiyan nga amo ang nagaluad sang bisan ano nga ibutang sa iya lawas. Ginalauman nga sa pila ka adlaw, matukiban gid man kon paano makapatubas sining ginahandum gid nga tipulon nga perlas.

Sa karon, ginaapresyar gid naton ang mga produkto gikan sa sining mapuslanon nga pakinhason—matahom nga mga alahas, manamit nga pagkaon, kag matahom sing duag nga alukaba. Ginapasalamatan gid naton ang Dios sa sining makalilipay nga dulot.—Santiago 1:17.

[Kahon/Retrato sa pahina 24, 25]

TUMAN KABAKOD NGA ALUKABA

Ang alukaba sang paua human sa apog nga amo man ang ginahimo nga chalk. Apang, mas mabakod kag mas matig-a ini sing mga 30 ka beses sangsa chalk.

Ang apog sa tubig sang dagat amo ang ginahimo sang paua nga tuman kanipis nga nacre kag ginasampawsampaw agod mangin alukaba. Amo ini kon ngaa ang alukaba sini tuman katig-a kag may nagabadlak nga mga duag. Ang nagasampawsampaw nga mga nacre ginatapik sang conchiolin nga human sa protina kag kalamay. Ining tuman kabakod nga papilit amo man ang nagapahining sa alukaba.

Ini nga sahi sang papilit kag ang desinyo sang pagkahuman sang alukaba wala pa gihapon makopya sang mga sientipiko. Ang paua may di-magkubos lima ka paagi agod indi mabuka ang alukaba sini. Pananglitan maglitik gid man, makay-o sini ang iya kaugalingon. Pat-od gid, ang paua isa ka dalayawon nga desinyo sang Dios.

[Credit Line]

[Credit Lines sang retrato sa pahina 23]

[Credit Line sang retrato sa pahina 25]

Silverdale Marine Hatchery, New Zealand

MAGMATA!