1-2. Twe rihongere tjike morupa ndwa kapita, nu matu rihongo tjike morupa ndwi?

MORUPA ndwa kapita twa hungirire ohunga nomaronga omananḓengu okuza mu Levitikus ekondwa 19. Otjotjihorera, otja tji twa munu mezeva 3, Jehova wa raera Ovaisrael okuraisa ondengero kovanene vawo. Twa hungirire ohunga nokutja eṱe ndino matu yenene vi okuṱakamisa eronga ndo mokuvepa mbi mave hepa, mokuveyanḓiparisa nokuvehuhumiṋa nokuvevatera okuṱiza oupanga wawo ku na Jehova. Mezeva otjingero, Mukuru wa raera otjiwaṋa tje okuzemburuka Esabata. Twe rihongere kutja, nandarire kutja katu nokuhepa okuzemburuka Esabata, matu yenene okutwapo oruveze rwokuungurira Jehova eyuva arihe. Tji twa tjiti nao, matu raisa kutja tu kondja okurira ovayapuke otja ketjangwa ra Levitikus 19:2 na 1 Petrus 1:15.

² Morupa ndwi, matu kayenda komurungu okuhungirira komazeva warwe mu Levitikus ekondwa 19. Hapo matu rihongo tjike mekondwa ndi ohunga nokuripurira ku imba mbe noungundipare kaaṋi motutu, nokukara nouatjiri mozongetjefa zetu, nokuraisa orusuvero ku varwe. Matu sokurira ovayapuke tjimuna Mukuru tje ri omuyapuke. Ngatu tare kutja matu yenene okurihonga tjike ohunga nepu ndi.

3-4. Otja ku Levitikus 19:14, Ovaisrael aave sokutjinda vi ozomboro novapoṱu?

³ Lesa Levitikus 19:14. Jehova aa vanga kutja otjiwaṋa tje tji raise ouwa ku imba mbe noungundipare kaaṋi motutu. Otjotjihorera, eye wa rakiza Ovaisrael kutja ave ha tukana poo ave ha sengi omboro. Okusenga aaku kamburire mo okukuna omburuma momundu ngo, poo okuhungira oviṋa ovivi ohunga  na ye. Iho tjiri tja ri otjiṋa otjivi okutjita komundu omboro. Eye kaa yenene okurivatera mena rokutja kaa yenene okuzuva mbi mavi hungirwa ohunga na ye.

⁴ Nu wina mezeva oritja 14, Mukuru wa raera otjiwaṋa tje kutja, ave ‘twa po otjiputarise mondjira yomupoṱu.’ Embo rimwe ra tja nai ohunga novandu mbe noungundipare motutu: “Morukondwa rwa Israel otjikuru ovandu otja imbo aave tatumisiwa nokutjindwa noutwe.” Omundu ngu he ripurire ku varwe, mape ya a twa po otjiṋa tji matji putarisa omupoṱu mena rokuvanga okumuhihamisa, poo mena rokuvanga kutja ma rire ondjora yovandu varwe. Indjo tjiri ongaro ombi tjinene. Metwako ndi, Jehova wa vatera otjiwaṋa tje okumuna kutja mave sokuraisa otjari ku imba mbe noungundipare motutu.

5. Matu yenene vi okuraisa otjari ku imba mbe noungundipare motutu?

⁵ Jesus aa raisa otjari ku imba mba ri noungundipare motutu. Zemburuka ombuze ndja hinda ku Johanes Omupapitise ndji mai tja: “Ovapoṱu nambano mave munu, oviṱeṱu mavi kawondja, imba mba vera omutjise wongana va kohororwa, ozomboro nambano maze zuu, [nu] ovaṱi mave pendurwa movakoke.” Ovandu avehe tji va muna ovihimise vya Jesus mbi, “arire tji va tanga Ndjambi.” (Luk. 7:20-22; 18:43) Ovakriste mave sokuhorera ku Jesus, nave raisa otjari ku imba mbe noungundipare motutu. Ku nao, matu sokuraisa ouwa, onḓero, nomuretima kovandu otja imbo. Otjiperi kutja Jehova kee tu pa omasa wokutjita ovihimise tjimuna Jesus. Nungwari tu nondjingonekero yokutjivisa ombuze ombwa kovapoṱu, na imba mbe ha tjiwa Mukuru. Ombuze ombwa ndji ohunga noparadisa ovandu avehe mu mave karira ohomonena motutu, nokukara noupanga ouwa ku na Mukuru. (Luk. 4:18) Ombuze ombwa ndji nai i hinga ovengi okutanga Mukuru.

6. Ondjivisiro ndji ri mu Levitikus ekondwa 19, mai tu vatere vi okuzuva nawa imbi mbya hungirwa mOmatwako Omurongo?

⁶ Omazeva tjiva mu Levitikus ekondwa 19 maye kahurura imbi mbya hungirwa mOmatwako Omurongo. Otjotjihorera, etwako oritjahambondatu mari tja: “Ko nokuvaka ko.”  (Eks. 20:15) Omundu umwe mape ya rumwe a munu kutja tje hiya toora otjiṋa tji tji he ri otje, okutja u raisa onḓuviro ketwako ndo. Posi yokutja eye mape ya a vaka momiano vyarwe.

7. Omurandise mape ya a teya vi etwako oritjahambondatu ohunga nokuvaka?

⁷ Omurandise mape ya e ripura kutja ke ya rora okuvaka, mena rokutja ke ya rora okutoora otjiṋa tji tji he ri otje. Posi ya hapo eye u kara nouatjiri tji ma randisa oviṋa vye ku varwe? Otja ku Levitikus 19:35, 36 Jehova wa tja: “Kamu nakutjita ko ouhasemba mombanguriro, nangarire kutja okomasanekero woure, na kondjinda, na kotjisanekero tjomurya. Kareye novisanekero ovisemba, novitenda ovisemba ovisaneke, novisaneke vyomurya ovisemba.” Omurandise tji ma ungurisa ovisaneke mbi he ri ovisemba, mena rokuvanga okutjita ovineya ku imba mbu mave randa ku ye, kwa sana tjimuna ma vaka ku wo. Omazeva warwe mu Levitikus ekondwa 19 maye ṋunisa epu ndo.

8. Ondjivisiro ndji ri mu Levitikus 19:11-13, ya vatera vi Ovajuda okuṱakamisa omurari ku kwa zikamena etwako oritjahambondatu, nu ihi matji tu vatere vi?

⁸ Lesa Levitikus 19:11-13. Omambo omatenga mu Levitikus 19:11 maye tja: “Kamu nakuvaka ko.” Ezeva 13 mari tja: “Ko nakuṋiṋikiza ko omundu omukweṋu,” poo okumutjita ovineya. Ku nao omundu tje hina ouatjiri movitjitwa vyozongetjefa, okutja ma vaka. Etwako oritjahambondatu ri tja okuvaka otjiṋa otjivi. Posi yokutja ondjivisiro ndji ri mu Levitikus ya vatera Ovajuda kutja ve zuve nawa omurari ku kwa zikamena etwako ndi, owo mbwaau ve hongo okukara nouatjiri mu avihe mbyaave tjiti. Ma rire otjiṋa otjiwa ku eṱe okuripurira koumune Jehova mbwe na wo ohunga nokuhina ouatjiri, nokuvaka. Matu yenene okuripura oveni kutja, ‘Okuisira ku imbi mbi twa lese mu Levitikus 19:11-13, hapo pe notjiṋa mehupo randje tji me sokuyandja ko ombango? Hapo me hepa okutjita omarundurukiro komuano mu mbi kayendisa ongetjefa yandje, poo komuano mu mbi ungura oviungura vyandje?’

9. Etwako ndi ri mu Levitikus 19:13 aari vatere vi ovaungure?

⁹ Pe notjiṋa tjarwe ohunga nokukara nouatjiri, Omukriste ngu nongetjefa tji ma sokuripurira ko. Etjangwa ra Levitikus 19:13 mari tja: “Ko nokuwombisa ko ondjambi yomuungure nga komuhuka weyuva rarwe.” Mu Israel, otjingi tjovandu aave ungura mozofarama nu ovaungure aave sokusutwa komaandero weyuva arihe ndi ve ya okuungura. Indu omuungure tje ha sutirwe komaandero weyuva, eye mape ya a ha kara notjimariva tji ma hepa okuparura eṱunḓu re meyuva ndo. Jehova wa tja: Eye “ma hepa ovimariva mbi, neye u nonḓero okuvimuna.”—Deut. 24:14, 15; Mat. 20:8.

10. Matu yenene okurihonga tjike membo ra Levitikus 19:13?

¹⁰ Ndino ovaungure ovengi kave sutwa eyuva arihe, nungwari ve sutwa rumwe poo tuvari momueze. Nandarire kutja pe ri nao, omurari mbu ri mu Levitikus ekondwa 19:13 omunahepero ndino wina. Ovayandje woviungura tjiva ve tjita ovaungure vawo ovineya, mokuhina okuvesuta ovimariva mbi ve sokusutwa. Owo ve tjiwa kutja ovaungure mbo mape ya kave nomuano warwe, nu kamaave isa oviungura nandarire kutja mave sutwa ovimariva oviṱiṱi tjinene. Nu momuano mbwo ovayandje voviungura otja imbo ‘ve wombisa ondjambi yomuungure.’ Omukriste ngwa kuta ovandu varwe okuungura pu ye, ma sokutjinda ovaungure ve momuano omusemba. Nambano indjo tu tare kutja ovikwaye vyarwe mbi matu yenene okurihonga mu Levitikus ekondwa 19.

11-12. Jesus wa raisa ounanḓengu waye indu tja hungira omambo nga tjangwa mu Levitikus 19:17, 18?

¹¹ Mukuru u vanga kutja tu tjinde varwe momuano omusemba nokuhina okuvehihamisa. Nu otjiṋa ho matu tji munu mu Levitikus 19:17, 18. (Lesa.) Jehova wa hungira oukahu kutja, “suvera omukweṋu otja tji mo risuvere omuini.” Omukriste ma sokuritjinda momuhingo mbwi tji ma vanga okutjata ku Mukuru.

¹² Tara komuano Jesus mbwa raisa ounanḓengu wetwako ndi ri mu Levitikus 19:18. Otjikando tjimwe Omufarisei wa pura Jesus na tja: “Etwako enanḓengu pomakwao aehe oriṋe?” Jesus wa zira kutja, “etwako enanḓengu netenga” okusuvera Jehova nomutima wetu auhe nomuinyo wetu auhe nozondunge zetu azehe. Okuzambo Jesus wa hungira omambo nga tjangwa mu Levitikus 19:18 na tja: “Netwako oritjavari ndi ṱeki pekwao ndi oro ndi: ‘Suvera omukweṋu otja tji we risuvera omuini.’” (Mat. 22:35-40) Pe nomiano omingi vyokuraisa orusuvero ku varwe. Matu yenene okurihonga tjiva vyomiano mbyo mu Levitikus ekondwa 19.

13. Ehungi ra Josef mOmbeibela mari tu vatere vi okuzuva nawa etjangwa ra Levitikus 19:18?

¹³ Omuano umwe mu matu yenene okuraisa orusuvero ku varwe, orondu tji matu ṱakamisa eronga ndi ri mu Levitikus 19:18. Oro ri tja: “Ko nakuyarura ko ouvi mouvi poo okuhumisa omundu.” Otjingi tjetu matu tjiwa ovandu mba tjinda ongore ku nomundu ngu ve ungura pamwe, ngu ve hita pamwe oskole, omuzamumwe poo okaṋepo keṱunḓu rawo. Nu tjiva va tjinda ongore ndji oure wozombura ozengi. Zemburuka kutja omarumbi wa Josef va ri nongore na ye, ndja tjita kutja korusenina ve katjite otjiṋa otjivi ku ye. (Gen. 37:2-8, 25-28) Posi yokutja Josef ke ve tjindire navi. Indu eye tja ri nouvara nu tjaa yenene okusutisa omarumbi we kouvi mbu ve mu tjita, eye we ve raisira otjari. Josef kena pa tjinda ongore, nungwari eye wa tjita otja keronga ndi ri mu Levitikus 19:18.—Gen. 50:19-21.

14. Otjikwaye tji matji raisa kutja eṱe matu sokukayenda komurungu okuṱakamisa omurari ku kwa zikamena etwako ndi ri mu Levitikus 19:18?

¹⁴ Josef wa twa po otjihorera otjiwa kOvakriste mbe vanga okutjita ombango ya  Mukuru, indu tja isira omarumbi we nokuhina okuṱiza ongore. Nu imbi wina Jesus ombya hungira mongumbiro ndji Tate yetu, indu tja tja ngatu isire ovanandjo na eṱe. (Mat. 6:9, 12) Omuapostele Paulus wa yandja ondunge kOvakriste ovakwao ndji mai tja: “Amu kara nongore nomundu, vakwetu.” (Rom. 12:19) Eye wina we ve tunduuza na tja: “Tjindasaneye nu mu isirasane umwe tje nombiri nomukwao.” (Kol. 3:13) Omirari vya Jehova kavi runduruka. Eṱe ndino twa sokukayenda komurungu okuṱakamisa omirari ku kwa zikamena etwako ndi ri mu Levitikus 19:18.

15. Otjihorera tjiṋe tji matji tu vatere okuzuva nawa ounanḓengu wokuisira nokuhina okukara nongore?

¹⁵ Tara kotjihorera hi. Matu yenene okusasaneka okuhihamisiwa momuinyo ku notjirwaro. Ovirwaro tjiva vi rira oviṱiṱi nu tjiva vi rira ovinene. Otjotjihorera, indu tji matu paturura ondjaṱu yombapira, mape ya ai tu kondo komunwe. Eṱe mape ya atu hihamwa, posi ya omuhihamo mbwo kau kara orure nu u veruka tjimanga. Kombunda yeyuva rimwe poo yevari mape ya atu ha zemburuka kutja twa ri a twa hihamwa pi. Momuano otjingewo oviṋa tjiva mbi tjitwa ku eṱe kavi rire oviṋa ovinene. Otjotjihorera mape ya epanga retu ari hungire, poo ari tjiti otjiṋa tji matji tu hihamisa, posi ya arire otjiṋa tji matu yenene okuisira tjimanga. Nungwari otjirwaro tji tji ri otjinene, onganga mape ya ai hepa okuyatata nokukuta otjirwaro ho. Nu eṱe tji twa kara pokutokora otjirwaro ho, matji ririre ko otjivi nu kamaatji veruka. Ouhumandu omundu ngwa hihamisiwa tjinene momuinyo mape ya a tjiti otjiṋa otjingetjo. Omundu ngwi mape ya a kara pokuripura ohunga nomuano omundu warwe me mu hihamisa. Posi yokutja imba mbe tjinda ongore, ve rihihamisa oveni uriri. Ku nao, otjiṋa tji matji tu etere ouwa, okukongorera eronga ndi ri mu Levitikus 19:18.

16. Jehova aa vanga kutja Ovaisrael ve tjinde ovandu vozonganda momuano uṋe otja ku Levitikus 19:33, 34 nu eṱe matu rihongo tjike kotjiṋa ho?

¹⁶ Indu Jehova tja raera Ovaisrael okusuvera varwe, eye kaa heye kutja ve sokusuvera Ovaisrael ovakwao uriri. Owo wina va raerwa kutja ve suvere ovozonganda mba turire mokati kawo. Indi eronga ekahu ndi ri mu Levitikus 19:33, 34. (Lesa.) Owozonganda ngwi aa sokuvarwa otja ‘Omuisrael omukwao,’ nu Ovaisrael aave ‘sokumusuvera’ otja tji ve risuvera oveni. Otjotjihorera, Ovaisrael aave sokuyandjera ovasyona na imba ovozonganda  kutja ve wonge ovihupe vyovikunwa momahi wawo womakunino. (Lev. 19:9, 10) Okusuvera ovozonganda otjiṋa tji tji undjirwa kOvakriste ndino wina. (Luk. 10:30-37) Omomuano uṋe? Pe novandu omayovi omengi mouye mba tjindira komahi warwe, nu tjiva mape ya va tura popezu na ove. Eṱe matu sokutjinda ovarumendu, ovakazendu novanatje mba nondengero.

17-18. (a) Levitikus 19:2 na 1 Petrus 1:15 ye tu tunduuza okutjita vi? (b) Otjiungura tjiṋe otjinanḓengu omuapostele Petrus tje tu tunduuza okuungura?

¹⁷ Etjangwa ra Levitikus 19:2 na 1 Petrus 1:15 ye tunduuza ovakarere va Mukuru okurira ovayapuke. Omazeva warwe omengi mu Levitikus 19 ye tu vatera okutjiwa kutja twa sokutjita vi kutja tu tjate ku Jehova. Eṱe twa hungirire komazeva ngu maye raisa oviṋa tjiva oviwa mbi twa sokutjita, noviṋa tjiva ovivi mbi twa sokunakaura. * Omatjangwa wOtjigrike poo Etestamente Epe, ye raisa kutja Jehova ngunda u vanga kutja eṱe ndino tu ṱakamise omirari mbi mehupo retu. Posi yokutja omuapostele Petrus u notjiṋa tjarwe otjinanḓengu tja weza ko.

¹⁸ Eṱe mape ya atu tjitire varwe oviṋa oviwa natu karere Jehova aruhe. Posi ya, pe notjiṋa tjimwe otjinanḓengu Petrus tja tunduuza Ovakriste okutjita. Ngunda Petrus e hiya hungirira kounanḓengu wokurira ovayapuke movitjitwa vyetu avihe, eye wa tja: “Opu mamu sokukareka ozondunge zeṋu katumba.” (1 Petr. 1:13, 15) Iho matji kamburire mo tjike? Petrus wa tja ovatoororwa va Kristus mave ‘zuvarisa omasorero uaingui ngue ve isana.’ (1 Petr. 2:9, EEP.) Nu Ovakriste avehe ndino ve nondjingonekero yokuungura otjiungura otjinanḓengu hi, tji tji vatera ovandu okukapita ngamwa otjiungura atjihe tji tu ungura. Indji tjiri ondjingonekero yapeke ku eṱe otjovandu ovayapuke, okukara norupa aruhe motjiungura tjokuzuvarisa nokuhonga noupyuke. (Mar. 13:10) Indu tji matu kondjo pu matu yenene okuṱakamisa omirari mbi ri mu Levitikus ekondwa 19, eṱe tu raisa kutja twa suvera Mukuru wetu novakwetu. Nu tu raisa kutja tu vanga ‘okurira ovayapuke’ mu avihe mbi matu tjiti.