Ang isa sa pangamuyo nga una nga natun-an sang mga tawo amo ang Amay Namon ukon Pangamuyo sang Ginuo, nga gintudlo ni Jesus sa iya mga sumulunod. Mabasa ini nga pangamuyo sa ginatawag subong nga Bag-ong Katipan. Ang umpisa sini nga pangamuyo nagasiling: “Amay namon nga yara sa langit, pakabalaanon ang imo ngalan.” (Mateo 6:9) Matalupangdan naton nga ang ngalan sang Dios, nga gin-translate sa English bilang “Jehovah” ukon kon kaisa “Yahweh,” talagsa lang mabasa sa English nga mga translation sang Bag-ong Katipan. Pero makita sa sini nga mga translation ang ngalan sang butig nga mga dios pareho nanday Zeus, Hermes, kag Artemis. Indi bala nga dapat ginbutang man nila diri ang ngalan sang matuod nga Dios kag Awtor sang Biblia?—Binuhatan 14:12; 19:35; 2 Timoteo 3:16.

 Ang mga translator sa Biblia sa English nga sanday Lancelot Shadwell kag Frederick Parker nagapati nga dapat ibalik ang ngalan sang Dios sa Bag-ong Katipan. Ngaa dapat gamiton ang tinaga nga “ibalik”? Kay nabal-an nila nga sang primero ara dira ang ngalan sang Dios pero ginkuha ini sang ulihi. Ngaa nasiling nila ina?

 Nahibaluan nanday Shadwell kag Parker nga linibo ka beses nga makita ang ngalan sang Dios sa mga manuskrito nga sa masami ginatawag Daan nga Katipan, nga orihinal nga ginsulat sa Hebreo nga lenguahe. Gani natingala sila kon ngaa gindula ang kompleto nga porma sang ngalan sang Dios sa Bag-ong Katipan nga ginagamit nila. a Dugang pa, natalupangdan ni Shadwell nga kon ginasambit sa Bag-ong Katipan ang kinaandan nga mga tinaga halin sa Daan nga Katipan, pareho sang “anghel ni Jehova,” maathag nga gin-islan sang mga manugkopya sang Greek New Testament ang ngalan sang Dios sang mga tinaga pareho sang Kyʹri·os, nga nagakahulugan sing “Ginuo.”—2 Hari 1:3, 15; Binuhatan 12:23.

 Antes pa nabalhag ni Shadwell kag ni Parker ang ila English nga translation, may pila na ka translator nga nagbalik sang ngalan sang Dios sa ila English nga translation sang Bag-ong Katipan, pero sa pila lang ka teksto. b Antes sang 1863, sang ginbalhag ni Parker ang A Literal Translation of the New Testament, masiling nga wala pa sang translator sa English nga nagbalik sang ngalan sang Dios sa madamo nga teksto sa ginbalhag nila nga Bag-ong Katipan. Pero sin-o sanday Lancelot Shadwell kag Frederick Parker?

 Si Lancelot Shadwell (1808-1861) isa ka abogado kag miembro sang Church of England. Bata sia ni Sir Lancelot Shadwell, nga vice-chancellor sang England. Bisan pa nagapati sia sa Trinidad, ginarespeto niya ang ngalan sang Dios, kag ginatawag niya ini nga “ang mahimayaon nga ngalan nga JEHOVA.” Sa iya translation nga The Gospels of Matthew, and of Mark, 28 ka beses niya nga gingamit ang “Jehovah” sa mga teksto kag 465 ka beses sa iya ginhimo nga mga paathag.

 Posible nga nabal-an ni Shadwell ang ngalan sang Dios kay nakita niya ini sa Daan nga Katipan nga nasulat sa orihinal nga Hebreo. Nagsiling sia nga “indi bunayag ukon indi honest ang mga translator” nga nagkuha sang ngalan sang Dios sa Griego nga translation sang Daan nga Katipan kag gin-islan ini sang tinaga nga Kyʹri·os.

 Sa translation ni Shadwell, una niya nga gingamit ang “Jehova” sa Mateo 1:20. Sa iya paathag sa sini nga bersikulo, sia nagsiling: “Ang tinaga nga [Kyʹri·os] nga makita diri, kag sa madamo pa nga iban nga mga teksto sa Bag-ong Katipan nagakahulugan nga JEHOVA, ang ngalan sang Dios: kag importante nga ibalik ini nga tinaga sa English nga mga translation.” Nagsiling pa sia: “Kinahanglan nga himuon ini para padunggan ang Dios. Ginpakilala niya ang iya kaugalingon sa ngalan nga JEHOVA: kag ang pinakamaayo nga mahimo naton amo ang paggamit sina nga ngalan kon ginpatuhuyan naton sia.” Nagsiling pa gid sia: “Sa aton E.V. [Established, Authorized, ukon King James Version] nga Biblia, ang ngalan sang Dios nga JEHOVA talagsa lang mabasa . . . Imbes nga ang ngalan sang Dios, Ginuo ang aton mabasa.” Nagdugang pa sia: “Indi gid insakto nga islan sang titulo nga Ginuo ang ngalan sang Dios. Nagsiling pa sia nga bisan sia gani ginatawag nga “Ginuo” sa ila balay ukon sa ila lugar.

 Ginbalhag ni Shadwell ang iya translation sang Mateo sang 1859 kag ang gintingob nga bersion niya sang Mateo kag Marcos sang 1861. Pero wala natapos ang iya nga translation kay napatay sia sang Enero 11, 1861, sa edad nga 52. Pero, ang iya mga panikasog indi wala sing pulos.

 Nabalitaan sang isa ka manggaranon nga negosyante nga taga-London nga si Frederick Parker (1804-1888) ang translation ni Shadwell sang libro sang Mateo. Ginsugdan ni Parker ang pag-translate sang Bag-ong Katipan sang mga 20 anyos sia. Indi pareho kay Shadwell, si Parker wala nagapati sa Trinidad. Sia nagsulat: “[Kabay] nga ang tanan nga Simbahan sang pinalangga nga Anak sang [Dios] . . . magabaton sang kamatuoran . . . kag magasimba sa lamang nga Labing Gamhanan nga si Jehova.” Bangod mabasa sa mga manuskrito sang Bag-ong Katipan ang tinaga nga Kyʹri·os para sa termino nga Ginuong Dios kag Ginuong Jesus, para kay Parker mabudlay intiendihon kon ano ang kinalain sa sining duha ka termino. Gani napukaw gid ang iya interes sang nakita niya nga gingamit ni Shadwell sa pila ka teksto ang ngalan nga “Jehovah” imbes nga Kyʹri·os.

 Ngaa naintiendihan ini ni Parker? Bangod nakatuon sia sang Griego kag nakasulat sia sang pila libro kag mga tract parte sa grammar sang Griego. Nangin miembro man sia sang Anglo-Biblical Institute, nga naga-research sa mga manuskrito sa Biblia para makahimo sila sang mas manami nga mga Biblia sa English. Sang 1842, ginsugdan ni Parker ang pagbalhag sang iya una nga translation sang pila ka bahin kag edisyon sang Bag-ong Katipan. c

 Sa sulod sang pila ka tuig may ginsulat si Parker parte sa mga pamangkot pareho sang: “Paano mabal-an kon ang Kyʹri·os nagapatuhoy kay Ginuong Jesus, ukon sa Ginuong Dios?” “Ngaa sa masami ginagamit ang Kyʹri·os bilang ngalan imbes nga titulo?”

 Sang nakita ni Parker ang 1859 nga translation ni Shadwell sang Mateo kag ang mga paathag sini parte sa Kyʹri·os, nakumbinsi sia nga sa pila ka teksto, ang Kyʹri·os “dapat i-translate nga Jehova.” Gani ginliwat niya ang iya translation sang Bag-ong Katipan kag ginbalik ang “Jehovah” sa mga teksto nga sa banta niya makita ini, base sa konteksto ukon grammar sa Griego. Gani sa 1863 nga edisyon sang A Literal Translation of the New Testament mabasa sing 187 ka beses ang ngalan sang Dios sa mga teksto. Masiling nga amo ini ang una nga ginbalhag nga English nga bersion nga naggamit sang ngalan sang Dios sa bilog nga Cristianong Griegong Kasulatan. d

 Sang 1864, gin-release man ni Parker ang A Collation of an English Version of the New Testament . . . With the Authorized English Version. Gintingob niya ang duha ka Bag-ong Katipan para ipakita kon diin kag kon ngaa lain ang iya bersion sangsa iban. e

 Para ipakita kon ngaa importante gid ang pagbalik sang ngalan sang Dios, gingamit ni Parker ang pila ka bersikulo sa Authorized Version, pareho sang Roma 10:13, nga nagasiling: “Kay ang bisan sin-o nga magtawag sa ngalan sang Ginuo maluwas.” Si Parker namangkot: “May [bisan sin-o] bala nga nagpensar nga ang ginapatuhuyan sini nga mga Bersikulo sa Authorized English Version, si Jehova, kag indi Ang Anak nga si Jesucristo ang aton Ginuo”?

 Naggasto si Parker sang linibo ka pounds, nga sang una daku na nga kantidad, para sa pagbalhag kag sa pag-advertise sang iya mga tract, mga dokumento, kag iban pa nga mga sinulatan. Sa isa lang ka tuig, nakagasto sia sang 800 ka pounds, nga katumbas sa sobra 100,000 ka British pounds ($132,000 U.S.) subong. Nagpadala man sia sang libre nga mga kopya sang iya publikasyon sa iya mga kakilala kag sa mataas sing posisyon nga mga klero para marebyu nila ini.

 Ginpakanubo sang pila ka scholar ang mga sinulatan kag translation ni Parker sang Bag-ong Katipan, nga pila ka kopya lang ang naimprinta. Bangod sang ila ginhimo, ginbalewala nila ang panikasog nga ginhimo ni Parker, ni Shadwell, kag sang iban pa nga ibalik ang ngalan sang Dios sa Bag-ong Katipan sa English.

 Puede mo man tan-awon ining pulo ka minuto nga video: Pag-tour sa Museum sa Warwick: “The Bible and the Divine Name.”