Kadalag-an kag Kapaslawan sang “mga Sakayan sang Tarsis”

“Ang mga sakayan sang Tarsis amo ang imo mga lulanan sang imo inugbaligya.”​—EZEQUIEL 27:25

ANG mga sakayan sang Tarsis nakabulig kay Hari Solomon agod magmanggaranon. Ang mga nagtukod sini nga sakayan nakaamot sa paghimo sang mga alpabeto sang mga Griego kag mga Romano. Nagtukod man sila sing siudad nga ginhingadlan Byblos, nga amo ang gin-ilugan sang ngalan sang labing lapnag nga libro nga nabalhag.

Sin-o ang naghimo kag naglayag sang mga sakayan sang Tarsis? Diin maghalin ang ngalan sang mga sakayan? Kag paano ang mga hitabo nga nagadalahig sa sining mga tawo kag sa ila mga sakayan nagapamatuod nga masaligan ang Biblia?

Mga Hari sang Mediteraneo

Ang mga Fenicianhon amo ang naghimo sang bantog nga mga sakayan sang Tarsis. Mga isa ka libo ka tuig antes pa sang panahon ni Cristo, eksperto na nga mga marinero ang mga Fenicianhon. Nagapuyo sila sa makitid kag gamay nga baybayon nga ginabulubanta  nga amo na karon ang Lebanon. May mga pungsod sa aminhan, sidlangan, kag bagatnan sini. Sa katundan sini amo ang malapad nga Dagat Mediteraneo. Gani, gingamit nila ini nga dagat sa pagnegosyo agod magmanggaranon.

Ang Fenicianhon nga mga marinero amat-amat nga nakatukod sing madinalag-on nga negosyo paagi sa mga sakayan. Samtang nagadaku ang ganansia kag nagamoderno ang teknolohiya, nagtukod sila sang mas dalagku nga mga sakayan nga sarang makapanakayon sing malawig. Pagkatapos malab-ot ang Cipre, Sardinia, kag ang Balearic Islands, nangalihid ang mga Fenicianhon sa baybayon sang Aminhan nga Aprika pakadto sa nakatundan tubtob nga nakalab-ot sila sa Espanya. (Tan-awa ang mapa.)

Nakatukod ang mga Fenicianhon sing mga sakayan nga nagalaba sing isa ka gatos ka tapak. Ining mga sakayan gintawag nga “mga sakayan sang Tarsis” kay makapanakayon ini sing 4,000 ka kilometro gikan sa Fenicia pakadto sa nabagatnan nga Espanya, nga posible amo ang nahamtangan sang Tarsis. *

Mahimo nga wala nagtinguha ang mga Fenicianhon nga maggahom sa kalibutan kundi luyag lamang nila matigayon ang manggad sini. Ginhimo nila ini paagi sa pagtukod sing mga balaligyaan. Tungod pirme sila nagalayag bangod sang ila negosyo, gintawag sila nga mga hari sang Mediteraneo.

Lampas Pa sa Mediteraneo

Bangod luyag gid nila makaganansia, ginlagulad sang mga Fenicianhon ang Dagat Atlantiko. Padayon gihapon nga nagapangalihid sa bagatnan nga baybayon sang Espanya ang ila mga sakayan tubtob nga nakalab-ot sila sa duog nga ginatawag Tartessus. Sang mga tuig 1100 B.C.E., gintukod nila ang siudad nga gintawag nila nga Gadir. Ining pantalan nga nakilal-an subong nga Cádiz, Espanya, nangin isa sa unang dalagku nga siudad sa Nakatundan nga Europa.

Nagabaligya ang mga Fenicianhon sing asin, alak, uga, sedro, pino, mga sinalsal nga metal, salaming, mga binurdahan, mapino nga mga lino, kag mga panapton nga ginlugom sa bantog nga purpura sang Tiro. Ano naman nga manggad ang mahatag sang Espanya?

Ang Nabagatnan nga Espanya amo ang labing daku nga ginahalinan sang pilak kag iban pa malahalon  nga metal sa Mediteraneo. Tuhoy sa Tiro, ang panguna nga pantalan sang Fenicia, si manalagna Ezequiel nagsiling: “Nagbaligya ikaw sa Espanya kag nagkuha sang pilak, salsalon, lata, kag tingga subong bayad sa bugana mo nga mga inugbaligya.”​—Ezequiel 27:12, Today’s English Version.

Natukiban sang mga Fenicianhon ang daw wala nagakahubas nga suplay sining mga mineral malapit sa suba sang Guadalquivir, nga indi malayo sa Cádiz. May makuha gihapon nga mga mineral sa sini nga duog, nga ginatawag na karon nga Río Tinto. Ining mga minahan nagapatubas gihapon sing primera klase nga wala pa maulay nga mga metal (ore) sa sulod na sang tatlo ka libo ka tuig.

Bangod malig-on na ang ruta sang mga sakayan halin sa Espanya pakadto sa Fenicia, kontrolado na sang mga Fenicianhon ang pagbaligyaanay sang pilak sang Espanya. Nagbaha ang pilak sa Fenicia kag sa kaingod sini nga Israel. Nakigsosyo si Hari Solomon sang Israel sa Hari sang Fenicia nga si Hiram. Amo nga sang adlaw ni Solomon ang pilak ‘wala ginakabig nga malahalon.’​—1 Hari 10:21. *

Bisan pa nga madinalag-on nga mga negosyante ang mga Fenicianhon, nangin mapintas man sila. May report nga ginahaylo nila kon kaisa ang mga tawo nga magsaka sa sakayan agod kuno abi itanyag ang ila mga baligya, gali kay ulipunon nila. Sang ulihi, gintraidoran nila ang mga Israelinhon nga ila anay kasosyo, kag ginbaligya sila nga ulipon. Amo kon ngaa nga gintagna sang Hebreong mga manalagna ang kalaglagan sang siudad sang mga Fenicianhon nga Tiro. Ining mga tagna gintuman ni Alejandro nga Daku sang 332 B.C.E. (Joel 3:6; Amos 1:9, 10) Ining kalaglagan nangin tanda sang katapusan sang panag-on sang mga Fenicianhon.

Ang Palanublion Halin sa mga Fenicianhon

Kaangay sang maayong mga negosyante, ginasulat sang Fenicianhon nga mga negosyante ang ila mga kontrata sa negosyo. Nagagamit sila sang alpabeto nga kaanggid sa dumaan nga Hebreo. Nakita sang iban nga pungsod ang bentaha sang alpabeto sang mga Fenicianhon. Gani may diutay lang sila nga ginbag-o, kag amo ini ang ginbasihan sang alpabeto sang mga Griego, nga amo naman ang ginbasihan sang alpabeto sang mga Romano, isa sa mga alpabeto nga lapnag nga ginagamit karon.

Dugang pa, ang importante nga siudad sang Fenicia nga Byblos nangin sentro sa pagpanagtag sang papiro, ang ginsundan sang moderno nga papel. Bangod gingamit ang papiro nga sululatan, nahimo ang mga libro. Ang matuod, ang tinaga para sa labing lapnag nga libro nga napanagtag sa kalibutan, nga amo ang Biblia, naghalin sa ngalan nga Byblos. Sa pagkamatuod, ang ginrekord nga maragtas sang mga Fenicianhon kag sang ila mga sakayan nagapamatuod nga masaligan gid ang Biblia.

[Mga footnote]

[Mapa sa pahina 27]

(Para sa aktual nga pormat, tan-awa ang publikasyon)

RUTA SA NEGOSYO SANG MGA FENICIANHON

ESPANYA

TARTESSUS

Suba Guadalquivir

Gadir

Corsica

Balearic Isls.

Sardinia

Sicily

Creta

Cipre

Byblos

Tiro

DAGAT MEDITERANEO

Eziongeber

Pula nga Dagat

APRIKA

[Piktyur sa pahina 27]

Sensilyo nga nagapakita sang Fenicianhon nga sakayan, mga ikatlo ukon ikap-at nga siglo B.C.E.

[Piktyur sa pahina 27]

Mga kagulub-an sang mga Fenicianhon, Cádiz, Espanya

[Credit Line sang piktyur sa pahina 26]

Museo Naval, Madrid

[Mga Credit Line sang piktyur sa pahina 27]

Coin: Museo Arqueológico Municipal. Puerto de Sta. María, Cádiz; remains: Yacimiento Arqueológico de Doña Blanca, Pto. de Sta. María, Cádiz, España