Bisan pa ginasiling sang mga eksperto nga amat-amat ang pagbatyag sang kasubo kon mapatyan, sarisari ang paagi sang kada isa sa pagpangasubo. Gani, buot bala silingon sini nga ang iban wala gawa nasubuan kon mapatyan sila ukon “ginapunggan” lang nila ang ila balatyagon? Indi man. Ang pagbaton kag pagpabutyag sang kasubo makapahaganhagan sang imo ginabatyag, pero indi lang isa ang paagi sa pagpangasubo. Mahimo nagadepende ini sa kultura, personalidad, kag eksperiensia sang isa, kag kon paano napatay ang iya pinalangga.

Ang mga nagapangasubo mahimo wala makahibalo kon ano ang matabo pagkatapos mapatay ang iya pinalangga. Pero, may mga balatyagon kag kabudlayan nga masami maeksperiensiahan sang nagalalaw, kag mahimo mapaabot mo man ini. Binagbinaga ang masunod:

Indi maintiendihan nga balatyagon. Ang paghilibion, kahidlaw sa napatay, kag pagbag-obag-o sang emosyon mahimo mo maeksperiensiahan. Mahimo masubuan ka pa gid kon madumduman mo ang inyo mga pag-updanay kag mga ginahandum. Pero sa umpisa, mahimo makibot ka kag daw indi makapati. Nadumduman ni Tiina ang iya reaksion sang gulpi lang napatay ang iya bana nga si Timo. Nagsiling sia: “Sa umpisa, daw wala ako sing nabatyagan. Indi ako makahibi. Nagalalain gid ako nga kon kaisa daw indi ako makaginhawa. Daw indi ako makapati sa natabo.”

Pagbatyag sing kabalaka, kaakig, kag ginakonsiensia. “Sang napatay ang amon 24 anyos nga bata nga si Eric,” siling ni Ivan, “akig gid kami sang akon asawa nga si Yolanda! Nakibot kami kay indi man kami maakigon sang una. Ginakonsiensia man kami, kay ginapensar namon kon bala may nahimo pa kami tani para sa amon bata.” Si Alejandro, nga napatyan sang asawa pagkatapos sang madugay nga pagbalatian, ginkonsiensia man: “Nagpensar ako nga siguro ginpasugtan sang Dios nga mag-antos ako kay malain gid ako nga tawo. Dayon ginakonsiensia ako, kay daw ginabasol ko ang Dios sa natabo.” Kag si Kostas, nga ginsambit sa nagligad nga artikulo, nagsiling: “Pila ka beses ako nga naakig kay Sophia kay ngaa napatay sia. Dayon konsiensiahon ako sa akon ginabatyag. Kay ti, indi man niya sala.”

Indi makapamensar sing maayo. May mga tion nga gulpi lang nagabag-o ang pensar sang nagapangasubo ukon indi sia makapamensar sing maayo. Halimbawa, bangod sa kasubo mahimo mag-imadyin ang isa nga mabatian, mabatyagan, ukon makita niya ang napatay. Ukon mahimo nabudlayan sia magkonsentrar ukon nangin malipaton sia. Si Tiina nagsiling: “Kon kaisa, may nagaistorya sa akon pero nagalupad ang akon pensar! Ginapensar ko ang natabo sang napatay si Timo. Nagalalain gid ako kay indi ako makapamensar sing maayo.”

Gusto na lang pirme mag-isahanon. Ang nagalalaw mahimo mangin iritable ukon nasaw-ahan makig-upod sa iban. Si Kostas nagsiling: “Nasaw-ahan ako makig-upod sa grupo sang mga mag-asawa. Pero nasaw-ahan man ako makig-upod sa mga soltero kag dalaga.” Ang asawa ni Ivan nga si Yolanda naghinumdom: “Nabudlayan ako makig-upod sa mga tawo nga nagareklamo sang ila mga problema nga daw kagamay man lang kon ikumparar sa amon! Dayon, may mga nagasugid man sa amon nga maayo gid ang sitwasyon sang ila mga bata. Nalipay man ako para sa ila, pero natak-an ako mamati. Nahibaluan namon sang akon bana nga dapat kami magpadayon sa amon kabuhi, pero daw nadulaan na kami sing gana kag pasensia nga makig-istorya sa iban.”

Problema sa panglawas. Masami nga nagakadulaan sing gana nga magkaon, naganiwang, kag indi  makatulog sing maayo ang mga nagalalaw. Nadumduman ni Aaron ang natabo sang mga isa ka tuig na nga napatay ang iya amay: “Indi ako makatulog sing maayo. May mga oras kada gab-i nga nagabugtaw ako kag nagapensar parte sa pagkapatay ni Tatay.”

Si Alejandro nagsiling nga indi sadto mahibaluan kon ano ang iya balatian: “Makapila ako nga gin-eksamin sang doktor kag nagsiling sia nga wala ako sing sakit. Sa banta ko, bangod yadto sa grabe ko nga kasubo.” Sang ulihi, nag-ayo man ang iya ginabatyag. Pero maayo gid kay nagpakonsulta si Alejandro sa doktor. Ang grabe nga kasubo makapaluya sang aton immune system, makapalala sang balatian, kag bangdan mismo sang balatian.

Nabudlayan maghimo sing importante nga mga ulubrahon. Si Ivan nagsiling: “Sang napatay si Eric, kinahanglan namon pahibaluon indi lang ang amon mga paryente kag mga abyan kundi pati na ang iban, pareho sang iya amo kag ang tag-iya sang iya ginaistaran. Madamo man kami sang dapat asikasuhon nga mga dokumento. Dayon, dapat pa namon himuson ang iya mga gamit. Kinahanglan namon magkonsentrar sa paghimo sini, bisan pa ginakapoy na ang amon pensar, lawas, kag emosyon.”

Pero para sa pila, mas nabudlayan pa gid sila kon kinahanglan na nila himuon ang mga ulubrahon nga ginahimo sadto sang napatay nila nga pinalangga. Amo sini ang naeksperiensiahan ni Tiina. Sia nagpaathag: “Si Timo gid pirme ang nagaasikaso sang amon mga transaksion sa bangko kag negosyo. Subong, akon na ini responsibilidad, kag gina-stress na gid ako. Masarangan ko ayhan ini?”

Ang ginsambit nga emosyonal, mental, kag pisikal nga mga problema nagapakita nga mabudlay atubangon ang kasubo kon mapatyan ang isa. Ang matuod, masakit gid katama ang mapatyan sang pinalangga. Pero ang paghibalo sini makabulig sa nagalalaw nga malampuwasan ang grabe nga kasubo. Dumduma man nga indi tanan sa aton makaeksperiensia sang tanan nga epekto sang grabe nga kasubo. Dugang pa, mahimo man maumpawan ang isa kon mahibaluan niya nga normal lang ang pagbatyag sang grabe nga kasubo kon mapatyan ka.

Ang mapaabot mo: Ang kasubo amat-amat man lang nga madula. Indi buot silingon nga maumpawan na gid ang isa ukon malipatan na niya ang iya pinalangga. Pero ang kasakit sang paglalaw amat-amat nga magahaganhagan. Mahimo masubuan liwat ang isa kon gulpi lang niya madumduman ang napatay, pareho sa tion sang ila anibersaryo. Pero sa masami, mabalanse na liwat sang mga nasubuan ang ila emosyon kag makapokus na sila sa ila mga ginaobra. Mas mahimo niya ini kon ginabuligan sia sang iya pamilya ukon mga abyan, kag nagapanikasog sia nga malampuwasan ini.

Daw ano ka dugay? Para sa iban, nagadugay ini sing binulan. Para sa madamo, mga isa ukon duha ka tuig antes sila maumpawan. Ang iban mas malawig pa. * Si Alejandro nagsiling: “Mga tatlo man ka tuig kag naumpawan ako.”

Mangin mapinasensiahon. Amat-amata lang, ibase ini sa imo masarangan, kag dumduma nga ang kasubo madula man sa ulihi. Gani, may mga butang bala subong nga makapahaganhagan kag amat-amat nga makadula sang imo kasubo?