Pagsapo sing Kalig-unan sa Puno-sing-Katalagman nga Kalibutan

ANG paglakat sa lugar nga may nalubong nga mga bomba mahimo makapatay. Apang, indi bala mapuslanon kon may mapa ka nga nagapakita sang mga duog diin may nalubong nga mga bomba? Subong man, pananglitan ginhanas ka sa pagkilala sang lainlain nga mga bomba. Maathag nga ining ihibalo makabuhin sing daku sa katalagman nga makumpol ukon mapatay ka.

Mahimo mapaanggid ang Biblia sa sina nga mapa kag sa paghanas sa pagkilala sa bomba. Ang Biblia nagaunod sing kaalam nga indi matupungan kon tuhoy sa paglikaw sa mga katalagman kag sa pag-atubang sa mga problema sa kabuhi.

Talupangda ining makapasalig nga panaad sa Hulubaton 2:​10, 11: “Kon ang kaalam magsulod sa imo tagipusuon kag ang ihibalo mangin kalahamut-an sa imo kalag, ang ikasarang sa paghunahuna magabantay sa imo, ang pagkamahinantupon magaamlig sa imo.” Ang kaalam kag pagkamahinantupon nga ginsambit diri wala maghalin sa tawo kundi sa Dios. “Tuhoy sa isa nga nagapamati sa [diosnon nga kaalam], magapuyo sia sing malig-on kag indi matublag sang kahadlok sa kalamidad.” (Hulubaton 1:33) Tan-awon naton kon paano makahatag sa aton ang Biblia sing dugang nga kalig-unan kag makabulig sa aton nga malikawan ang madamo nga problema.

Paglikaw sa Makapatay nga mga Aksidente

Ginapakita sang mga numero nga ginbalhag sining karon lang sang World Health Organization (WHO) nga ang kadamuon sang nagakapatay tuigtuig sa bug-os nga kalibutan bangod sang mga aksidente sa trapiko mga 1,171,000. Halos 40 milyones pa ang nahalitan, kag sulusobra sa 8 milyones ang nangin inutil sa malawig nga tion.

Bisan pa imposible ang bug-os nga pagkawalay katalagman samtang nagamaneho, mapasalig ang aton personal nga kalig-unan kon ginasunod naton ang mga kasuguan sa trapiko. Tuhoy sa mga tawo sa gobierno, nga nagapahamtang kag nagapatuman sang mga kasuguan sa trapiko, ang Biblia nagasiling: “Ang tagsa ka kalag magpasakop sa superyor nga mga awtoridad.” (Roma 13:⁠1) Ang mga motorista nga nagasunod sini nga laygay nagabuhin sang katalagman nga maaksidente, pati na ang sa masami malubha nga mga resulta sini.

Ang isa pa ka rason sang pagmaneho sing maayo amo ang pagtahod sa kabuhi. Ang Biblia nagasiling tuhoy kay Jehova nga Dios: “Sa imo yara ang tuburan sang kabuhi.” (Salmo 36:⁠9) Gani ang kabuhi isa ka dulot sang Dios. Busa, wala kita sing kinamatarong nga kuhaon ina nga dulot sa iban ukon ipakita ang di-pagtahod sa kabuhi, nga nagalakip, siempre pa, sang aton kabuhi.​—⁠Genesis 9:​5, 6.

Natural lang nga ang pagtahod sa tawhanon nga kabuhi nagalakip sang pagpat-od nga ang aton salakyan kag puluy-an hilway sa katalagman tubtob sa masarangan naton. Sa dumaan nga Israel, prioridad ang paghalong sa tanan nga bahin sang kabuhi. Halimbawa, kon nagatukod sang balay, ginpatuman anay sang Kasuguan sang Dios nga ang atop sini​—⁠isa ka duog diin ginahimo ang madamo nga hilikuton sang pamilya⁠​—⁠​dapat may alubaybay.  “Maghimo ka man sing alubaybay sa imo atop, agod indi ka magdala sing kasal-anan sa dugo sa imo balay kay basi may mahulog gikan sa sini.” (Deuteronomio 22:⁠8) Kon may mahulog bangod wala ginsunod ini nga kasuguan sa paghalong, manabat sa Dios ang tag-iya. Wala sing duhaduha nga ang pagsunod sa mahigugmaon nga prinsipio nga nalakip sa sini nga kasuguan magabuhin sang mga aksidente sa duog nga ginatrabahuan ukon bisan sa paglingawlingaw.

Pagsumpong sa Makamamatay nga Pagkagiyan

Suno sa WHO, may kapin sa isa ka bilyon na karon nga nagapanigarilyo sa bug-os nga kalibutan, kag mga apat ka milyon nga nagakapatay sa isa ka tuig ang mahimo mapabangod sa tabako. Ginapaabot nga magalab-ot pa ini nga numero sa mga 10 milyones sa masunod nga 20 tubtob 30 ka tuig. Minilyon sang iban pa nga mga nagapanigarilyo, subong man sang nagagamit sang droga para sa “paglipaylipay,” ang magahalit sang ila kapagros kag kalidad sang kabuhi bangod sang ila pagkagiyan.

Bisan indi espesipiko nga ginasambit sang Biblia ang paggamit sang tabako kag ang pag-abuso sa droga, maamligan kita sang mga prinsipio sini gikan sa sini nga mga bisyo. Halimbawa, ang 2 Corinto 7:⁠1 nagalaygay: “Tinluan naton ang aton kaugalingon sang tanan nga kadagtaan sang lawas kag espiritu.” Wala sing duhaduha nga ang tabako kag droga nagahigko, ukon nagadagta, sa lawas sing madamong makahalalit nga kemikal. Dugang pa, luyag sang Dios nga ang aton lawas mangin “balaan,” buot silingon, putli kag matinlo. (Roma 12:⁠1) Wala ka bala nagaugyon nga ang pagsunod sa sining mga prinsipio magabuhin sing daku nga katalagman sa kabuhi sang isa?

Paglandas sa Makatalagam nga mga Batasan

Madamo nga tawo ang indi balanse sa pagkaon kag pag-inom. Ang resulta sang sobra nga pagkaon mahimo maglakip sang diabetes, kanser, kag balatian sa tagipusuon. Ang pag-abuso sa alkoholiko nga ilimnon nagadul-ong sa dugang pa nga mga problema, subong sang alkoholismo, cirrhosis, nabungkag nga mga pamilya, kag mga aksidente sa trapiko. Sa pihak nga bahin, ang sobra nga pagdieta makahalalit man kag mahimo magdul-ong sa makatalagam-sa-kabuhi nga mga balatian may kaangtanan sa pagkaon subong sang anorexia nervosa.

Bisan pa nga ang Biblia indi isa ka libro sa medisina, nagahatag ini sang prangka nga laygay sa kinahanglanon nga maghaganhagan sa pagkaon kag pag-inom. “Pamati ka, O anak ko, kag magmaalam, kag tuytuyi ang imo tagipusuon sa dalanon. Indi ka makig-upod sa mga lakas mag-inom sing alak, sa mga mahakog magkaon sing karne. Kay ang palahubog kag ang hakugan magaimol.” (Hulubaton 23:​19-21) Apang, ang Biblia nagasiling nga ang pagkaon kag pag-inom dapat nga makapahalipay. “Ang tagsa ka tawo man magkaon kag mag-inom kag makakita sing kaayuhan sa bug-os niya nga kinabudlayan. Dulot ini sang Dios.”​—⁠Manugwali 3:⁠13.

Ginapalig-on man sang Biblia ang balanse nga panimuot sa pisikal nga pag-ehersisyo, nga nagasiling nga “ang paghanas nga lawasnon may diutay nga kapuslanan.” Apang nagasiling pa ini: “Ang diosnon nga debosyon mapuslanon sa tanan nga butang, kay nagasaad ini sing kabuhi karon kag sa palaabuton.” (1 Timoteo 4:⁠8) ‘Paano,’ mahimo mo ipamangkot, ‘nangin mapuslanon ang diosnon nga debosyon bisan karon?’ Sa madamong paagi. Luwas sa paghatag sing importante nga espirituwal nga bahin sa kabuhi sang isa, ginapalambo sang diosnon nga debosyon ang mapuslanon nga mga kinaiya subong sang gugma, kalipay, paghidait, kag pagpugong sa kaugalingon​—⁠tanan ini nagaamot sa positibo nga pagtamod kag maayo nga panglawas.​—⁠Galacia 5:​22, 23.

Masubo nga mga Resulta Sang Imoralidad

Sa karon, madamo ang wala sing pagpugong sa moral. Ang epidemya sang AIDS amo ang isa sang mga resulta. Suno sa WHO, kapin sa 16 milyones ang napatay kutob sang mag-umpisa ang epidemya sang AIDS, kag sa karon, mga 34 milyones ang nalatnan sing HIV, ang kagaw nga ginatunaan sang AIDS. Madamong nagabalatian sing AIDS ang natapikan sini nga balatian paagi sa salamwanan nga paghirupay, mahigko nga heringgilya nga ginagamit sang mga nagiyan sa droga, ukon mahigko nga dugo nga ginatayon.

Ang iban pa nga mga resulta sang lugak nga paggawi sa moral nagalakip sang herpes, gonorrhea, hepatitis B kag C, kag syphilis. Bisan pa wala  gingamit ining medikal nga mga termino sang panahon sang Biblia, nahibaluan na anay ang mga bahin sang lawas nga apektado sang mga balatian nga ginaliton paagi sa sekso nga kinaandan sadto. Halimbawa, ginalaragway sang Hulubaton 7:​23 ang makahaladlok nga resulta sang pagpakighilawas subong sang ‘baslay nga nagalapos sa atay.’ Kinaandan na nga ginaatake sang syphilis ang atay, amo man sang hepatitis. Huo, sibu gid sa tion kag mahigugmaon ang laygay sang Biblia nga ang mga Cristiano ‘maglihi sa dugo kag sa pagpakighilawas’!​—⁠Binuhatan 15:​28, 29.

Ang Siod Sang Gugma sa Kuwarta

Sa panikasog nga magmanggaranon sing madasig, ginapasimpalad sang madamo nga tawo ang ila kuwarta. Makapasubo nga nagadul-ong sa masami ini nga mga pagpasimpalad sa kapierdihan sa pinansial. Apang, ang Biblia nagasiling sa alagad sang Dios: “Magpangabudlay sia sing lakas, nga nagabuhat paagi sa iya mga kamot sing maayo nga buhat, agod nga may mahatag sia sa bisan sin-o nga nagakinahanglan.” (Efeso 4:28) Matuod, ang nagapangabudlay sing lakas mahimo nga indi pirme magmanggaranon. Apang, may kalinong sia sa hunahuna, pagtahod sa kaugalingon, kag ayhan may kuwarta pa gani nga mahimo niya iamot para sa isa ka nagakaigo nga kausa.

Ang Biblia nagapaandam: “Ang mga determinado nga magmanggaranon nagakahulog sa pagsulay kag sa siod kag sa madamong binuang kag makahalalit nga kailigbon, nga nagatugdang sang mga tawo sa kalaglagan kag kahapayan. Kay ang gugma sa kuwarta amo ang gamot sang tanan makahalalit nga mga butang, kag paagi sa paghingamo sini nga gugma ang iban . . . nagsuntok sang ila kaugalingon sing madamong kasakitan.” (1 Timoteo 6:​9, 10) Indi mapanghiwala nga madamo sang “determinado  nga magmanggaranon” ang nagamanggaranon matuod. Apang sa ano nga bili? Indi bala matuod nga naapektuhan ang ila kapagros, pamilya, espirituwalidad, kag bisan ang kalidad sang ila pagtulog?​—⁠Manugwali 5:⁠12.

Nahisayran sang isa ka maalam nga tawo nga ang “kabuhi indi resulta sang mga butang nga ginapanag-iyahan niya.” (Lucas 12:15) Kinahanglanon ang kuwarta kag ang pila ka pagkabutang sa kalabanan nga katilingban. Sa pagkamatuod, ang Biblia nagasiling nga “ang kuwarta pangamlig,” apang nagsiling pa ini nga “ang bentaha sang ihibalo amo nga ang kaalam mismo nagatipig nga buhi sang mga nagapanag-iya sini.” (Manugwali 7:12) Indi kaangay sang kuwarta, ang husto nga ihibalo kag kaalam makabulig sa aton sa tanan nga kahimtangan, ilabi na sa mga butang nga nagaapektar sa aton kabuhi.​—⁠Hulubaton 4:​5-9.

Kon Kaalam Lamang ang Magaamlig sa Aton

Sa indi madugay ang matuod nga kaalam ‘magatipig nga buhi sang mga nagapanag-iya sini’ sa di-mapaanggiran nga paagi​—⁠ang pag-amlig sa nagahilapit sing madasig nga “dakung kapipit-an,” sa tion nga laglagon sang Dios ang mga malauton. (Mateo 24:21) Sa sina nga tion ipanghaboy sang mga tawo ang ila kuwarta sa mga dalan subong “di-matinlo nga butang,” suno sa Biblia. Ngaa? Bangod matun-an nila sa masakit nga inagihan nga ang bulawan kag pilak indi makabakal sa ila sing kabuhi “sa adlaw sang kasingkal ni Jehova.” (Ezequiel 7:19) Sa pihak nga bahin, ang “dakung kadam-an,” nga maalamon nga ‘nagtipon sang ila mga bahandi sa langit’ paagi sa pag-una sang espirituwal nga mga interes sa ila kabuhi, magabenepisyo gikan sa ila pat-od nga puhunan kag magatigayon sang dayon nga kabuhi sa paraiso nga duta.​—⁠Bugna 7:​9, 14; 21:​3, 4; Mateo 6:​19, 20.

Paano naton matigayon ining malig-on nga palaabuton? Si Jesus nagasabat: “Ini nagakahulugan sing kabuhi nga walay katapusan, ang pagkuha nila sing ihibalo tuhoy sa imo, ang lamang matuod nga Dios, kag tuhoy sa isa nga imo ginpadala, si Jesucristo.” (Juan 17:⁠3) Minilyon na ang nakasapo sini nga ihibalo sa Pulong sang Dios, ang Biblia. Indi lamang makalilipay nga paglaum sa palaabuton ang matigayon nila kundi maagom man nila karon ang kalipay kag kalig-unan sa pila ka kasangkaron. Kaangay ini sa ginpabutyag sang salmista: “Sa paghidait magahigda ako kag magatulog, kay ikaw lamang, O Jehova, ang nagapapuyo sa akon sa kalig-unan.”​—⁠Salmo 4:⁠8.

May nahunahuna ka bala nga iban pa nga tuburan sang impormasyon nga makabulig sa pagbuhin sang mga katalagman sa imo kapagros kag kabuhi tubtob sa kasangkaron nga ginahimo sang Biblia? Wala na sing iban pa nga libro nga may awtoridad pareho sa iya sang Biblia, kag wala na sing iban pa nga libro nga makabulig sa imo sa pagsapo sing matuod nga kalig-unan sa puno sing katalagman nga kalibutan karon. Ngaa indi ini usisaon sing dugang pa?

[Kahon/​Retrato sa pahina 6]

Mas Maayo nga Panglawas kag Kalig-unan​—⁠Sa Bulig Sang Biblia

Agod makapalagyo sa kon ano gid ang kabuhi, ang lamharon nga babayi nga si Jane⁠ * naggamit pirme sang marijuana, tabako, cocaine, amphetamine, LSD, kag iban pa nga mga droga. Lakas man sia mag-inom. Suno kay Jane, pareho ang kahimtangan nila sang iya bana. Madulom ang ila palaabuton. Nian nasugilanon si Jane sang mga Saksi ni Jehova. Nagsugod sia sa pagtambong sa Cristianong mga miting kag sa pagbasa sing Ang Lalantawan kag sa kaupod sini nga magasin, ang Magmata!, nga ginpaambit niya sa iya bana. Nagsugod sila nga duha sa pagtuon sing Biblia upod sa mga Saksi. Sang nahangpan nila ang mataas nga mga talaksan ni Jehova, gin-untatan nila ang paggamit sang tanan nga makapagiyan nga butang. Ang resulta? “Ang amon bag-o nga pagkabuhi naghatag sa amon sing daku gid nga kalipay,” sulat ni Jane pila ka tuig sang ulihi. “Nagapasalamat gid ako kay Jehova tungod sa nagatinlo nga gahom sang iya Pulong kag tungod sa amon karon hilway-sa-bisyo kag mapagros nga pagkabuhi.”

Ang kabilihanan sang isa ka bunayag nga empleyado ginailustrar sing maayo sa halimbawa ni Kurt, nga ang iya trabaho nagalakip sang pag-atipan sa mga sistema sang kompyuter. Kinahanglan ang bag-o nga mga kagamitan, kag ginsalig kay Kurt sang iya amo ang pagbakal sini sa manubo nga presyo. Nakakita si Kurt sang isa ka nagakabagay nga supplier, kag ginkasugtan ang presyo. Apang, nagsayop ang clerk sang supplier sa ginhatag nga nasulat nga presyo, amo nga ang presyo mas manubo sing halos $40,000 (U.⁠S.). Bangod nakita ni Kurt ang sayop, gintawgan niya ang kompanya, kag nagsiling ang manedyer nga sa iya 25 ka tuig nga pagtrabaho, wala pa gid sia sing nakita nga amo sini nga pagkabunayag. Ginpaathag ni Kurt nga ang iya konsiensia gindihon sang Biblia. Ang resulta amo nga nagpangabay ang manedyer sing 300 ka kopya sang guwa sang Magmata! nga nagabinagbinag sang pagkabunayag sa negosyo agod ipanghatag niya sa iya mga kaupod sa trabaho. Sa bahin ni Kurt, nagsaka ang iya posisyon bangod sang iya pagkabunayag.

[Nota]

[Retrato sa pahina 7]

“Ako, si Jehova, amo ang imo Dios, ang Isa nga nagatudlo sa imo sa kapuslanan.”—ISAIAS 48:​17