MAY nakita nga tract ang isa ka tawo sa salog sang tren nga nagapadulong sa New York City. ‘Ang tawhanon nga kalag mamalatyon,’ siling sang tract. Napukaw ang interes, ginpadayon sining tawo, nga isa ka ministro, ang pagbasa. Nakibot gid sia kay wala sia anay nagaduhaduha sa pagkadimamalatyon sang kalag. Wala sia makahibalo kon sin-o ang nagsulat sang tract. Apang nasapwan niya nga masaligan kag suno sa Kasulatan ang argumento kag takus ini tun-an.

Ang ministro amo si George Storrs. Natabo ini sang 1837, ang tuig nga una nga ginrekord ni Charles Darwin sa iya kuwaderno ang iya mga panghunahuna nga sang ulihi nangin teoriya niya sa ebolusyon. Ang kalabanan sang mga tawo sadto relihioso kag nagapati pa sa Dios. Madamo ang nagabasa kag nagatahod sa Biblia.

Sang ulihi nahibaluan ni Storrs nga ang tract ginsulat ni Henry Grew sang Philadelphia, Pennsylvania. Si Grew nagasunod gid sa prinsipio nga “ang kasulatan . . . amo mismo ang labing maayo nga manugpatpat sang iya kaugalingon.” Sanday Grew kag ang iya mga kaupod nagatuon sang Biblia sa tuyo nga ipahisuno ang ila kabuhi kag mga hilikuton sa laygay sini. Ang ila pagtuon nagpadayag sang pila ka tumalagsahon nga mga kamatuoran sa Kasulatan.

Bangod napahulag sang sinulatan ni Grew, gintun-an sing maayo ni Storrs ang Kasulatan kon ano ang ginahambal sini tuhoy sa kalag kag ginhinun-anunan ini upod sa iya mga masigkaministro. Pagkatapos sang lima ka tuig nga pagtuon sing serioso, namat-od si Storrs nga ibalhag ang iya bag-o nasapwan nga bahandi sang Makasulatanhon nga kamatuoran. Sang primero, naghanda sia sing sermon para sa isa ka Domingo sang 1842. Apang, ginpakamaayo niya nga maghatag pa sing pila ka sermon agod mapaathag ini sing maayo. Sang ulihi, nangin anom ang iya sermon tuhoy sa mamalatyon nga kalag sang tawo, nga ginbalhag niya sa Six Sermons. Ginkumparar ni Storrs ang kasulatan sa iban nga kasulatan agod makutkot ang matahom nga kamatuoran nga nalubong sa nagapakahuya sa Dios nga mga doktrina sang Cristiandad.

Ang Biblia nagasiling nga ang hinaplas nga mga sumulunod ni Jesus nangin dimamalatyon subong padya sang ila katutom. (1 Corinto 15:50-56) Kon ang pagkadimamalatyon padya para sa mga matutom, pangatarungan ni Storrs, indi puede nga mangin dimamalatyon ang kalag sang mga malauton. Sa baylo nga maghaumhaum, gin-usisa niya ang Kasulatan. Ginbinagbinag niya ang Mateo 10:28, sa King James Version, nga aton mabasa: “Kahadluki ninyo sia nga makalaglag sa lawas kag kalag sa impierno.” Busa ang kalag sarang malaglag. Ginpatuhuyan man niya ang Ezequiel 18:4, nga nagasiling: “Ang kalag nga nagapakasala, ini mapatay.” (KJ) Kon binagbinagon ang kabug-usan sang Biblia, nagaathag  ang hamili nga kamatuoran. “Kon husto ang akon pagtamod nga ang kalag mamalatyon,” sulat ni Storrs, “madamo nga bahin sang Kasulatan, nga nangin malubog bangod sang naandan nga pagpati, ang mangin maathag, kalahamut-an kag puno sing kahulugan kag gahom.”

Apang kamusta ang mga teksto subong sang Judas 7? Ini mabasa: “Bisan ang Sodoma kag Gomorra, kag ang mga siudad sa palibot sini, nga nabuyo sa pagpakighilawas kag sa pagsunod sa iban nga unod, ang ginpahamtang subong halimbawa, nga magaantos sang silot nga dayon nga kalayo.” (KJ) Sa pagbasa sini nga teksto, ang pila mahimo maghinakop nga ang mga kalag sadtong ginlaglag sa Sodoma kag Gomorra ginpaantos sing dayon sa kalayo. “Ikumparar naton ang Kasulatan sa Kasulatan,” sulat ni Storrs. Nian ginkutlo niya ang 2 Pedro 2:5, 6, nga nagasiling: “Kag wala niya ginluwas ang daan nga kalibutan, kundi ginluwas niya si Noe . . . , nga nagpadala sang baha sa di-diosnon nga kalibutan; kag naghimo sang mga siudad sang Sodoma kag Gomorra nga mangin abo sang ginlaglag ini, nga nangin halimbawa para sa mga nagakabuhi sang pagkadidiosnon.” (KJ) Huo, ang Sodoma kag Gomorra nangin abo, ginlaglag sing dayon upod sa mga pumuluyo sini.

“Si Pedro may dugang pa nga impormasyon tuhoy sa tulun-an sang Judas,” paathag ni Storrs. “Ang pagkumparar sa duha ka tulun-an maathag gid nga nagapakita sang di-kahamuot sang Dios batok sa mga makasasala. . . . Yadtong mga paghukom nga ginpadapat sa daan nga kalibutan, sa Sodoma kag Gomorra, mapinadayunon, kag wala sing katapusan, ukon ‘dayon’ nga laygay, paandam, ukon ‘halimbawa’ sa tanan nga tawo tubtob sa ukbong sang kalibutan.” Busa ginpatuhuyan ni Judas ang epekto sang kalayo sa Sodoma kag Gomorra subong dayon. Wala gid ini nagabag-o sang katunayan nga ang tawhanon nga kalag mamalatyon.

Si Storrs wala nagapili sing mga kasulatan. Ginabinagbinag niya ang konteksto sang tagsa ka teksto subong man ang kabug-usan nga tema sang bug-os nga Biblia. Kon ang isa ka teksto daw nagasumpakil sa iban, ginapangita ni Storrs sa iban nga bahin sang Biblia ang kaathagan.

Isa sa kaupdanan ni George Storrs amo ang isa ka pamatan-on nga nag-organisar sing isa ka grupo sa pagtuon sa Pittsburg, Pennsylvania. Sia si Charles Taze Russell. Ang una niya nga artikulo pasad sa Kasulatan ginbalhag sang 1876 sa magasin nga Bible Examiner, nga gin-edit ni Storrs. Ginbaton ni Russell nga naimpluwensiahan sia sang una nga mga estudyante sa Biblia. Sang ulihi, subong editor sang Zion’s Watch Tower, ginpasalamatan niya ang daku nga bulig ni Storrs sa iya, sa hambal kag sa sulat.

Sang 18 anyos sia, nag-organisar si C. T. Russell sing klase sa pagtuon sa Biblia kag nagpahamtang sing isa ka sulundan para sa pagtuon sa Biblia. Si A. H. Macmillan, nga isa ka estudyante sa Biblia kag kaupod ni Russell, naglaragway sini nga pamaagi: “May mamangkot. Hinun-anunan nila ini. Pangitaon nila ang mga teksto nga may kaangtanan sa punto kag nian, kon kontento na sila sa pag-ugyunay sang teksto, mahimo dayon sila sing konklusion kag irekord ini.”

Kumbinsido si Russell nga ang Biblia, kon binagbinagon sing bug-os, dapat may mensahe nga nagahisantuanay kag nagapakita nga ang awtor sini amo ang Dios. Kon may bahin sang Biblia nga daw mabudlay hangpon, nagapati si Russell nga dapat mapaathag ini sang iban nga bahin sang Biblia.

Apang, indi sanday Russell, Storrs, ukon Grew ang una nga nagtugot sa Kasulatan nga amo ang ila manugpatpat. Ini nga tradisyon nagsugod pa sa Tagtukod sang Cristianismo, si Jesucristo. Naggamit sia sing pila ka teksto agod athagon ang matuod nga kahulugan sang isa ka teksto. Halimbawa, sang ginpakamalaut sang mga Fariseo ang iya mga disipulo bangod sa pagpangutol sing uhay sa Adlaw nga Inugpahuway, ginpakita ni Jesus pasad sa kasaysayan nga ginrekord sa 1 Samuel 21:6 kon paano dapat iaplikar ang kasuguan sa Adlaw nga Inugpahuway. Pamilyar ang relihioso nga mga lider sa sini nga kasaysayan, diin si David kag ang iya mga tinawo nagkaon sing mga tinapay sang presentasyon. Ginpatuhuyan dayon ni Jesus ang bahin sang  Kasuguan nga nagasiling nga ang mga saserdote lamang gikan sa pamilya ni Aaron ang magakaon sang mga tinapay sang presentasyon. (Exodo 29:32, 33; Levitico 24:9) Apang, si David ginsugo nga magkaon sing mga tinapay. Si Jesus nagtapos sang iya malig-on nga argumento paagi sa pagkutlo sang tulun-an sang Oseas: “Kon nahangpan ninyo ang kahulugan sini, ‘Luyag ko ang kaluoy, kag indi ang halad,’ wala ninyo kuntani ginpakamalaut ang mga wala nakasala.” (Mateo 12:1-8) Isa gid ka maayo nga halimbawa sang pagkumparar sang teksto sa isa pa ka teksto agod sibu ini nga mahangpan!

Gin-ilog man sang mga sumulunod ni Jesus ining pamaagi nga nagagamit sing mga reperensia sa kasulatan agod mahangpan ang isa ka teksto. Sang si apostol Pablo nagtudlo sa katawhan sa Tesalonica, “nagpangatarungan sia sa ila pasad sa Kasulatan, nga nagapaathag kag nagapamatuod paagi sa mga reperensia nga ang Cristo kinahanglan mag-antos kag mabanhaw gikan sa mga patay.” (Binuhatan 17:2, 3) Sa iya inspirado sang Dios nga mga sinulatan, gintugutan ni Pablo nga ang Biblia amo man ang magapaathag sang iya kaugalingon. Halimbawa, sang nagsulat sia sa mga Hebreo, ginkutlo niya ang madamo nga kasulatan agod pamatud-an nga ang Kasuguan isa ka landong sang maayong mga butang nga magaabot.—Hebreo 10:1-18.

Huo, ginpasag-uli lamang sang sinsero nga mga estudyante sa Biblia sang ika-19 kag sang maaga nga bahin sang ika-20 nga siglo ining Cristianong sulundan. Ang tradisyon tuhoy sa pagkumparar sang mga kasulatan nagapadayon sa sining Lalantawan nga magasin. (2 Tesalonica 2:15) Ini nga pamaagi ginagamit sang mga Saksi ni Jehova kon ginaanalisar nila ang isa ka teksto.

Kon nagabasa kita sing Biblia, paano naton mailog ang maayo nga mga halimbawa ni Jesus kag sang iya matutom nga mga sumulunod? Una, mausisa naton ang konteksto mismo sang ginabinagbinag nga teksto. Paano makabulig ang konteksto agod mahangpan naton ang kahulugan? Sa pag-ilustrar, binagbinagon naton ang mga pinamulong ni Jesus sa Mateo 16:28: “Sa pagkamatuod nagasiling ako sa inyo nga may pila sa mga nagatindog diri nga indi na mapatay tubtob nga makita anay nila ang Anak sang tawo nga nagakari sa iya ginharian.” Ang pila mahimo magbatyag nga ining mga pinamulong wala matuman kay napatay tanan ang mga disipulo ni Jesus nga nakabati sang nagpamulong sia sini antes matukod ang Ginharian sang Dios sa mga langit. Amo pa sini ang ginsiling sang The Interpreter’s Bible tuhoy sa sini nga bersikulo: “Wala matuman ang tagna, kag sang ulihi dapat pa ipaathag sang mga Cristiano nga pagpaanggid lamang ini.”

Apang, ang konteksto sini nga bersikulo, subong yadtong kaanggid nga mga kasaysayan nanday Marcos kag Lucas, nagabulig sa aton nga mahangpan ang matuod nga kahulugan sang kasulatan. Ano ang ginasugid ni Mateo pagkatapos nga ginsambit niya ini nga teksto? Sia nagsulat: “Pagligad sang anom ka adlaw gin-upod ni Jesus si Pedro kag si Santiago kag si Juan nga iya utod kag gindala sila sa isa ka mataas nga bukid nga sila lang. Kag nagbaylo ang iya dagway sa atubang nila.” (Mateo 17:1, 2) Sanday Marcos kag Lucas nag-angot man sang komento ni Jesus tuhoy sa Ginharian upod sa kasaysayan sang pagbaylo dagway. (Marcos 9:1-8; Lucas 9:27-36) Ang pag-abot ni Jesus sa paggahom sa Ginharian ginpasundayag sa iya pagbaylo dagway, ang iya pagpakita sa himaya sa atubangan sang tatlo ka apostoles. Ginkompirmar ni Pedro ini nga paghangop paagi sa paghambal sang “gahom kag presensia sang aton Ginuong Jesucristo” may kaangtanan sa iya pagsaksi sa pagbaylo dagway ni Jesus.—2 Pedro 1:16-18.

Ano abi kon indi mo gihapon mahangpan ang isa ka teksto bisan pa nabinagbinag mo na ang konteksto sini? Mahimo makabulig sa imo kon ikumparar mo ini sa iban nga kasulatan, nga ginahunahuna ang bug-os nga tema sang Biblia. Ang isa ka ekselente nga bulig sa paghimo sini amo ang New World Translation of the Holy Scriptures, nga matigayon karon sing bug-os ukon sing bahin sa 57 ka lenguahe. Ini nga publikasyon  may listahan sang mga reperensia sa marhin sini, ukon mga cross-reference, nga masapwan sa tunga nga kolumna sang tagsa ka pahina sa madamo nga edisyon sini. Masapwan mo ang kapin sa 125,000 sini sa New World Translation of the Holy Scriptures—With References nga matigayon sa pila ka dalagku nga lenguahe.” Ang “Introduksion” sang Biblia nagapaathag: “Ang mahalungon nga pagkumparar sang marhinal nga mga reperensia kag ang pag-usisa sang kaupod nga mga footnote magapadayag sang paghisantuanay sang 66 ka tulun-an sang Biblia, nga nagapamatuod nga isa lang ini ka libro, nga inspirado sang Dios.”

Tan-awon naton kon paano ang paggamit sang mga cross-reference makabulig sa aton nga mahangpan ang isa ka teksto. Talupangda ang halimbawa sang maragtas ni Abram, ukon Abraham. Binagbinaga ini nga pamangkot: Sin-o ang nanguna sang si Abram kag ang iya panimalay naggua sa Ur? Ang Genesis 11:31 nagasiling: “Ginkuha ni Tera si Abram nga iya anak kag si Lot, . . . kag si Sarai nga iya umagad, . . . kag naglakat sila upod sa iya gikan sa Ur sang mga Caldeanhon pakadto sa duta sang Canaan. Sang ulihi nag-abot sila sa Haran kag nagpuyo didto.” Sa pagbasa lamang sini, mahinakop sang isa nga ang amay ni Abram, nga si Tera, amo ang nanguna. Apang sa New World Translation, masapwan naton ang 11 ka cross-reference sa sini nga bersikulo. Ang katapusan sini nagatudlo sa aton sa Binuhatan 7:2 diin mabasa naton ang laygay ni Esteban sa unang siglo nga mga Judiyo: “Ang Dios sang himaya nagpakita sa aton katigulangan nga si Abraham samtang didto sia sa Mesopotamia, antes sia magpuyo sa Haran, kag nagsiling sia sa iya, ‘Bayai ang imo duta kag ang imo mga paryente kag magkadto ka sa duta nga ipakita ko sa imo.’” (Binuhatan 7:2, 3) Nagsala bala si Esteban sa paghalin ni Abram sa Haran? Wala, kay bahin ini sang inspirado nga Pulong sang Dios.—Genesis 12:1-3.

Ngaa nian nga nagsiling ang Genesis 11:31 nga “ginkuha ni Tera si Abram nga iya anak” kag ang iya pamilya kag naggua sa Ur? Si Tera amo gihapon ang patriarka. Nagsugot sia nga mag-upod kay Abram kag busa amo ang ginpadunggan nga nagsaylo sang pamilya pa Haran. Paagi sa pagkumparar kag pagpasibu sining duha ka kasulatan, mahangpan naton kon ano gid ang natabo. Matinahuron nga ginhaylo ni Abram ang iya amay nga maghalin sa Ur suno sa sugo sang Dios.

Kon ginabasa naton ang Kasulatan, dapat naton talupangdon ang konteksto kag ang bug-os nga tema sang Biblia. Ang mga Cristiano ginalaygayan: “Nabaton naton, indi ang espiritu sang kalibutan, kundi ang espiritu nga gikan sa Dios, agod mahibaluan naton ang mga butang nga mainayuhon nga ginhatag sang Dios sa aton. Ini nga mga butang ginahambal man naton, indi paagi sa mga pulong nga gintudlo sang kaalam sang tawo, kundi paagi sa gintudlo sang espiritu, samtang ginapaathag naton ang espirituwal nga mga butang paagi sa espirituwal nga mga pulong.” (1 Corinto 2:11-13) Sa pagkamatuod, dapat mangabay kita sang bulig ni Jehova nga mahangpan ang iya Pulong kag manikasog nga ‘ipaathag ang espirituwal nga mga butang sa espirituwal nga mga pulong’ paagi sa pagtan-aw sang konteksto sang kasulatan nga ginabinagbinag kag paagi sa pag-usisa sang may kaangtanan nga mga kasulatan. Kabay nga pirme kita makasapo sang bilidhon nga mga hiyas sang kamatuoran paagi sa pagtuon sa Pulong sang Dios.