Ang mga Imol Nagaimol Pa Gid

“Wala sing katilingban nga mangin mainuswagon kag malipayon, kon ang kalabanan nga katapo sini imol kag makaluluoy.”

AMO sini ang ginsiling sang ekonomista nga si Adam Smith sadtong ika-18 nga siglo. Madamo ang kumbinsido nga ang kamatuoran sang ginsiling niya mas maathag karon. Bal-anon na gid ang kinatuhayan sa ulot sang mga manggaranon kag mga imol. Sa Pilipinas, un-tersia sang populasyon ang nagakabuhi sa kubos sa $1 (U.⁠S.) kada adlaw, ang kantidad nga masami maganar sa sulod sang mga minutos lamang sa mas manggaranon nga mga pungsod. Ang Human Development Report 2002 sang Nasyones Unidas nagasiling nga “ang 5% sang pinakamanggaranon nga mga tawo sa kalibutan nagakita sing 114 ka pilo sangsa ginakita sang mga 5% nga pinakaimol.”

Bisan pa ang iban nagakabuhi sa medyo masulhay nga kahimtangan, minilyon ang mga iskwater, nagapatindog sing mga hayubhayob sa bisan diin lang nga sarang sila makatukod. Ang iban mas pigado pa gid; nagapuyo sila sa mga kalye, nga mahimo nagapamanig lang sang karton ukon plastik. Madamo sa ila ang nagamantiner sang bisan ano lang nga obra agod mabuhi​​—⁠nagapamasura, kargador, ukon nagakariton nga nagapanipon sang mahimo mapuslan pa nga mga basura.

Indi lamang masapwan sa imol nga mga pungsod ang indi pag-alalangay sa ulot sang mga manggaranon kag mga imol kundi, subong sang ginasiling sang World Bank, “ang kaimulon makita sa tanan nga pungsod.” Halin sa Bangladesh tubtob sa Estados Unidos, bisan ano man ka manggaranon ang iban, may mga nagahimakas gihapon agod makakaon ukon agod may maistaran. Ginkutlo sang New York Times ang isa ka report sang 2001 U.⁠S. Census Bureau nga nagapakita nga nagadaku pa gid ang kal-ang sa ulot sang mga manggaranon kag mga imol sa Estados Unidos. Ini nagsiling: “Ang pinakamanggaranon nga ikalima nga bahin sang populasyon nagbaton sing katunga sang tanan nga kinitaan sang mga panimalay sang nagligad nga tuig . . . Ang pinakaimol nga ikalima nga bahin nagbaton sing 3.5 porsiento.” Pareho man ukon mas malala pa ang kahimtangan sa madamo nga iban pa nga kadutaan. Ang isa ka report sang World Bank nagpakita nga mga 57 porsiento sang populasyon sang kalibutan ang nagakabuhi sa kubos sa $2 kada adlaw.

Ang malain pa, sang 2002, minilyon ang natublag sa mga report tuhoy sa mga ehekutibo nga nagmanggaranon nga daw may kamalamalahan. Bisan pa wala sing maathag nga ilegal nga nahimo, madamo ang  nagbatyag nga ining mga opisyal sang kompanya, subong sang ginsiling sang magasin nga Fortune, “nagamanggaranon pa gid sing di-kinaandan kag makaulugot.” Kon basihan ang mga nagakatabo sa kalibutan, ang iban nagapalibog kon paano mapakamatarong ining daku kaayo nga kantidad sang kuarta, nga ginabulubanta nga ginatos ka milyon ka dolyar para sa pila ka indibiduwal, samtang madamo ang imol.

Magapadayon Bala ang Kaimulon?

Wala ini nagakahulugan nga wala sing isa nga nagatinguha sa pag-aksion tuhoy sa kahimtangan sang mga imol. Ang maayo sing katuyuan nga mga opisyales sang gobierno kag mga organisasyon para sa pagbulig pat-od nga may mga plano para sa pagbag-o. Apang, ang katunayan makapasubo gihapon. Ang Human Development Report 2002 nagasiling nga “madamo nga mga pungsod ang nag-imol karon sangsa 10, 20 kag sa pila ka kaso 30 ka tuig ang nakaligad,” walay sapayan sang madamo nga maayo nga panikasog agod mag-uswag.

Wala na bala sing paglaum ang mga imol? Ginaagda ka namon nga basahon ang masunod nga artikulo agod binagbinagon ang pila ka praktikal nga kaalam nga makabulig karon mismo kag ang mga solusyon nga mahimo wala mo pa nahunahuna.