Nahibaluan Mo Bala?

Ngaa nagalinapta ang mga Judiyo sang yari si Jesus sa duta?

Sang ginsilingan ni Jesus ang isa ka grupo sang tagpalamati nga indi sila makasunod sa iya kadtuan, ang mga Judiyo namangkot: “Diin makadto ini nga tawo . . . ? Makadto bala sia sa mga Judiyo nga nagalinapta sa tunga sang mga Griego?” (Juan 7:32-36) Pagkatapos sadto, ang Cristianong mga misyonero nagbantala sing maayong balita sa mga Judiyo nga nagalinapta sa bug-os nga Mediteraneo.​—Binuhatan 2:5-11; 9:2; 13:5, 13, 14; 14:1; 16:1-3; 17:1; 18:12, 19; 28:16, 17.

Ining paglinapta natabo bangod ang mga Judiyo gintapok sang mga pungsod nga nagsakop sa ila, una sang mga Asirianhon sang 740 B.C.E. kag sang mga Babilonianhon sang 607 B.C.E. Pila lamang sa mga gintapok ang nagbalik sa Israel. (Isaias 10:21, 22) Ang iban naglinapta.

Busa, sang ikalima nga siglo B.C.E., masapwan ang mga komunidad sang mga Judiyo sa 127 ka puod sang Emperyo sang Persia. (Ester 1:1; 3:8) Sang ulihi, bangod sang panikasog sang mga Judiyo nga kumbertihon ang mga tawo sa Judaismo, madamo ang nakakilala kay Jehova kag sa Kasuguan nga ginhatag niya sa mga Judiyo. (Mateo 23:15) Madamo nga mga Judiyo gikan sa nagkalainlain nga duog ang yara sa Jerusalem sang Kapiestahan sang Pentecostes sang 33 C.E., amo nga nakabati sila sang maayong balita tuhoy kay Jesus. Gani bangod sang paglinapta sang mga Judiyo sa bug-os nga Emperyo sang Roma, madasig nga naglapnag ang Cristianismo.

Daw ano kadamo ang bulawan ni Hari Solomon?

Ginsiling sang Kasulatan nga si Hiram, ang hari sang Tiro, nagpadala kay Solomon sing apat ka tonelada nga bulawan, kag amo man ang rayna sang Seba. Ang mga sakayan ni Solomon nagdala man sa iya sing kapin sa 15 ka tonelada nga bulawan gikan sa Ofir. Ang rekord nagsiling: “Ang kabug-aton sang bulawan nga nag-abut kay [Solomon] sa isa ka tuig anum ka gatus kag kan-uman kag anum ka talanton nga bulawan,” ukon kapin sa 25 ka tonelada. (1 Hari 9:14, 28; 10:10, 14) Mapatihan gid bala ini? Daw ano kadamo sadto ang bulawan sang mga hari?

Ang isa ka dumaan nga sinulatan nga ginasaligan sang mga iskolar nagsiling nga si Paraon Thutmose III sang Egipto (ikaduha nga milenyo B.C.E.) naghatag sing mga 13.5 ka tonelada nga bulawan sa templo ni Amun-Ra sa Karnak. Sang ikawalo nga siglo B.C.E., nakabaton sing buhis nga kapin sa 4 ka tonelada nga bulawan gikan sa Tiro si Hari Tiglath-pileser III sang Asiria, kag si Sargon II nagregalo sing amo man kadamo nga bulawan sa mga dios sang Babilonia. Ginreport nga si Hari Philip II sang Macedonia (359-336 B.C.E.) nakakuha sing kapin sa 28 ka tonelada nga bulawan kada tuig sa mga minahan sang Pangaeum sa Thrace.

Sang ang anak ni Philip nga si Alejandro nga Daku (336-323 B.C.E.) nag-agaw sang siudad sang Persia nga Susa, nakakuha sia kuno sing mga 1,180 ka tonelada nga bulawan, kag halos 7,000 ka tonelada gikan sa bug-os nga Persia. Gani kon ipaanggid sa sining mga report, indi sobra ang paglaragway sang Biblia sa bulawan ni Hari Solomon.