San-o Ginlaglag ang Dumaan nga Jerusalem?—Bahin 1

Ngaa Importante Ini? Ano ang Ginapakita sang mga Ebidensia?

Ini nga artikulo magabinagbinag sa mga pamangkot parte sa petsa nga nalaglag ang dumaan nga Jerusalem. Binagbinagon sang masunod nga gua sang Ang Lalantawan ang ikaduha nga bahin sini. Ginapresentar sini nga mga artikulo ang na-research sing maayo kag base sa Biblia nga mga sabat sa mga pamangkot sang pila ka bumalasa.

“Suno sa mga historian kag mga archaeologist, sang tuig 586 ukon 587 B.C.E. nalaglag ang Jerusalem. * Pero ngaa nagasiling ang mga Saksi ni Jehova nga nalaglag ini sang 607 B.C.E.? Ano ang inyo basihan sa sini?”

SULAT ini sang isa namon ka bumalasa. Pero ngaa dapat naton hibaluon ang eksakto nga petsa sang paglaglag ni Hari Nabocodonosor II sang Babilonia sa siudad sang Jerusalem? Una, bangod ginapakita sini nga hitabo ang daku nga pagbag-o sa kasaysayan sang katawhan sang Dios. Suno sa isa ka historian, nagresulta ini sa “trahedya, isa ka daku nga trahedya.” Amo yadto ang petsa nga nalaglag ang templo nga sentro sang pagsimba sa Labing Gamhanan nga Dios sing sobra sa 400 ka tuig. “O Dios,” siling sang salmista sa Biblia, “gindagtaan nila ang imo balaan nga Templo kag ginbayaan nila ang Jerusalem nga naglaglag.”—Salmo 79:1, Maayong Balita nga Biblia, MB. *

Ikaduha, ang paghibalo sang eksakto nga tuig kon san-o nag-umpisa ining “daku nga trahedya” kag ang pagtuon kon paano natuman ang tagna sa Biblia parte sa pagpasag-uli sang matuod nga pagsimba sa Jerusalem makapabakod sang imo pagsalig sa Pulong sang Dios. Pero, ngaa ang petsa nga ginapatihan sang mga Saksi ni Jehova sobra sing 20 ka tuig sangsa ginapatihan sang kalabanan? Ang sabat ara mismo sa Biblia.

Ang “70 ka Tuig” sang Ano?

Gintagna sang Judiyo nga propeta nga si Jeremias kon ano kalawig ang kalaglagan. Ginpaandaman niya ang “tanan nga nagaestar sa Jerusalem.” Nagsiling sia: “Mangin mamingaw ining bug-os nga duta. Ini nga nasyon kag ang mga nasyon sa palibot sini magaalagad sa hari sang Babilonia sa sulod sang 70 ka tuig.” (Jeremias 25:1, 2, 11, APD) Ang propeta nagsiling pa: “Ang GINOO nagasiling, ‘Kon matapos ang 70 ka tuig sa Babilonia, magapakita ako sang akon pagtatap sa inyo kag tumanon ko ang akon saad sa pagpabalik sa inyo sa inyo duta.’” (Jeremias 29:10, MB) Ano ang importansia sang “70 ka tuig”? Kag paano ini makabulig para mahibaluan naton ang petsa nga nalaglag ang Jerusalem?

 Mabasa sa iban nga badbad ang 70 ka tuig “sang Babilonia” (APD), sa baylo nga “sa Babilonia.” Gani para sa pila ka historian, ang 70 ka tuig nagapatuhoy sa Emperyo sang Babilonia. Suno sa sekular nga kronolohiya, gingamhan sang Babilonia ang dumaan nga Juda kag Jerusalem sing mga 70 ka tuig, halin sang 609 B.C.E. asta sang nalutos ang kapital nga siudad sang Babilonia sang 539 B.C.E.

Pero, ginapakita sang Biblia nga ang 70 ka tuig amo ang kalawigon sang silot sang Dios sa katawhan sang Juda kag Jerusalem, nga nagpromisa nga tumanon sia. (Exodo 19:3-6) Sang padayon sila nga naghimo sing malain, ang Dios nagsiling: “Ipatawag ko . . . si Haring Nabucodonosor sang Babilonia. Paawayon ko ini nga mga kapungsoran sa sini nga pungsod kag sa iya mga pumoluyo, kag batok sa tanan nga mga kapungsoran sa palibot.” (Jeremias 25:4, 5, 8, 9, MB) Ang iban nga pungsod ginsalakay man sang Babilonia, pero ang kalaglagan sang Jerusalem kag ang 70 ka tuig nga pagtapok gintawag ni Jeremias nga “silot sa akon mga kasimanwa,” kay “dako gid ang sala” sang Jerusalem.—Panalambiton 1:8; 3:42; 4:6, APD.

Gani suno sa Biblia, ang 70 ka tuig silot sang Dios sa Juda, kag gamiton niya ang Babilonia sa pagpadapat sini. Pero, ginsilingan sang Dios ang mga Judiyo: “Kon matapos ang 70 ka tuig, . . . tumanon ko ang akon saad sa pagpabalik sa inyo sa inyo duta”—ang duta sang Juda kag Jerusalem.—Jeremias 29:10, MB.

San-o Nag-umpisa ang “70 ka Tuig”?

Si Esdras, isa ka historian nga nagkabuhi sang natuman na ang 70 ka tuig nga gintagna ni Jeremias, nagsulat parte kay Hari Nabocodonosor: “Ang nabilin nga buhi iya gindala sa Babilonia, sa diin nag-alagad sila sa iya kag ang iya mga kaliwat subong mga ulipon, tubtob sa paggahom sang Ginharian sang Persia. Amo ini ang katumanan sang ginsiling sang GINOO paagi sa iya propeta nga si Jeremias: ‘Ang duta manginmamingaw sa sulod sang 70 ka tuig, bilang bayad sang Inugpahuway sang duta nga wala gintuman.’”—2 Cronica 36:20, 21, MB.

Gani, ang 70 ka tuig tion man para ‘makapahuway’ ang duta sang Juda kag Jerusalem. Buot silingon, ang mga uma indi pagtamnan kag ang mga ulubasan indi pagtapsan. (Levitico 25:1-5, APD) Bangod sang pagkamalinapason sang katawhan sang Dios, nga mahimo nalakip sa ila mga sala ang indi pagselebrar sang mga tuig nga Inugpahuway, ang ila kadutaan indi pagpangumhan kag mangin kamingawan sa sulod sang 70 ka tuig.—Levitico 26:27, 32-35, 42, 43.

San-o ang kadutaan sang Juda nangin kamingawan kag wala na ginpangumhan? Ang matuod, duha ka beses ginsalakay sang mga Babilonianhon, sa pagpanguna ni Nabocodonosor, ang Jerusalem, nga mga tinuig ang antad. San-o nag-umpisa ang 70 ka tuig? Siempre, indi sa una nga pagsalakay ni Nabocodonosor sa Jerusalem. Ngaa? Bisan pa madamo sadto ang iya gindala nga bihag sa Babilonia, may ginbilin pa sia. Wala man niya ginguba ang siudad. Pagkatapos sini, tinuig pa nga ginpuy-an sang “pinakaimol” nga mga nagkalabilin sa Juda ang ila duta. (2 Hari 24:8-17, APD) Pero nagbag-o ang kahimtangan.

Bangod sa pagrebelde sang mga Judiyo, nagbalik ang mga Babilonianhon sa Jerusalem. (2 Hari 24:20; 25:8-10) Ginlaglag nila ang siudad, lakip ang sagrado nga templo, kag madamo nga pumuluyo sini ang gindala nila nga bihag sa Babilonia. Sa sulod sang duha ka bulan, “ang tanan nga mga Israelinhon [nga nabilin], manggaranon kag imol, upod sa opisyales sang hangaway naglakat pakadto sa Egipto tungod kay nahadlok sila sa mga taga-Babilonia.” (2 Hari 25:25, 26, MB) Gani, sini lamang nga tion, sang Tishri (Septiembre/Oktubre), ang ikapito nga bulan sang mga Judiyo, masiling nga ang duta nagpahuway kay wala na ini ginpangumhan kag nangin kamingawan. Paagi kay propeta Jeremias, ang Dios nagsiling sa mga nagpalagyo sa Egipto: “Nakita ninyo ang kalaglagan nga ginpadala ko sa Jerusalem kag sa mga banwa sang Juda. Mga tinumpok sang guba na lang ini tanan subong, kag wala sing nagapuyo.” (Jeremias 44:1-3, Biblia sang  Katilingban sang mga Kristiano, BKK) Gani ginapakita sini nga hitabo ang pag-umpisa sang 70 ka tuig. Ano nga tuig ini nag-umpisa? Para masabat ini, hibaluon naton kon san-o natapos ang 70 ka tuig.

San-o Natapos ang “70 ka Tuig”?

Si propeta Daniel, nga nagkabuhi asta sang ‘naggahom ang Ginharian sang Persia,’ ara sadto sa Babilonia, kag gin-isip niya kon san-o matapos ang 70 ka tuig. Nagsulat sia: “Nahibaluan ko sa mga Kasulatan nga magapabilin nga guba ang Jerusalem sa sulod sang 70 ka tuig, subong sang ginsiling sang GINOO kay Propeta Jeremias.”—Daniel 9:1, 2, APD.

Ginpamalandungan ni Esdras ang mga tagna ni Jeremias kag gin-angot niya ang katapusan sang “70 ka semana” sa tion nga “ang GINOO nagpanghikot [kay Ciro nga hari sang Persia nga] maghimo sang isa ka mando.” (2 Cronica 36:21, 22, MB) San-o ginhilway ang mga Judiyo? Ginpagua ang mando nga hilwayon sila sang “nahauna nga tuig nga Ciro amo ang emperador [“hari,” NW] sang Persia.” (Basaha ang kahon nga  “Isa ka Importante nga Petsa sa Kasaysayan.”) Gani, sang tigragas sang 537 B.C.E., ang mga Judiyo nagbalik sa Jerusalem para ipasag-uli ang matuod nga pagsimba.—Esdras 1:1-5; 2:1; 3:1-5.

Suno sa kronolohiya sang Biblia, ang 70 ka tuig literal nga mga tuig nga natapos sang 537 B.C.E. Gani kon mag-isip kita pabalik, ang 70 ka tuig nag-umpisa sang 607 B.C.E.

Ginapakita sang mga ebidensia sa Biblia nga ang Jerusalem nalaglag sang 607 B.C.E., pero ngaa madamo nga awtoridad ang nagapati nga  natabo ini sang 587 B.C.E.? Ginbasihan nila ang sinulatan sang dumaan nga mga historian kag ang kanon ni Ptolemy. Ini bala nga mga sinulatan mas masaligan sangsa Biblia? Hibaluon naton.

Dumaan nga mga Historian —Masaligan Bala?

Ang mga historian nga nagkabuhi malapit sa tion nga ginlaglag ang Jerusalem may lainlain nga impormasyon parte sa Neo-Babilonianhon nga mga hari. * (Tan-awa ang kahon nga  “Neo-Babilonianhon nga mga Hari.”) Ini nga mga impormasyon wala nagaugyon sa ginasiling sang Biblia. Kon amo, masaligan bala ang ila sinulatan?

Ang isa sa mga historian nga nagkabuhi nga pinakamalapit sa Neo-Babilonianhon nga paggahom amo si Berossus, isa ka Babilonianhon nga “pari ni Bel.” Ang orihinal nga kopya sang Babyloniaca, nga iya ginsulat sang mga 281 B.C.E., nadula na, kag mga bahin lamang sini ang ginlakip sang iban nga historian sa ila sinulatan. Suno kay Berossus, naggamit sia sang “mga libro nga gintago sing maayo sa Babilonia.”¹ Si Berossus bala masaligan nga historian? Binagbinaga ang isa ka halimbawa.

Si Berossus nagsulat nga si Hari Senaquerib sang Asiria nagbulos “sa paggahom sang [iya] utod”; kag “sa tapos niya, ang iya anak [nga si Esarhaddon naggahom] sing 8 ka tuig; kag dayon si Sammuges [Shamash-shuma-ukin] sing 21 ka tuig.” (III, 2.1, 4) Pero suno sa mga dokumento sa Babilonia nga ginsulat antes sang panahon ni Berossus, si Senaquerib nagbulos, indi sa iya utod, kundi sa iya amay nga si Sargon II; si Esarhaddon naggahom sing 12 ka tuig, indi 8; kag si Shamash-shuma-ukin naggahom sing 20 ka tuig, indi 21. Bisan pa gin-usisa ni Berossus ang mga rekord sang Babilonia, ang iskolar nga si R. J. van der Spek, nagsiling: “Indi buot silingon sini nga wala sia sing gindugang nga impormasyon ukon interpretasyon.”²

Ano ang pagtamod sang iban nga iskolar kay Berossus? “Sang una, si Berossus ginkabig nga isa ka historian,” siling ni S. M. Burstein, nga nagtuon sing maayo sa sinulatan ni Berossus. Pero bilang konklusion, nagsiling sia: “Ang iya sinulatan daw indi hinimuan sang isa ka historian. Kalatingalahan nga bisan sa simple nga detalye, ang nabilin nga mga bahin sang Babyloniaca madamo sing sala . . . Makahuluya para sa isa ka historian nga makahimo sini nga mga sala. Indi para sa kasaysayan ang katuyuan ni Berossus.”³

Ano sa banta mo? Sibu gid bala ang kalkulasyon ni Berossus? Kamusta naman ang iban nga dumaan nga historian nga nagbase sang kalabanan nila nga kronolohiya sa sinulatan ni Berossus? Masaligan gid bala ang ila sinulatan?

Ang Kanon ni Ptolemy

Ang Royal Canon ni Claudius Ptolemy, nga isa ka astronomo sang ikaduha nga siglo C.E.,  gingamit man para suportahan ang tuig 587 B.C.E. Ang listahan sang mga hari ni Ptolemy ginkabig nga basihan sa kronolohiya sang dumaan nga kasaysayan, lakip na sang Neo-Babilonianhon nga paggahom.

Ginhimo ni Ptolemy ang iya listahan mga 600 ka tuig pagkatapos sang Neo-Babilonianhon nga paggahom. Paano niya nahibaluan kon san-o naggahom ang una nga hari sa iya listahan? Nagpaathag si Ptolemy nga paagi sa astronomiya nga nabase sa mga eklipse, “nakalkular namon kon san-o naggahom si Nabonassar,” ang una nga hari sa iya listahan.⁴ Gani suno kay Christopher Walker sang British Museum, ang kanon ni Ptolemy “gindesinyo para maghatag sa mga astronomo sing masaligan nga kronolohiya” kag “indi para maghatag sa mga historian sing sibu nga rekord kon san-o naggahom kag napatay ang mga hari.”⁵

“Madugay na ginapatihan nga ang Kanon masaligan kon parte sa astronomiya,” sulat ni Leo Depuydt, isa sa mga nagasuporta kay Ptolemy, “pero indi buot silingon nga sibu ini sa kasaysayan.” Si Propesor Depuydt nagsiling pa parte sini nga listahan: “Para mahibaluan kon san-o naggahom ang una nga mga manuggahom [lakip ang Neo-Babilonianhon nga mga hari], ang Kanon dapat ikomparar sa rekord sang cuneiform.”⁶

Ano ining “rekord sang cuneiform” nga makabulig para mahibaluan naton kon bala sibu sa kasaysayan ang kanon ni Ptolemy? Nalakip sa sini ang mga tapitapi nga Babylonian chronicles, listahan sang mga hari, kag mga economic tablet. Ining cuneiform nga mga dokumento ginsulat sang mga manugkopya nga nagkabuhi sa tion, ukon malapit sa tion, sang Neo-Babilonianhon nga paggahom.⁷

Sibu bala sa rekord sang cuneiform ang listahan ni Ptolemy? Ginapakita sang kahon nga  “Sibu Bala sa Dumaan nga mga Tapitapi ang Kanon ni Ptolemy?” (makita sa ubos) ang bahin sang kanon kag ang isa ka cuneiform nga dokumento. Talupangda nga naglista lamang si Ptolemy sang apat ka hari sa ulot sang Babilonianhon nga mga hari nga sanday Kandalanu kag Nabonido. Pero ginapakita sang Uruk King List (bahin sang rekord sang cuneiform)  nga may pito ka hari sa ulot nila. Ang ila bala paggahom malip-ot lang kag indi salapakon? Suno sa mga economic tablet, ang isa sa ila naggahom sing pito ka tuig.⁸

May mabakod man nga ebidensia, base sa cuneiform nga mga dokumento, nga antes kay Nabopolasar (una nga hari sang Neo-Babilonianhon nga paggahom), may isa pa ka hari (si Ashur-etel-ilani) nga naggahom sa Babilonia sing apat ka tuig. May tion man nga wala sing hari sa Babilonia sing sobra isa ka tuig.⁹ Pero tanan ini wala nalakip sa kanon ni Ptolemy.

Ngaa wala ginlista ni Ptolemy ang iban nga hari? Maathag nga para sa iya, indi sila legal nga mga manuggahom sang Babilonia.¹⁰ Halimbawa, wala niya ginlakip ang Neo-Babilonianhon nga hari nga si Labashi-Marduk. Pero suno sa cuneiform nga mga dokumento, ang mga hari nga wala ginlista ni Ptolemy matuod nga naggahom sa Babilonia.

Para sa kalabanan, sibu ang kanon ni Ptolemy. Pero bangod may mga detalye ini nga wala ginlista, dapat bala ini gamiton para maghatag sing impormasyon nga sibu sa kasaysayan?

Ang Konklusion Base sa Sini nga Ebidensia

Bilang sumaryo, maathag nga ginasiling sang Biblia nga may 70 ka tuig nga pagtapok. May mabakod nga ebidensia—kag kalabanan nga iskolar nagaugyon—nga ang gintapok nga mga Judiyo nagbalik sa ila dutang natawhan sang 537 B.C.E. Kon mag-isip pabalik halin sina nga tuig, ang kalaglagan sang Jerusalem natabo sang 607 B.C.E. Bisan pa wala nagaugyon sa sini nga petsa ang dumaan nga mga historian kag ang kanon ni Ptolemy, may mga pagpangduhaduha kon bala sibu ang ila sinulatan. Maathag nga indi mapamatud-an sini nga mga sinulatan nga sala ang kronolohiya sang Biblia.

Pero, may ebidensia bala sa kasaysayan nga nagasuporta sa base sa Biblia nga petsa nga 607 B.C.E.? Ano ang ginapakita sang cuneiform nga mga dokumento, nga ang madamo sa sini ginsulat sang mga nakasaksi mismo sang natabo? Binagbinagon ini sa masunod nga gua.

[Mga Nota]

[Kahon/Mga Retrato sa pahina 28]

 ISA KA IMPORTANTE NGA PETSA SA KASAYSAYAN

Nalutos ni Ciro II ang Babilonia sang 539 B.C.E. Nahibaluan ini paagi sa:

▪ Dumaan nga mga rekord kag cuneiform nga mga tapitapi: Si Diodorus sang Sicily (c. 80-20 B.C.E.) nagsulat nga si Ciro nangin hari sang Persia sang “tuig nga nag-umpisa ang ika-55 nga Olimpiada.” (Historical Library, Book IX, 21) Ina nga tuig amo ang 560 B.C.E. Suno sa Griego nga historian nga si Herodotus (c. 485-425 B.C.E.), si Ciro ginpatay “sa tapos sia naggahom sing 29 ka tuig,” nga nagapahangop nga napatay sia sang ika-30 nga tuig sang iya paggahom, sang 530 B.C.E. (Histories, Book I, Clio, 214) Ginapakita sang cuneiform nga mga tapitapi nga si Ciro naggahom sa Babilonia sing siam ka tuig antes sia napatay. Gani, kon mag-isip kita pabalik sing siam ka tuig halin sang napatay sia sang 530 B.C.E., matupa kita sa 539 B.C.E., ang tuig nga ginlutos ni Ciro ang Babilonia.

Kompirmasyon sang isa ka cuneiform nga tapitapi: Ginkompirmar sang isa ka astronomical tablet sa Babilonia (BM 33066) nga si Ciro napatay sang 530 B.C.E. Bisan pa may mga sala ini parte sa posisyon sang mga butang sa langit, ginapakita sini ang duha ka lunar nga eklipse nga natabo sang ikapito nga tuig sang paggahom ni Cambyses II, ang anak ni Ciro nga nagbulos sa iya. Ini nga mga eklipse nakita sa Babilonia sang Hulyo 16, 523 B.C.E., kag sang Enero 10, 522 B.C.E., gani masiling nga sang tigpamulak sang 523 B.C.E. nag-umpisa ang ikapito nga tuig ni Cambyses. Ginapakita sini nga nagsugod sia sa paggahom sang 529 B.C.E. Kon amo, natapos ang paggahom ni Ciro sang 530 B.C.E., nga nagapahangop nga nagsugod sia sa paggahom sa Babilonia sang 539 B.C.E.

[Credit Line]

Tablet: © The Trustees of the British Museum

[Kahon sa pahina 31]

MALIP-OT NGA SUMARYO

▪ Nagasiling pirme ang mga historian nga ang Jerusalem nalaglag sang 587 B.C.E.

▪ Maathag nga ginapakita sa kronolohiya sang Biblia nga ang kalaglagan natabo sang 607 B.C.E.

▪ Ginabase sang mga historian ang ila pagpati sa sinulatan sang dumaan nga mga historian kag sa kanon ni Ptolemy.

▪ Ang sinulatan sang dumaan nga mga historian madamo sing sala kag may mga impormasyon nga indi sibu sa rekord sang mga tapitapi.

[Kahon sa pahina 31]

Mga Nota

1. Babyloniaca (Chaldaeorum Historiae), Book One, 1.1.

2. Studies in Ancient Near Eastern World View and Society, pahina 295.

3. The Babyloniaca of Berossus, pahina 8.

4. Almagest, III, 7, ginbadbad ni G. J. Toomer, sa Ptolemy’s Almagest, ginbalhag sang 1998, pahina 166. Nahibaluan ni Ptolemy nga ang Babilonianhon nga mga astronomo naggamit sing matematika para “makalkular” kon san-o natabo kag matabo ang mga eklipse, kay nadiskobrehan nila nga ang mga eklipse nga palareho sing hitsura nagakatabo kada 18 ka tuig.—Almagest, IV, 2.

5. Mesopotamia and Iran in the Persian Period, pahina 17-18.

6. Journal of Cuneiform Studies, Volume 47, 1995, pahina 106-107.

7. Ang cuneiform isa ka paagi sang pagsulat diin ginamarkahan sang mga manugkopya sing lainlain nga simbulo ang tapitapi nga human sa lunang. Nagagamit sila sing inugsulat nga mataliwis ang punta.

8. Si Sin-sharra-ishkun naggahom sing pito ka tuig, kag ginsambit sia sa 57 ka tapitapi nga napetsahan sugod sang naggahom sia asta sang iya ikapito nga tuig. Tan-awa ang Journal of Cuneiform Studies, Volume 35, 1983, pahina 54-59.

9. Ang economic tablet nga C.B.M. 2152 napetsahan sing ikap-at nga tuig ni Ashur-etel-ilani. (Legal and Commercial Transactions Dated in the Assyrian, Neo-Babylonian and Persian Periods—Chiefly From Nippur, ni A.T. Clay, 1908, pahina 74.) Sa Harran Inscriptions of Nabonidus, (H1B), I, line 30, ginlista sia antes kay Nabopolasar. (Anatolian Studies, Vol. VIII, 1958, pahina 35, 47.) Para sa mga tion nga wala sing hari, tan-awa ang Chronicle 2, line 14, sang Assyrian and Babylonian Chronicles, pahina 87-88.

10. Suno sa iban nga iskolar, ang pila ka hari wala ginlista ni Ptolemy—nga ginapatihan nga naglista lamang sang mga hari sang Babilonia—bangod gintawag sila nga “Hari sang Asiria.” Pero, subong sang ginapakita sang kahon sa pahina 30, ang pila ka hari sa kanon ni Ptolemy gintawag man nga “Hari sang Asiria.” Maathag nga ginapakita sang mga economic tablet, cuneiform nga mga sulat, kag mga inskripsion nga sanday Ashur-etel-ilani, Sin-shumu-lishir, kag Sin-sharra-ishkun naggahom sa Babilonia.

[Tsart/Retrato sa pahina 29]

 (Para sa aktual nga pormat, tan-awa ang publikasyon)

NEO-BABILONIANHON NGA MGA HARI

Kon masaligan ini nga mga historian, ngaa wala sila nagaugyunay?

Mga Hari

Nabopolasar

BEROSSUS c. 350-270 B.C.E. (21)

POLYHISTOR 105-? B.C.E. (20)

JOSEPHUS 37-?100 C.E. (—)

PTOLEMY c. 100-170 C.E. (21)

Nabocodonosor II

BEROSSUS c. 350-270 B.C.E. (43)

POLYHISTOR 105-? B.C.E. (43)

JOSEPHUS 37-?100 C.E. (43)

PTOLEMY c. 100-170 C.E. (43)

Amel-Marduk

BEROSSUS c. 350-270 B.C.E. (2)

 POLYHISTOR 105-? B.C.E. (12)

JOSEPHUS 37-?100 C.E. (18)

PTOLEMY c. 100-170 C.E. (2)

Neriglissar

BEROSSUS c. 350-270 B.C.E. (4)

POLYHISTOR 105-? B.C.E. (4)

JOSEPHUS 37-?100 C.E. (40)

PTOLEMY c. 100-170 C.E. (4)

Labashi-Marduk

BEROSSUS c. 350-270 B.C.E. (9 ka bulan)

POLYHISTOR 105-? B.C.E. (—)

JOSEPHUS 37-?100 C.E. (9 ka bulan)

PTOLEMY c. 100-170 C.E. (—)

Nabonido

BEROSSUS c. 350-270 B.C.E. (17)

POLYHISTOR 105-? B.C.E. (17)

JOSEPHUS 37-?100 C.E. (17)

PTOLEMY c. 100-170 C.E. (17)

(#)Kalawigon sang tuig nga naggahom ang mga hari suno sa dumaan nga mga historian

[Credit Line]

Photograph taken by courtesy of the British Museum

[Tsart/Mga Retrato sa pahina 30]

(Para sa aktual nga pormat, tan-awa ang publikasyon)

SIBU BALA SA DUMAAN NGA MGA TAPITAPI ANG KANON NI PTOLEMY?

Wala ginlista ni Ptolemy ang pila ka hari. Ngaa?

ANG KANON NI PTOLEMY

Nabonassar

Nabu-nadin-zeri (Nadinu)

Mukin-zeri kag Pul

Ululayu (Salmanaser V) “Hari sang Asiria”

Merodach-baladan

Sargon II “Hari sang Asiria”

Una nga Tion nga Wala sing Hari

Bel-ibni

Ashur-nadin-shumi

Nergal-ushezib

Mushezib-Marduk

Ikaduha nga Tion nga Wala sing Hari

Esarhaddon “Hari sang Asiria”

Shamash-shuma-ukin

Kandalanu

Nabopolasar

Nabocodonosor

Amel-Marduk

Neriglissar

Nabonido

Ciro

Cambyses

ANG URUK KING LIST NGA MAKITA SA DUMAAN NGA MGA TAPITAPI

Kandalanu

Sin-shumu-lishir

Sin-sharra-ishkun

Nabopolasar

Nabocodonosor

Amel-Marduk

Neriglissar

Labashi-Marduk

Nabonido

[Retrato]

Ang Babylonian chronicles bahin sang rekord sang cuneiform nga makabulig para mahibaluan naton kon bala sibu ang kanon ni Ptolemy

[Credit Line]

Photograph taken by courtesy of the British Museum

[Picture Credit Line sa pahina 30]

Photograph taken by courtesy of the British Museum