Si Christophe Plantin​—Isa sa mga Nauna sa Pag-Imprinta sing Biblia

SI Johannes Gutenberg (mga 1397-1468) nakilal-an tungod sang pag-imprinta sang nahauna nga Biblia nga nagagamit sing movable type. Apang pila lamang ang nakakilala kay Christophe Plantin. Isa sia sa mga nauna nga nakahimo sing importante nga bulig sa pag-imprinta sing mga libro kag mga Biblia nga natigayon anay sang mga tawo sa bug-os nga kalibutan sang katuigan 1500.

Si Christophe Plantin natawo sang mga 1520 sa Saint-Avertin, Pransia. Bangod luyag ni Plantin ang isa ka duog diin mas bukas ang hunahuna sang mga tawo sa relihion kag mas daku ang posibilidad nga magtin-ad ang pangabuhi sangsa Pransia, nagpuyo sia, sa edad nga mga 28 anyos, sa Antwerp sa Low Countries. *

Nag-umpisa si Plantin sang iya karera subong manug-bookbind kag manugdesinyo sang mga butang nga human sa panit. Ang iya pagkasampaton sa pagdesinyo sing mga butang nga human sa panit naluyagan gid sang mga manggaranon. Apang, nagbag-o sing karera si Plantin bangod sang isa ka insidente sang 1555. Sang idul-ong na niya ang isa ka gamay nga kahon nga human sa panit nga gin-order para sa hari sang Low Countries, nga si Hari Philip II sang Espanya, ginlambatan si Plantin sa dalan sa Antwerp. Ginbuno sia sing espada sang hubog nga mga lalaki sa abaga. Bisan pa nga nag-ayo ang pilas ni Plantin, indi na sia makatrabaho sing mabug-at kag gani napilitan sia nga magpangita sing iban nga palangitan-an. Paagi sa pinansial nga bulig ni Hendrik Niclaes, nga lider sang isa ka grupo sang mga Anabaptist, ginsugdan ni Plantin ang pag-imprinta.

“Trabaho kag Kapisan”

Gintawag ni Plantin ang iya imprintahan nga De Gulden Passer (Ang Bulawanon nga Kompas). Makita sa iya etiketa ang isa ka paris sang bulawanon nga mga drafting compass nga may sulat nga “Labore et Constantia,” nga nagakahulugan sing “Trabaho kag Kapisan.” Bagay gid ang etiketa sa sining mapisan nga tawo.

Bangod nagkabuhi sia sa panahon nga magamo ang relihion kag politika sa Europa, naglikaw si Plantin sa gamo. Ang pinakaimportante sa iya amo ang pag-imprinta. Bisan pa may simpatiya sia sa Protestante nga Repormasyon, “nagabag-obag-o ang iya opinyon sa relihion,” siling ni Maurits Sabbe. Bangod sini, ginhuringhuring nga nagaimprinta si Plantin sing erehes nga mga libro. Sang 1562, halimbawa, napilitan sia nga magpalagyo pakadto sa Paris sing kapin sa isa ka tuig.

Sang nagbalik si Plantin sa Antwerp sang 1563, nakigsosyo sia sa manggaranon nga mga negosyante, ang pila sa ila kilala tungod sang ila Calvinistiko nga pagtuluuhan. Sa sulod sang lima ka tuig nga pagsosyohanay, nakaimprinta si Plantin sing 260 ka lainlain nga mga libro. Lakip sa sini amo ang Hebreo, Griego, kag Latin nga mga edisyon sang Biblia subong man ang matahom kag masibod sing desinyo nga mga edisyon sang Dutch Catholic Louvain Bible.

“Ang Labing Importante nga Kadalag-an sa Pag-imprinta”

Sang 1567, sang naglubha ang pagpamatok sa pagginahom sang Espanya sa Low Countries, ginpadala ni Hari Philip II sang Espanya ang Duke sang Alba agod mangin gobernador didto. Bangod ginhatagan sing bug-os nga awtoridad sang hari, ginpanikasugan sang duke nga pauntaton ang nagalubha  nga pagpamatok sang mga Protestante. Busa ginsugdan ni Plantin ang isa ka daku nga proyekto nga ginlauman niya nga magadula sang tanan nga pagsuspetsa sang pagkaerehes. Handum gid niya nga mag-imprinta sing ginpanalawsaw kag gintun-an sing maayo nga mga edisyon sang mga teksto sang Biblia sa orihinal nga mga lenguahe sini. Para sa sining bag-o nga edisyon, ginsuportahan ni Philip II si Plantin. Nagsaad ang hari sing pinansial nga bulig kag ginpadala niya ang kilala nga humanista nga si Arias Montano agod mangin superbisor sa proyekto.

Si Montano sampaton sa lenguahe, kag nagtrabaho sia sing 11 ka oras kada adlaw. Ginbuligan sia sang Espanyol, taga-Belgium, kag Pranses nga mga linguista. Ang ila tulumuron amo ang maghimo sing bag-o nga bersion sang bantog nga Complutensian Polyglot. * Dugang sa Latin nga Vulgate, Griego nga Septuagint, kag sa orihinal nga Hebreo nga teksto, ang bag-ong Polyglot nga Biblia ni Plantin naglakip sang Aramaiko nga Targum kag Syriac nga Peshitta, upod ang literal nga Latin nga mga badbad sini.

Ang pag-imprinta nagsugod sang 1568. Ang daku nga trabaho natapos sang 1573. Madasig na ini sadto. Sa iya sulat kay Hari Philip II, si Montano nagsiling: “Mas madamo ang nahimo diri sa isa ka bulan sangsa isa ka tuig sa Roma.” Nag-imprinta si Plantin sing 1,213 ka kopya sang bag-o nga Polyglot nga Biblia, ang kada isa ginahuman sang isa ka set nga may walo ka dalagku nga mga tomo. Ang pahina sang titulo may naimprinta nga larawan sang leon, toro, lobo, kag kordero nga nagakaon sing mahidaiton gikan sa isa ka kalan-an, busa ginalaragway ang Isaias 65:25. Ang isa ka set nga wala pa ginhimo nga tomo nagabili sing 70 ka guilder—dakudaku gawa nga kantidad, kay ang kinaandan nga pamilya sadto anay nagakita sing mga 50 ka guilder sa isa ka tuig. Ang kompleto nga set nakilal-an nga Antwerp Polyglot. Gintawag man ini nga  Biblia Regia (Harianon nga Biblia) bangod gin-isponsoran ini ni Hari Philip II.

Bisan pa gin-aprobahan ni Papa Gregory XIII ang Biblia, ginmulay naman si Arias Montano bangod sini. Ang isa ka rason amo bangod gintamod ni Montano ang orihinal nga Hebreo nga teksto nga mas labaw sangsa Latin nga Vulgate. Ang iya panguna nga kaaway amo si León de Castro, isa ka Espanyol nga teologo nga nagtamod sang Latin nga Vulgate subong ang pinakapanguna nga awtoridad. Gin-akusahan ni de Castro si Montano nga ginlaktan niya ang teksto sing pilosopiya nga kontra sa Trinidad. Halimbawa, si de Castro partikular nga nagsiling nga gindula sang Syriac nga Peshitta gikan sa 1 Juan 5:7 ang indi matuod nga gindugang lamang, “sa langit, ang Amay, ang Pulong, kag ang Balaan nga Bahoy: kag ining tatlo isa.” (King James Version) Apang, gindeklarar sang Espanyol nga Inkisisyon nga inosente si Montano sa tanan nga sumbong sang pagkaerehes. Ang Antwerp Polyglot ginkabig sang iban subong “ang labing importante nga kadalag-an sa pag-imprinta sang isa ka manug-imprinta sang ika-16 nga siglo.”

Isa ka Nagapabilin Gihapon nga Kontribusyon

Ang kalabanan nga mga manug-imprinta sadto nagapanag-iya sing duha ukon tatlo lamang ka makina sa pag-imprinta. Apang, sa putukputukan sang iya karera, si Plantin may yara mga 22 ka makina kag 160 ka obrero. Sa bug-os nga nagahambal sing Espanyol nga mga lugar, nakilal-an sia subong ang nagapanguna nga manug-imprinta.

Sadto man nga tion, naglubha ang pagpamatok sa pagginahom sang Espanya sa Low Countries. Ang Antwerp naumid sa inaway. Sang 1576, ang wala ginswelduhan nga Espanyol nga mga mersenaryo nagrebelde kag nag-ati sang siudad. Kapin sa 600 ka balay ang ginsunog, kag linibo ka pumuluyo sang Antwerp ang ginpatay. Ang mga negosyante nagpalagyo gikan sa siudad. Napierde sing daku ang negosyo ni Plantin. Isa pa, napilitan sia nga bayaran ang mga mersenaryo sing daku kaayo nga buhis.

Sang 1583, nagsaylo si Plantin sa Leiden, isa ka siudad nga mga 100 kilometros sa aminhan sang Antwerp. Nagtukod sia didto sing imprintahan kag gintangdo sia nga manug-imprinta para sa Leiden University, isa ka institusyon nga ginpasad sang Calvinista nga mga Protestante. Ang daan nga mga akusasyon nga erehes sia sa Iglesia Katolika liwat nga naglutaw. Gani, sang talipuspusan sang 1585, si Plantin nagbalik sa Antwerp, wala madugay pagkatapos nga napasag-uli ang siudad sa pagginahom sang Espanya. Mga sesentahon ang iya edad sadto, kag ang The Golden Compass may yara na lamang apat ka empleyado nga nagatrabaho sa isa ka makina sa pag-imprinta. Ginpatin-ad liwat ni Plantin ang imprintahan. Apang, wala ini magtin-ad subong sang una kag napatay si Plantin sang Hulyo 1, 1589.

Sa sulod sang 34 ka tuig, si Christophe Plantin nakaimprinta sing 1,863 ka edisyon sang lainlain nga mga libro, nga nagapromedyo sing halos 55 kada tuig. Bisan karon, isa gid ini ka daku nga kadalag-an para sa isa ka independiente nga manug-imprinta! Bisan pa nga naglikaw si Plantin nga manindugan sa relihion, napasanyog niya indi lamang ang pagbalhag kag pag-imprinta kundi ang pagtuon man sa inspirado nga Kasulatan. (2 Timoteo 3:16) Sa pagkamatuod, si Plantin kag ang iya kontemporaryo nga mga manug-imprinta nakabulig gid sing daku agod matigayon sang ulihi sang mga tawo ang mga Biblia.

[Mga nota]

[Kahon/Retrato sa pahina 15]

ANG PLANTIN-MORETUS NGA MUSEO

Ang tinukod sa siudad sang Antwerp diin si Plantin kag ang iya kaliwat nagpuyo kag nagtrabaho ginbuksan sa publiko subong isa ka museo sang 1877. Amo lang ini ang imprintahan nga nabilin gikan sa sina nga panag-on. Lima ka makina sa imprinta nga may petsa halin sang ika-17 kag ika-18 nga siglo ang naka-displey. Ang duha pa—ang pinakadaan sa bug-os nga kalibutan—may petsa nga halos sang panahon ni Plantin. Ang museo may yara mga 15,000 ka matrix nga gingamit para sa casting type, 15,000 ka bloke nga kahoy, kag 3,000 ka natigib nga saway nga mga plato. Ang librarya sang museo may yara 638 ka manuskrito nga may petsa halin sang ika-9 tubtob ika-16 nga siglo kag subong man 154 ka libro nga gin-imprinta antes sang tuig 1501. Nagalakip ini sa orihinal nga Gutenberg nga Biblia nga may petsa antes sang 1461 subong man sa isa sang bantog nga Antwerp Polyglot nga mga Biblia ni Plantin.

[Retrato sa pahina 15]

Si Arias Montano

[Retrato sa pahina 16]

Ang Antwerp Polyglot may yara Hebreo nga teksto, Latin nga “Vulgate,” Griego nga “Septuagint,” subong man sang Syriac nga “Peshitta” kag Aramaiko nga Targum upod ang ila Latin nga mga badbad

[Credit Line]

By courtesy of Museum Plantin-Moretus/Stedelijk Prentenkabinet Antwerpen

[Credit Line sang retrato sa pahina 15]

Both images: By courtesy of Museum Plantin-Moretus/Stedelijk Prentenkabinet Antwerpen