Eksakto Gid nga “Adres” sang Duta

ANG aton adres nagalakip pirme sang aton pungsod, siudad, ukon kalye. Subong pagpaanggid, ibutang ta nga ang Milky Way nga galaksiya amo ang “pungsod” sang duta, ang sistema solar​—ang adlaw kag ang mga planeta sini—​amo ang “siudad,” kag ang orbito sa sistema solar amo ang “kalye.” Bangod sa moderno nga astronomiya kag pisika, nahangpan gid sang mga sientista ang mga bentaha sang aton tuman kagamay nga lokasyon sa uniberso.

Ang aton “siudad,” ang sistema solar nga ginatawag sang madamo nga sientista nga galactic habitable zone, ukon duog nga puede mapuy-an, yara sa Milky Way nga galaksiya. Ang kalayuon sini gikan sa sentro sang galaksiya mga 28,000 ka light years kag may hustuhan gid nga kombinasyon sang mga kemikal agod sakdagon ang kabuhi. Kon maglayolayo ini diutay sa iya nahamtangan, mangin maiwat gid ining mga kemikal; kon maglapitlapit naman, makatalagam gid bangod sa tuman kadamo nga radiasyon kag iban pa makamamatay nga elemento. “Yara kita sa pinakamaayo nga lokasyon,” siling sang magasin nga Scientific American.

Pinakamaayo nga “Kalye”

Ang “kalye,” ukon ang orbito sang duta may maayo gid nga lokasyon sa aton sistema solar. Ang kalayuon sini gikan sa adlaw mga 150 milyones kilometros. Ini nga orbito ginatawag sang mga sientista nga circumstellar habitable zone ukon mga lugar nga hustuhan gid lang ang temperatura. Ang orbito sang duta manipulon, amo nga sa bug-os nga tuig halos pareho gid ang kalayuon naton sa adlaw.

Sa pihak nga bahin, ang adlaw maayo gid nga kuluhaan sang enerhiya. Malig-on ini, eksakto ang kadakuon, kag nagapagua sing hustuhan lang nga enerhiya. Gani gintawag ini nga “pinasahi gid nga bituon.”

Ang Maayo Gid nga Kaingod

Magluwas sa bulan wala na sing mas maayo pa nga kaingod para sa duta. Ang bulan dakudaku lang sa ikap-at nga bahin sang duta. Amo nga kon ipaanggid ini sa proporsion sang mga bulan sang iban nga planeta, daku gid ini katama. Apang wala lamang ini matabuan.

Ang bulan amo ang kabangdanan sang paghunas kag pagtaub nga importante sa duta kag sa buhi nga mga butang. Daku man ang mahimo sang bulan agod indi magwalog ang paglibot sang duta sa adlaw. Kon wala ang bulan, ang aton planeta magawalogwalog kaangay sang trompo kag sa ulihi matumba! Kon matabo ini, maapektuhan  ang klima, ang pagtaub kag paghunas, kag makahalalit gid ini sa aton.

Hustuhan Lang nga Paghilay kag Pagtiyog

Ang paghilay sang duta nga 23.5 degrees amo ang kabangdanan sang pagbaylobaylo sang panahon sa bug-os nga tuig, hustuhan nga temperatura, kag lainlain nga klima sa bug-os nga duta. “Ang paghilay sang duta eksakto gid para sa kabuhi,” siling sang libro nga Rare Earth​—Why Complex Life Is Uncommon in the Universe.

Ang kalawigon sang adlaw kag gab-i hustuhan man bangod sa pagtiyog sang duta. Kon mas mahinay ang pagtiyog, mabatok ang bahin sang duta nga nagaatubang sa adlaw kag magayelo naman ang sa pihak. Kon magdasig naman, ang isa ka adlaw mangin pila na lang ka oras, kag magaresulta sa wala untat nga bagyo kag iban pa nga mga halit.

Huo, ang tanan sa aton planeta, halin sa “adres” pakadto sa kadasigon sang pagtiyog tubtob sa kaingod sini nga bulan, pamatuod lamang nga gindesinyo gid ini sing maayo sang maalam nga Manunuga. * Ang pisiko kag ebolusyonista nga si Paul Davies nagsiling: “Bisan ang mga sientista nga wala nagapati sa Dios nagadayaw sa kadakuon, katahom, paghisantuanay, kag kaalam sang desinyo sang uniberso.”

Natabuan lamang bala ining maayo gid nga desinyo sang duta? Hunahunaa ini nga pamangkot samtang ginabasa mo ang masunod nga malip-ot nga artikulo tuhoy sa duha ka dalayawon nga taming agod amligan ang kabuhi sa duta sa mga katalagman gikan sa kahawaan.

[Nota]

[Kahon sa pahina 5]

MAS MADASIG KA PA SANGSA BALA?

Pagkatapos mo mabasa ining kahon, nakalakbay ka na sing linibo ka kilometro nga wala sing batsi! Binagbinaga ang masunod.

Ang circumference sang duta 40,000 kilometros kag nagatiyog kada 24 oras. Amo nga ang mga duog malapit sa ekwador nagalakbay sing mga 1,600 kilometros kada oras. (Siempre pa, ang North kag South pole wala nagahalin.)

Nagalibot ang duta sa adlaw sa kadasigon nga 30 kilometros kada segundo, samtang ang bug-os nga sistema solar nagalibot man sa sulod sang Milky Way sa makahalawhaw nga kadasigon nga 249 kilometros kada segundo. Ang kadasigon naman sang mga bala wala pa gani 1.6 kilometros kada segundo.

[Credit Line sang retrato sa pahina 4]

Milky Way: NASA/​JPL/​Caltech

[Credit Line sang retrato sa pahina 5]

Earth: Based on NASA/​Visible Earth imagery