1. Omaprofetero wOmbeibela ye tu vatera kutja tu tjiwe ye?

HAPO maku tjitwa tjike kovakarere va Jehova moruveze rwa tjimanga? Eṱe ka tu nokuhepa okuhaka. Ombeibela i tu raera ovitjitwa ovinanḓengu mbi mavi ṱunu kweṱe atuhe. Pena omaprofetero yemwe nge tu vatera okutjiwa kutja ozohoromende ozonamasa kombanda yehi maze ka tjita ye. Omaprofetero ngo ya tjangwa mu Daniel ekondwa 11, owo ye hungira ohunga nozombara mbari nḓu maze ru kumwe nu ozombara nḓa ze isanewa kutja ombara yokomanene wehi nombara yokomamuho wehi. Omengi yomaprofetero nga ya yenenisiwa, kunao matu yenene okukara nongamburiro kutja inga nga sewa ko ma ye yenenisiwa wina.

2. Otja ku Genesis 3:15 nOmavandururiro 11:7 nekondwa 12:17, omapu yeṋe omananḓengu ngu matu sokuzemburuka indu tji matu konḓonona omaprofetero wa Daniel?

² Kutja tu zuve nawa omaprofetero wa Daniel ekondwa 11, matu sokuzemburuka kutja ekondwa ndo rihungirira kovanane nomauhonapare nga ṱuna kovakarere va Mukuru porwe. Nandarire kutja ovakarere va Mukuru ovaṱiṱi motjivaro tji wa sasaneke ku novandu mouye. Nu hapo ongwaye ozohoromende tji ze nonyengo novakarere va Mukuru? Omena rokutja ondando ya Satan onene okunyona imba mbe panḓera pomahongero wa Jehova na Jesus. (Lesa Genesis 3:15 nOmavandururiro 11:7; 12:17.) Kombanda yanao omaprofetero nga tjangwa i Daniel ma ye sokuhitasana nomaprofetero warwe nge ri mEmbo ra Mukuru. Kunao matu hepa okusasaneka  omaprofetero wa Daniel kuna omatjangwa warwe mOmbeibela kutja tu yezuve nawa.

3. Matu ka hungirira kuye morupa ndwi na indwi ndu ma ru kongorere ko?

³ Morupa ndwi matu konḓonona embo ra Daniel 11:25-39. Matu ka tjiwa kutja ouṋe nguri ombara yokomanene wehi nombara yokomamuho wehi okuza mombura ndji 1870 nga 1991, nu matu ka muna kutja ongwaye tje ri ounanḓengu okurundurura omazuviro wetu ohunga nomaprofetero ngo. Orupa ndu ma ru kongorere ko ma ru ka hungirira ku Daniel 11:40–12:1, nu ma ru seturura kutja omaprofetero ngo maye tu hongo tjike ohunga noruveze okuza mombura ndji 1991 nga kovita vya Armageddon. Otja tji mo konḓonona otupa tuvari twi, ma rire nawa okutara kokawongo nga: “Ozombara ozonavita kumwe momayuva omasenina.” Rutenga matu hepa okutjiwa kutja ozombara mbari momaprofetero nga oouṋe.

4. Ovikwaye vitatu mbi mavi tu vatere okutjiwa kutja ouṋe ngu ri ombara yokomanene wehi nu ouṋe ngu ri ombara yokomamuho wehi?

⁴ Omaisaneno nga “ombara yokomanene wehi” ye heya omunane ngwaa nanene komanene wehi ra Israel nu inga “ombara yokomamuho wehi” ye heya omunane ngwaa nanene komamuho wehi ra Israel. Ongwaye tji matu tja nao? Mena rokutja omuengeli wa raera Daniel kutja, “Ami mbe ya, mbi ku zuvise kutja mape tjitwa tjike kotjiwaṋa tjoye moruveze ndu maru ya.” (Dan. 10:14) Otjiwaṋa tjOvaisrael tja ri ovakarere va Mukuru nga mu Pentekoste 33 O.Z. Nu okuza mu Pentekoste ombura ndji 33 Jehova wa raisa oukahu kutja ovahongewa va Kristus omba rira ovakarere ve. Kunao, omaprofetero omengi ngeri membo ra Daniel ekondwa 11 ye hungira ohunga novahongewa va Kristus, nungwari kaye hungirire kotjiwaṋa tjOvaisrael. (Oviung. 2:1-4; Rom. 9:6-8; Gal. 6:15, 16) Nu otja oruveze pu ma ru kayenda ombara yokomanene wehi nombara yokomamuho wehi ze runduruka. Posi yokutja ovitjitwa vyovanane mbo vya sanene. Rutenga, ozombara nḓo aaze tatumisa ovakarere va Mukuru momiano omingi pekepeke. Otjitjavari, omiano maave tjindi ovakarere va Mukuru, kwa raisa kutja owo va tonda Mukuru watjiri Jehova. Nu otjitjatatu, ozombara mbari nḓa aaze ru kumwe okurarakana ouvara.

5. Hapo pari ombara yokomanene wehi nombara yokomamuho wehi pokati kombura ndji 100 na indji 1870? Kahurura.

⁵ Moruveze orusupi kombunda yombura ndji 100, Ovakriste ovengi voposyo ve ya mombongo yOvakriste vatjiri nu ave utu okuhonga omahongero woposyo nokuhoreka ouatjiri mbu ri mEmbo ra Mukuru. Okuza moruveze ndo nga meserewondo oritja-19 Mukuru kaari notjira kombanda yehi. Ovakriste voposyo aave ri rire ko ovengi tjimuna ozondombora movikunwa, nu mena rotjiṋa ho ya ri ouzeu okutjiwa kutja Ovakriste vatjiri ooveṋe. (Mat. 13:36-43) Ongwaye tje ri ohepero okutjiwa otjiṋa ho? Mena rokutja imbi mbi tu lesa ohunga nombara yokomanene wehi nombara yokomamuho wehi vi raisa kutja ozombara nḓo kaaze yenene okuhonaparera po okuza mombura ndji 100 nga kombura ndji 1870. Ka pari otjimbumba tjovakarere va Mukuru owo tjaave sokurwisa. * Nungwari katjisupi kombunda yombura ndji  1870, ombara yokomanene wehi nombara yokomamuho wehi ya tjiukwa rukwao. Hapo matu tjiwa vi?

6. Oruṋe ovakarere va Mukuru tji va uta okuzikama otjotjimbumba rukwao? Kahurura.

⁶ Okuza mombura ndji 1870 ovakarere va Mukuru otji va uta okuzikama otjotjimbumba. Ya ri mombura ndjo Charles T. Russell na varwe mba ri puna ye tji va uta okukonḓonona Ombeibela. Mbuti Russell na imba mba ri puna ye omba hunganekwa otjomuhindwa ngu ma ‘ṱunu ondjira’ ngunda Ouhona wa Messias auhi ya zikwa. (Mal. 3:1) Kunao otjimbumba tjaatji karere Jehova mouatjiri tja yenena okuzikama rukwao. Hapo pa ri nozohoromende moruveze ndo nḓa ri notjiṋa novakarere va Mukuru? Ngatu tare komapu nga.

7. Ouṋe ngwa ri ombara yokomamuho wehi ngandu movita ovitenga vyouye?

⁷ Mombura ndji 1870, o Britain ondjaa i honaparere po omahi omengi nu ya ri norupa rovita orunamasa mouye auhe. Omaprofetero wa Daniel ye hungira ohunga nonya onḓiṱi ndja zukura ozonya zarwe ndatu, onya indji onḓiṱi i kuramenapo o Britain nu inḓa ozarwe ndatu ze kuramenapo o France, o Spain, no Netherlands. (Dan. 7:7, 8) Nu o Britain ondja ri ombara yokomamuho wehi nga movita ovitenga vyouye. Nu moruveze otjingero o United States of America onda ri ra ehi etumbetumbe mouye auhe, nu ra uta okuungura kumwe na Britain.

8. Ouṋe ngu ri ombara yokomamuho wehi momayuva omasenina nga?

⁸ Movita ovitenga vyouye o United States na Britain ye rikuta kumwe na ye kara norupa rovita orunamasa tjinene. Owo ya ri ra oviwaṋa ovinamasa mouye mbyaavi tjiukwa otja Anglo-America. Daniel wa hunganeka kutja  ombara ndji ya ri “notjimbumba otjinene notjinamasa tjovita.” (Dan. 11:25) O Britain no United States ondji ri ombara yokomamuho wehi momayuva omasenina nga. * Posi yokutja ouṋe ngwa ri ra ombara yokomanene wehi?

9. Oruṋe tji pa kara ombara ombe yokomanene wehi nu Daniel 11:25 ra yenenisiwa vi?

⁹ Ombura ndji 1871, indu Russell na imba mba ri puna ye tji va za nokuuta otjimbumba tjaatji konḓonona Ombeibela otji peya ombara ombe yokomanene wehi. Mombura ndjo Otto von Bismarck wa wanisa otukondwa pekepeke tu twa karira otjiwaṋa otjinamasa tji tji tjiukwa otja Germany. Wilhelm I ongwa ri ra ombara ondenga yotjiwaṋa otjipe ho, neye wa toorora Bismarck okurira omunane wohoromende ndjo. * Oruveze orusupi kombunda yanao o Germany rari ra ehi enamasa nda huura omahi wa Afrika tjiva noukoverwa hi momuronga mbwi o Pacific nu aa rikondjo okurira enamasa pehi ndi o Britain. (Lesa Daniel 11:25.) O Germany ya rongerisa orupa rwayo rovita nu rwari ra orunamasa kehi ya indwi o rwa Britain. Movita ovitenga vyouye o Germany ya ungurisa orupa rovita ndwo okurwisa ovanavita na ro.

10. Daniel 11:25, 26 ya yenenisiwa vi?

¹⁰ Daniel wa hunganeka imbi mbi mavi ka tjitwa kouhonapare wa Germany norupa rwawo rovita. Omaprofetero ya raisa kutja ombara yokomanene wehi ‘kainokutoṋa.’ Omena raye? Mena rokutja “oyo mai tikurwa. Ovayandjandunge vayo wopopezu mave i zepa.” (Dan. 11:25, 26) Moruveze rwa Daniel imba mbaave ri ‘mondjuwo youhona’ aave kamburire mo imba mbaave ‘sokukarera ombara.’ (Dan. 1:5) Omaprofetero nga maye hee uṋe? Maye hee ovahonapare vohoromende ya Germany, ovanane vorupa rovita novayandja ndunge mbaave ungura ku nombara, mena roviṋa ovanane mbo mbi va tjita ombara ya pandjara ouvara nomasa wayo nu pa utwa ohoromende ombe moGermany. * Omaprofetero ngo wina ya hunganeka imbi mbi mavi kongorere ko movita ku nombara yokomamuho wehi. Nu wa tja nai ohunga nombara yokomanene wehi: “Ovarwe vayo ovengi vovita mave ṱu, notjimbumba tjayo tjovita matji piziwa.” (Dan. 11:26) Otja tji pahunganekwa movita ovitenga vyouye, orupa rovita rwa Germany rwa “piziwa” nu ovandu ovengi ‘va ṱa.’ Ovandu ovengi va ṱa movita mbyo okukapita ovita vyarwe mbyari ko.

11. Ombara yokomanene wehi nombara yokomamuho wehi za tjita tjike?

¹¹ Daniel 11:27, 28 ra hungirira koviṋa mbya tjitwa komurungu wovita ovitenga vyouye nu ra tja, ombara yokomanene wehi nombara yokomamuho wehi mave ‘haama pamwe kotjiriro okukorasana ovizeze.’ Nu wina ra tja, ombara yokomanene wehi mai riwongere ‘ovipunda avihe, mbi ya punda.’ Nu otjiṋa ho tjiri tja tjitwa. O Germany na Britain za zuvasana kutja maze vanga ohange, posi yokutja tji za uta okurwa kumwe me 1914 tja raisa kutja owo va korasana ovizeze. Mombura ndji 1914, o Germany onda rira ehi oritjivari etumbe mouye. Daniel 11:29 norupa orutenga rwezeva 30, ra yenenesiwa indu o Germany tji ya taarwa motjirwa ku nombara yokomamuho wehi.

12. Ombara yokomanene wehi nombara yokomamuho wehi za tjita tjike movita ovitenga vyouye?

¹² Okuza mombura ndji 1914 ozombara mbari nḓo za kayenda komurungu okurwa kumwe nokurwisa ovakarere va Mukuru. Otjotjihorera movita ovitenga vyouye ohoromende ya Germany no ya Britain va tatumisa ovakarere va Mukuru mbaave panḓa okukara norupa movita. Nu ohoromende ya United States ya patera imba mbaave hongorere po otjiungura tjokuzuvarisa motjovakamburwa. Ondatumisire ndjo ya yenenisa omaprofetero nge ri mOmavandururiro 11:7-10.

13. Kombunda yombura ndji 1930 na movita ovitjavari vyouye ombara yokomanene wehi ya tjita tjike?

¹³ Mombura ndji 1930 nu tjinenenene movita ovitjavari vyouye, ombara yokomanene wehi ya tatumisa ovakarere va Mukuru nokuhina otjari. Indu o Nazi tji ya uta okuhonaparera po o Germany, Hitler novemukongorere va tjaera otjiungura tjovakarere va Mukuru. Ombara yokomanene wehi ya zepa ovakarera va Jehova ovengi nu ya patera ovengi mokamba yovakamburwa. Ovitjitwa mbyo vya hunganekwa i Daniel. Ombara yokomanene wehi ya yenena ‘okuyamburura Ondjuwo ondjapuke ya Muhona’ na i “tjaere ozombunguhiro zeyuva arihe” mokutjaera otjiungura tjokuzuvarisa poo okutjiukisa ena ra Jehova. (Dan. 11:30, 31) Hitler omuhonapare wa Germany wina wa kwizika kutja ma zepa ovakarere va Mukuru avehe moGermany.

14. Ouṋe ngwa rira ombara ombe yokomanene wehi kombunda yovita ovitjavari vyouye? Kahurura.

¹⁴ Kombunda yovita ovitjavari vyouye, o Soviet Union ondja rira ombara yokomanene wehi nu ya uta okuhaparera po otukondwa otuingi tu twa ri kehi yomananeno wa Germany. Tjimuna o Nazi ndjaai ṋiṋikiza, o Soviet Union wina aai ṋiṋikiza nokutatumisa ovandu avehe mbaave rikotamene ku Mukuru watjiri.

15. Ombara yokomanene wehi ya tjita tjike kombunda yovita ovitjavari vyouye tji vyaza nokuyanda?

¹⁵ Kombunda yovita ovitjavari vyouye tji vyaza nokuyanda, ombara yokomanene wehi ombe o Soviet Union nomahi ngaaye yandja oruvara kombara ndjo, va paha omiano vyokutatumisa ovakarere va Mukuru. Otja komaprofetero nge ri mOmavandururiro 12:15-17, ombara ndjo ya tjaera oviungura vyetu vyokuzuvarisa nu ya hinda ovakarere va Jehova komahi pekepeke mouye. Momayuva omasenina, ombara yokomanene wehi ya tjupa “omupupo womeva” okutatumisa ovakarere va Jehova nu kaitoṋene mongondjero yayo okutjaera otjiungura tjovakarere va Jehova. *

16. Omomuano uṋe omaprofetero nge ri mu Daniel 11:37-39 mu ya yenenisiwa i yoSoviet Union?

¹⁶ Lesa Daniel 11:37-39. Omayanenisiro womaprofetero ngo, maye raisa kutja ombara yokomanene wehi “ka i na ko na tja noomukuru ooihe mukururume mbuyave karere.” Omomuano uṋe? O Soviet Union, aai vanga okuisapo ozongamburiro, kunao otjaa i kondjo okuisapo ouvara wazo. Momautiro wombura ndji 1918, ohoromende yoSoviet Union ya rakiza kutja omahongero wokutja ka kuna Mukuru ye hongwe mozoskole. Omomuano uṋe ombara yokomanene wehi maai “yozike omukuru ngu yama oviṱunga” poo ngwee ve yama movita? O Soviet Union ya ungurisa ovimariva ovingi okusembamisa otjira tjayo tjovita, kutja tji rire otjinamasa nokuungura oviumbe ovingi vyomiku ominawanga.  Ombara yokomanene wehi nombara yokomamuho wehi korusenina za ri noviumbe ovinamasa mbyaavi yenene okuzepa ovandu omatau omengi.

17. “Otjiyaukise otjitirise kotjipunguhiro” otjikeṋa?

¹⁷ Ombara yokomanene wehi ya ungura ku nombara yokomamuho wehi okutjita otjiṋa tjimwe otjinanḓengu ozo ‘zazika otjiyaukise otjitirise kotjipunguhiro.’ (Dan. 11:31) “Otjiyaukise otjitirise” hi Omihoko omikutasane.

18. Omena raye Omihoko omikutasane tji vya isanewa kutja “Otjiyaukise Otjitirise”?

¹⁸ Otjira tjOmihoko omikutasane tja isanewa kutja “otjiyaukise otjitirise” mena rokutja tji tja ma tji yenene okuyeta ohange mouye tji tjiri otjiṋa tjima tji yenene okuyetwa i yOuhona wa Mukuru porwe. Omaprofetero ngo ye tja ‘otjiyaukise otjitirise ma tji zikwa kotjipunguhiro’ mena rokutja omihoko omikutasane mavi nyono ozongamburiro azehe zoposyo.—Lesa okawongo nga “Ozombara ozonavita kumwe momayuva omasenina.”

19-20. (a) Ongwaye tji matu hepa okutjiwa ondjivisiro ndji? (b) Epuriro riṋe ndu matu kazira morupa ndu maru kongorere ko?

¹⁹ Eṱe matu hepa okutjiwa ondjivisiro ndji mena rokutja opakahu kutja okuza mombura ndji 1870 ngandu kombura ndji 1990, omaprofetero wa Daniel ohunga nombara yokomanene wehi nombara yokomamuho wehi ya yenenisiwa. Kunao matu yenene okukara nongamburiro kutja omaprofetero nga sewa ko wina maye yenenisiwa.

²⁰ Mombura ndji 1991, o Soviet Union otjiyawa. Nu hapo ouṋe ngu ri ombara yokomanene wehi ndino? Orupa ndu maru kongorere ko maru ziri epuriro ndo.