Dumaan nga Pamatuod sa Kanon sang Biblia

“ANG tagsa ka dinalan daw ginsulat agod hungod nga pukawon ang pagkamausisaon sang mga interesado sa maragtas sang mga Cristiano sang una.” Amo sina ang paglaragway sa isa ka dumaan nga dokumento. May ideya ka bala kon ano ini nga dokumento?

Isa ini ka dokumento nga ayhan nabatian mo na ukon wala pa​—⁠ang Muratorian Fragment. Kon ano man, mahimo mamangkot ka, ‘Ngaa tuman gid ka pinasahi ang Muratorian Fragment?’ Amo ini ang pinakadaan nga nagaluntad nga kanon, ukon masaligan nga listahan sang mga tulun-an sang Cristianong Griegong Kasulatan.

Mahimo nga wala ka nagapalibog kon ano man nga mga tulun-an ang bahin sang Biblia. Apang, matingala ka ayhan kon mahibaluan mo nga may tion nga may pila nga nagpangduhaduha kon ano gid nga mga tulun-an ang dapat nga ilakip? Ang Muratorian Fragment, ukon kanon, nagaunod sing isa ka listahan sang mga sinulatan nga ginakabig nga inspirado. Subong sang imo mahangpan, ang eksakto nga kaundan sang Biblia importante gid. Gani, ano ang ginapakita sining dokumento tuhoy sa mga tulun-an nga nagahuman karon sa Cristianong Griegong Kasulatan? Bueno, binagbinagon anay naton ang pila ka impormasyon tuhoy sa sini nga dokumento.

Ang Pagkatukib Sini

Ang Muratorian Fragment bahin sang isa ka manuskrito nga codex nga may 76 ka panid sang panit nga sululatan, nga ang kada isa 11 por 7 pulgadas ang kadakuon. Natukiban ini sang isa ka kilala nga Italyano nga istoryador nga si Ludovico Antonio Muratori (1672-1750), sa Ambrosian Library sa Milan, Italya. Ginbalhag ni Muratori ang iya natukiban sang 1740, gani gintawag ini nga Muratorian Fragment. Mahimo nga ang codex ginhimo sang ikawalo nga siglo sa dumaan nga monasteryo sang Bobbio, malapit sa Piacenza, sa naaminhan nga Italya. Ginsaylo ini sa Ambrosian Library sa umpisa sang ika-17 nga siglo.

Ang Muratorian Fragment ginahuman sang sinulatan nga may 85 ka linya nga makita sa ika-10 kag ika-11 nga pahina sang codex. Ginsulat ini sa Latin, kag mahimo nga ginkopya ini sang isa ka indi gid maid-id nga escriba. Apang, nakita ang pila sang iya mga sayop sang ginkomparar ini sa  pareho man nga sinulatan nga nalakip sa apat ka manuskrito sang ika-11 kag ika-12 nga siglo.

San-o Ini Ginsulat?

Mahimo nga nagapalibog ka kon san-o orihinal nga ginsulat ang mga impormasyon sa Muratorian Fragment. Mahimo nga ang orihinal ginsulat sa Griego siniglo na ang nagligad antes pa sang Fragment nga sinulatan, nga isa ka Latin nga badbad gikan sa Griego. Yari ang isa ka bulig agod mahibaluan kon san-o ginsulat ang orihinal. Ginasambit sa Fragment ang isa ka tulun-an nga indi bahin sang Biblia, ang Shepherd, kag nagasiling nga ginsulat ini sang isa ka tawo nga si Hermas “sining karon lang, sa aton tion, sa siudad sang Roma.” Ginpetsahan sang mga iskolar ang pagsulat ni Hermas sang katapusan nga bahin sang Shepherd sa tungatunga sang 140 kag 155 C.⁠E. Gani, mahangpan mo kon ngaa ang orihinal sang Latin nga Muratorian Fragment nga nasulat sa Griego napetsahan sa tungatunga sang 170 kag 200 C.⁠E.

Ginapakita sang direkta kag indi direkta nga mga pagpatuhoy sa Roma nga mahimo ginsulat ini sa amo nga siudad. Apang, ginabaisan kon sin-o gid ang manunulat sini. Sanday Clement sang Alexandria, Melito sang Sardis, kag Polycrates sang Efeso ang ginpatihan nga mga manunulat sini. Apang, ang kalabanan nga mga iskolar nagatudlo kay Hippolytus, ang isa ka manunulat nga madamo sing sinulatan sa Griego kag nagpuyo sa Roma sang mga tion nga ang kaundan sang Muratorian Fragment mahimo ginsulat. Bisan pa mahimo daw indi ka interesado sa sini, ayhan luyag mo mahibaluan sing dugang pa ang tuhoy sa kaundan sini kag kon ngaa mapuslanon gid ini.

Impormasyon nga Ginaunod Sini

Ang Muratorian Fragment indi lamang isa ka listahan sang mga tulun-an sa Cristianong Griegong Kasulatan. May komento man ini tuhoy sa mga tulun-an kag sa mga manunulat sini. Kon basahon mo ini, matalupangdan mo nga wala na ang una nga pila ka linya sang manuskrito, kag wala man ini sing katapusan. Nagsugod ini paagi sa paghinambit sang Ebanghelyo ni Lucas, kag ang dokumento nagasiling nga ang manunulat sini nga tulun-an sang Biblia isa ka doktor. (Colosas 4:14) Nagasiling ini nga ang sinulatan ni Lucas amo ang ikatlo nga Ebanghelyo, gani mahangpan mo nga ang nadula nga bahin sa umpisa mahimo nga nagasambit tuhoy sa mga Ebanghelyo ni Mateo kag ni Marcos. Kon amo sini ang imo konklusion, ginasakdag ini sang Muratorian Fragment, nga nagasiling nga ang ikap-at nga Ebanghelyo amo ang iya ni Juan.

Ang Fragment nagasiling nga ang tulun-an nga Mga Binuhatan sang mga Apostoles ginsulat  ni Lucas para sa “labing halangdon nga Teofilo.” (Lucas 1:⁠3; Binuhatan 1:1) Nian, ginlista sini ang mga sulat ni apostol Pablo sa mga taga-Corinto (duha), sa mga taga-Efeso, sa mga taga-Filipos, sa mga taga-Colosas, sa mga taga-Galacia, sa mga taga-Tesalonica (duha), sa mga taga-Roma, kay Filemon, kay Tito, kag kay Timoteo (duha). Ginsambit man ang sulat ni Judas kag ang duha ka sulat ni Juan subong inspirado nga mga tulun-an. Ang nahauna nga sulat ni apostol Juan ginsambit na, upod sa iya Ebanghelyo. Ang Bugna amo ang katapusan sa listahan sang mga tulun-an nga ginabaton nga inspirado.

Talalupangdon nga may ginsambit ang Fragment nga Bugna ni Pedro apang nagsiling ini nga ang iban nagapati nga indi ini dapat basahon sang mga Cristiano. Ang manunulat nagpaandam nga ang butig nga mga sinulatan nagalapnag na sang tion niya. Ginapaathag sang Muratorian Fragment nga ining butig nga mga sinulatan indi dapat pagbatunon, “kay indi nagakaigo nga ang dugos samuan sing apdo.” Ginasambit man sang dokumento ang iban pa nga mga sinulatan nga indi dapat ilakip sa balaan nga mga sinulatan. Ayhan bangod ginsulat ini sa tapos sang panahon sang mga apostoles, subong sang Shepherd ni Hermas, ukon bangod ginsulat ini agod sakdagon ang erehes nga mga panudlo.

Ayhan natalupangdan mo nga wala nasambit ang sulat sa Mga Hebreo, ang duha ka sulat ni Pedro, kag ang iya ni Santiago sa katalogo sang masaligan nga mga tulun-an sang Biblia. Apang, sa tapos mapatuhuyan ang hinimuan sang escriba nga nagkopya sang manuskrito, si Dr. Geoffrey Mark Hahneman nagsiling nga “makatarunganon ihinakop nga ang Fragment mahimo nga nagaunod anay sang iban nga mga reperensia nga nadula na karon, kag ang Santiago kag Mga Hebreo (kag ang 1 Pedro) mahimo nga nalakip sa sini.”​—⁠The Muratorian Fragment and the Development of the Canon.

Busa ginapamatud-an sang Muratorian Fragment nga ang kalabanan sang mga tulun-an nga yara karon sa Cristianong Griegong Kasulatan ginabaton na nga bahin sang kanon sang Biblia sang ikaduha nga siglo C.⁠E. Siempre, ang pagkakanoniko sang mga tulun-an sang Biblia​—⁠nga amo, ang kinamatarong sini nga malakip sa balaan nga librarya​—⁠wala nasandig sa kon bala ginsambit ini sa isa ka dumaan nga listahan. Ang nagapamatuod nga ang mga tulun-an sang Biblia ginhimo sa pagtuytoy sang balaan nga espiritu amo ang kaundan sini. Tanan ining mga tulun-an bug-os nga nagahisantuanay kag nagasakdag sang pagkaawtor ni Jehova nga Dios. Ang paghisantuanay kag pagkabalanse sang 66 ka kanoniko nga mga tulun-an sang Biblia nagapamatuod nga ini nagahilisugot kag kompleto. Gani, makabenepisyo ka kon batunon mo ining mga tulun-an sa kon ano gid ini sa pagkamatuod, ang Pulong ni Jehova sang inspirado nga kamatuoran, nga gintipigan tubtob sa aton panahon.​—⁠1 Tesalonica 2:13; 2 Timoteo 3:16.

[Retrato sa pahina 13]

Si Ludovico Antonio Muratori

[Retrato sa pahina 14]

Ang Ambrosian Library

[Retrato sa pahina 15]

Ang Muratorian Fragment

[Credit Line]

Diritti Biblioteca Ambrosiana. Vietata la riproduzione. Aut. No. F 157/05

[Credit Lines sang retrato sa pahina 13]

Fragments: Diritti Biblioteca Ambrosiana. Vietata la riproduzione. Aut. No. F 157/05; Muratori, based on line art: © 2005 Brown Brothers