INDI sia manggaranon ukon prominente. Wala gani sia sing kaugalingon nga balay. Pero ang iya mga panudlo nakaimpluwensia sa minilyon. Matuod gid bala si Jesucristo? Ano ang ginasiling sang masaligan nga mga tawo kag mga sinulatan subong kag sang una?

• Si Michael Grant, nga isa ka manunulat sang kasaysayan kag eksperto parte sa dumaan nga sibilisasyon, nagsiling: “Kon himuon naton sa Bag-ong Katipan, nga amo gid ang nagakadapat, ang ginahimo naton sa iban pa nga dumaan nga mga sinulatan parte sa kasaysayan, indi gid naton mapanghiwala nga matuod gid si Jesus pareho nga indi naton mapanghiwala nga matuod man ang madamo nga pagano nga tawo nga kilala sa kasaysayan.”

• Si Rudolf Bultmann, nga isa ka propesor parte sa pagtuon sa Bag-ong Katipan, nagsiling: “Ang pagpangduhaduha kon bala matuod gid si Jesus wala sing basihan kag indi kinahanglan baisan. Wala sing normal nga tawo ang magaduhaduha nga si Jesus ang nagtukod sang isa ka grupo sadto nga nag-umpisa sa pinakadumaan nga komunidad [sang mga Cristiano] sa Palestina.”

• Si Will Durant, nga isa ka manunulat sang kasaysayan, kag maalam nga tawo, nagsulat: “Kon mga ordinaryo lamang nga tawo [mga manunulat sang Ebanghelyo] sang isa ka kaliwatan ang nag-imbento sing tuman ka impluwensiado kag makagalanyat nga personalidad, nga may mataas nga prinsipio sa moral kag may dalayawon nga handum nga maghiliutod ang mga tawo, isa gid ini ka milagro nga mas imposible pa matabo sangsa bisan ano nga milagro nga narekord sa mga Ebanghelyo.”

• Si Albert Einstein, nga isa ka Judiyo nga physicist nga natawo sa Germany, nagsiling: “Isa ako ka Judiyo, pero nagdayaw gid ako sa makagalanyat nga personalidad [ni Jesus].” Sang ginpamangkot sia kon nagapati sia nga matuod gid nga nabuhi si Jesus sang una, nagsabat sia: “Siempre! Mabatyagan gid sang tanan nga nagabasa sang Ebanghelyo nga matuod gid si Jesus. Ang iya personalidad makita gid sa kada tinaga. Indi amo sina ang mga uluistorya lang.”

  “Mabatyagan gid sang tanan nga nagabasa sang Ebanghelyo nga matuod gid si Jesus.”—Albert Einstein

Ang pinakadetalyado nga rekord sang kabuhi kag ministeryo ni Jesus narekord sa kasaysayan sa Biblia nga ginatawag Ebanghelyo—Mateo, Marcos, Lucas, kag Juan—nga ginsunod sa mga ngalan sang mga manunulat sini. Isa pa, ginsambit man sia sang pila ka tawo nga indi Cristiano kag sa mga reperensia nga indi iya sang mga Cristiano.

• TACITUS

  (mga 56-120 C.E., ukon Common Era) Si Tacitus ginakabig nga isa sa pinakakilala nga manunulat sang kasaysayan sa Roma sadto. Ang iya Annals nagasugid parte sa Emperyo sang Roma sugod sang 14 C.E. asta 68 C.E. (Si Jesus ginpatay sang 33 C.E.) Nagsulat si Tacitus nga sang natabo ang grabe nga sunog sa Roma sang 64 C.E., si Emperador Nero ang ginapatihan nga naghimo sini. Pero nagsulat si Tacitus nga ginpasibangdan ni Nero ang mga Cristiano “para matapos na ang nagalapta nga istorya.” Nagsiling pa si Tacitus: “Ang Cristo, nga nagtukod sang [Cristianismo], ginpatay sang nagagahom si Tiberio, paagi sa pagsentensia sang gobernador nga si Poncio Pilato.”—Annals, XV, 44.

• SUETONIUS

  (mga 69–122 C.E.) Sa iya Lives of the Caesars, ginrekord sining manunulat sang kasaysayan sang Roma ang mga natabo sa paggahom sang una nga 11 ka emperador sang Roma. Ang seksion parte kay Claudio nagasugid sa kinagamo sang mga Judiyo sa Roma nga mahimo bangod sa ila pagbaisay parte kay Jesus. (Binuhatan 18:2) Si Suetonius nagsulat: “Ang mga Judiyo pirme nagapanggamo bangod sa pagsulsol sang Chrestus [Cristo], gani ginpahalin niya [Claudio] sila sa Roma.” (The Deified Claudius, XXV, 4) Bisan pa sayop nga gin-akusar si Jesus nga nagaumpisa sing kinagamo, wala gid ginduhaduhaan ni Suetonius nga matuod sia.

• PLINY THE YOUNGER

  (mga 61-113 C.E.) Ining Romano nga awtor kag administrador sa Bitinia (Turkey subong) nagsulat sa Romanong emperador nga si Trajan parte sa kon ano ang himuon sa mga Cristiano sa sina nga probinsia. Si Pliny nagsiling nga ginapilit niya ang mga Cristiano nga talikdan ang ila pagka-Cristiano, kag ginapatay niya ang bisan sin-o nga indi magtuman. Nagpaathag sia: “Ang mga . . . nagsunod sa akon pangamuyo sa [pagano] nga mga Dios, kag nagtahod, nga naghalad sing alak kag incienso, sa imo larawan . . . kag nagpasipala sa Cristo . . . , sa banta ko nagakaigo lang nga hilwayon.”—Pliny—Letters, Book X, XCVI.

•  FLAVIUS JOSEPHUS

  (mga 37-100 C.E.) Ining Judiyong saserdote kag manunulat sang kasaysayan nagsiling nga ang Judiyong mataas nga saserdote nga si Anas, nga may impluwensia gihapon sa pulitika, “nagtipon sang mga hukom sa Sanhedrin [ang mataas nga korte sang mga Judiyo] kag nagdala sa ila sang tawo nga si Santiago, ang utod ni Jesus nga gintawag Cristo.”—Jewish Antiquities, XX, 200.

• ANG TALMUD

  Ining koleksion sang mga sinulatan sang mga rabbi nga mga Judiyo, nga ginsulat sugod sang ikatlo asta ikan-om nga siglo C.E., nagapakita nga bisan ang mga kaaway ni Jesus nagkompirmar nga matuod gid sia. Mabasa sa sini nga “sang Paskua si Yeshu [Jesus] nga Nazaretnon ginbitay,” nga amo gid ang natabo suno sa kasaysayan. (Babylonian Talmud, Sanhedrin 43a, Munich Codex; tan-awa ang Juan 19:14-16.) Nagdugang pa ini: “Kabay pa nga ang amon bata nga lalaki ukon estudyante indi magpakahuya sang iya kaugalingon sa publiko pareho sang Nazaretnon”—nga sa masami amo ang pagtawag kay Jesus.—Babylonian Talmud, Berakoth 17b, footnote, Munich Codex; tan-awa ang Lucas 18:37.

Ang Ebanghelyo nagasugid sa aton sing detalyado nga kasaysayan sang kabuhi kag pagministeryo ni Jesus, lakip na ang espesipiko nga mga detalye parte sa mga tawo, lugar, kag tion—ang tanda sang matuod nga kasaysayan. Ang isa ka halimbawa makita sa Lucas 3:1, 2, nga nagabulig sa aton nga mahibaluan ang eksakto nga petsa sang pagsugod sang hilikuton ni Juan nga Manugbawtismo, ang naghanda sang hilikuton para kay Jesus.

Si Lucas nagsulat: “Sang ika-15 nga tuig sang paggahom ni Tiberio Cesar, sang si Poncio Pilato ang gobernador sang Judea, si Herodes ang manugdumala sang distrito sang Galilea, si Felipe nga iya utod ang manugdumala sang distrito sang Iturea kag Traconite, kag si Lisanias ang manugdumala sang distrito sang Abilinia, sang panahon sang mataas nga saserdote nga si Anas kag ni Caifas, nabaton ni Juan nga anak ni Zacarias ang mensahe sang Dios samtang didto sia sa kamingawan.” Ining detalyado kag eksakto gid nga rekord nagabulig sa aton nga mahibaluan nga sang 29 C.E., ‘nabaton ni Juan ang mensahe sang Dios.’

 Ang pito ka opisyal nga ginsambit ni Lucas kilala sang mga manunulat sang kasaysayan. Pero, may tion nga ginduhaduhaan sang mga kritiko kon bala matuod nga mga tawo si Poncio Pilato kag si Lisanias. Apang nagsala sila. Nadiskobrehan ang dumaan nga mga inskripsion nga nasulatan sang ngalan sang duha ka opisyal, nga nagapamatuod nga husto ang ginsulat ni Lucas. *

Importante gid kon bala matuod si Jesus bangod importante man ang iya mga panudlo. Halimbawa, gintudluan ni Jesus ang mga tawo kon paano magmalipayon ang kabuhi. * Nagpromisa man sia nga maabot ang tion nga ang mga tawo magakabuhi nga may matuod nga paghidait kag kalig-unan, nga nahiusa sa idalom sang isa ka gobierno nga ginatawag “Ginharian sang Dios.”—Lucas 4:43.

Ang ngalan nga “Ginharian sang Dios” nagakaigo gid bangod ini nga gobierno magabayaw sang pagkasoberano sang Dios sa duta. (Bugna 11:15) Gin-athag ini ni Jesus sang nagsiling sia sa iya modelo nga pangamuyo: “Amay namon nga yara sa langit . . . magkari ang imo Ginharian. Matuman ang imo kabubut-on sa duta.” (Mateo 6:9, 10) Ano ang himuon sang Ginharian para sa mga tawo? Binagbinaga ang masunod:

• Dulaon ang inaway kag kinagamo.—Salmo 46:8-11.

• Ang kalautan, lakip ang kasakon kag korapsion, dulaon sing dayon, pati na ang indi diosnon nga mga tawo.—Salmo 37:10, 11.

• Mangin malipayon kag mabungahon ang hilikuton sang mga sakop sang Ginharian.—Isaias 65:21, 22.

• Mangin maayo liwat ang kahimtangan sang duta kag magapatubas ini sing bugana.—Salmo 72:16; Isaias 11:9.

May pila nga nagasiling nga dalamguhanon lang ini nga mga promisa. Pero indi bala pagdalamguhanon man nga magsalig sa mga pagtinguha sang mga tawo? Binagbinaga ini: Bisan pa daku ang pag-uswag sang edukasyon, siensia, kag teknolohiya, minilyon subong ang wala sing kasiguruhan kag nabalaka kon ano ang matabo sa palaabuton. Kag kada adlaw, makita naton ang kaimulon, pagpamigos sang mga pulitiko kag sang relihion, lakip na ang kasakon kag korapsion. Napaslawan gid ang paggahom sang tawo!—Manugwali 8:9.

Amo ini ang rason kon ngaa dapat naton binagbinagon kon bala matuod gid si Jesus. * Suno sa ginsiling sang 2 Corinto 1:19, 20: “Ang tanan nga saad sang Dios nangin ‘huo’ paagi [sa Cristo].”