ANG pagkabulag ukon grabe nga pagburon sang panan-aw madamo sing kabangdanan, lakip ang pagkasamad kag balatian. Mahimo nga may epekto ini sa mga mata, sa mga optic nerve, ukon sa utok. Masami nga indi mabaton sang mga bulag ang natabo sa ila, kag nasubuan gid sila kag nahadlok. Apang madamo ang nangin madinalag-on sa pag-atubang sini kag nangin malipayon sila sa ila kabuhi.

Ang mga mata amo ang panguna nga ginagamit naton sa pagkuha sing impormasyon sa aton palibot. Gani kon madula sang isa ang iya panulok, mahimo nga magadepende gid sia sa iban pa niya nga mga sentido—palamatin-an, panimaho, igbalatyag, kag panabor.

Ginapakita sang magasin nga Scientific American nga ang utok may ikasarang nga “magpasibu suno sa kahimtangan.” Ang artikulo nagsiling pa: “Madamo nga ebidensia ang nagapakita nga kon wala sing mabaton nga impormasyon ang utok halin sa isa sang aton sentido, may ikasarang ini sa pagsuporta kag dugangan ang ikasarang sang iban nga sentido.” Binagbinaga ang masunod.

Palamatin-an: Halin sa mga tingog tubtob sa mga tapak, ang mga tunog makahatag sang laragway sa aton hunahuna. “Madumduman ko kag makilala ang mga tawo paagi sa ila mga tingog ukon bisan sa ila panglakat,” siling sang bulag nga si Fernando. Si Juan nga isa man ka bulag, nagsiling: “Para sa bulag, makilala niya ang isa paagi sa tingog.” Kaangay naton tanan, ang bulag nagapamati gid sa tono sang tingog, nga nagapaalinton sing lainlain nga emosyon.

Para sa hanas nga dulunggan sang bulag, ang tunog madamo sang ginasugid parte sa palibot, halin sa direksion sang mga salakyan, sa kadakuon sang kuarto tubtob sa kon diin may mga balagbag.

Panimaho: Ang pagpanimaho makahatag man sing madamo nga impormasyon, apang indi lamang kon diin nagahalin ang baho. Halimbawa, kon ang bulag nagalakat sa dalan, ang iya panimaho makabulig sa iya nga makahimo sing mapa sa iya hunahuna nga nagalakip sing mga kapehan, mga restawran, mga tiendahan kag iban pa. Siempre, ang pamilyar  nga mga tunog madugang sa mapa, subong man ang mga detalye nga makuha paagi sa igbalatyag.

Igbalatyag: “Ang akon mga kamot amo ang akon mga mata,” siling ni Francisco. Ang malab-utan sini nga “mga mata” mahimo magdugang sa bulig sang baston. Si Manasés, nga natawo nga bulag kag nagagamit sing baston sang bata pa sia nagsiling, “Nakahibalo ako kon diin na ako bangod sang akon iban nga sentido, sang akon memorya, kag sang mga palatandaan sa mga dalan nga mahibaluan ko sa bulig sang akon baston.”

Ang igbalatyag nagabulig man sa mga bulag nga makabasa sing mga literatura nga ginbalhag sa Braille. Ang matuod, kinaandan na lang karon sa isa ka bulag nga makatigayon sing mga aman agod mag-uswag sia sa mental kag espirituwal. Luwas sa Braille nga mga publikasyon, ini nga mga aman nagalakip man sing mga audio recording kag paggamit sing kompyuter. Paagi sini, mabasa na sang mga bulag ang Biblia kag ang madamo pa nga bulig sa pagtuon sing Biblia. *

Ining espirituwal nga mga aman naghatag sing daku nga paumpaw kag paglaum kay Paqui kag sa iya bana, nga ginsambit kaina. Nakatigayon man sila sing suporta gikan sa  ila espirituwal nga pamilya, ang Cristianong kongregasyon sang mga Saksi ni Jehova sa ila lugar. “Makahimo na kami subong sang madamo nga butang kag masarangan namon himuon ang pila sini nga wala sing bulig sang iban nga tawo,” siling ni Paqui.

Matuod, ang pagkabulag may madamo nga kabudlayan. Apang pamatuod ini nga ang tawo may ikasarang sa pagpakigbagay kag pagpasibu kon maatubang niya ina nga mga kabudlayan kag mangin malipayon sa iya kabuhi!