1, 2. (a) Ehupo atja ri kara vi andakuzu katu nOmbeibela? (b) Otjikwaye tji matji yenene okutuvatera okumuna ouwa mEmbo raMukuru?

WA RORA okuripura kutja ehupo roye atja ri kara vi nokuhina Ombeibela? Ove kotjo kara nomuhunga omusemba wokuhupa eyuva arihe. Nu wina kotjo kara nomaziriro omasemba ohunga na Mukuru, ehupo, noruyaveze. Nu kotjo tjiwa ohunga noviṋa Jehova mbya tjitira ovandu oruveze orukuru.

² Ouṋingandu, katu ri mongaro ombi otja indji. Jehova we tupa Embo re, Ombeibela. Nu wina we tu kwizikira kutja ombuze ye mai karerere nga aruhe. Omuapostele Petrus wa yarukira po omambo nge ri mu Jesaja 40:8. Nandarire kutja ezeva ndi kari hungire ohunga nOmbeibela oini, oro ri hungira ohunga nombuze yOmbeibela. (Lesa 1 Petrus 1:24, 25.) Ombeibela mai yenene okutuvatera indu tji matu i lese meraka ndi tu zuva nawa. Imba mba suvera Embo raMukuru ve tjiwa otjiṋa hi nawa. Oure wozombura ozengi ovandu va ungura oukukutu okutoroka ozOmbeibela nokukondja kutja ze vaze kovandu, nandarire kutja pa ri nomapirukiro omanene nomauzeu. Owo va ri nonḓero tjimuna oyaMukuru, ngu vanga kutja “ovandu avehe ve ṋingapare nu ve vaze kondjiviro youatjiri.”—1 Tim. 2:3, 4.

3. Ovikwaye mbi matu katara ko morupa ndwi? (Tara kotjiperendero pomautiro worupa ndwi.)

 ³ Morupa ndwi matu katara kutja Embo raMukuru ra tuurunga vi (1) omarundurukiro weraka, (2) oviṋa mbi tjitwa mohoromende nu mbi ṱuna keraka ndi ungirisiwa tjinene mehi, (3) nomapirukiro womatorokero wOmbeibela. Nu hapo okukonḓonona oviṋa mbi maku tu vatere vi? Maku kurisa orusuvero rwetu kOmbeibela, na ku Ingwi ngwe i tjanga. Neye we tupa kutja tu mune ouwa mu yo.—Mika 4:2; Rom. 15:4.

4. (a) Omaraka ye yenena okurunduruka vi otja oruveze tji maru kayenda? (b) Otjikwaye tji tji raisa kutja Mukuru ke nondoorora novahungire veraka ngamwa arihe, nu ihi matji ku ṱunu vi momuinyo?

⁴ Otja oruveze tji maru kayenda omaraka ye runduruka. Omambo tjiva ngaa ye ungurisiwa rukuru, mape ya nai aye hara omaheero nga panguka komuano mbwaa ye ungurisiwa rukuru. Ripura nomuano eraka ndi u hungira mu ra runduruka nai. Otjingaperi nao wina ohunga nomaraka woruveze orukuru. Eraka rOtjiheberi norOtjigrike Ombeibela mu ya tjangerwe, ya panguka ku inga nge hungurwa nai. Ovandu ovengi kave zuu nawa Ombeibela momaraka mu ya tjangerwe oruveze orukuru, kunao ve hepa omatorokero omape. Ovandu tjiva ve ripura kutja tji ve rihongo eraka rOtjiheberi nOtjigrike, mave yenene okuzuva Ombeibela nawa. Posi yokutja okutjita nao kaku nokuvevatera. * Tu nondangi tjinene kutja Ombeibela poo otupa twayo twa torokwa momaraka ape 3 000. Oukahu kutja, Jehova u vanga kutja ovandu ‘vomihoko avihe nomaraka aehe noviwaṋa avihe’ ve mune ombatero mEmbo re. (Lesa Omavandururiro 14:6.) Otjiṋa hi tjiri tji tjita kutja tu tumbuke popezu na Mukuru wetu omunarusuvero nu ngu hina ondoorora!—Oviung. 10:34.

5. Otjikeṋa tji tja tjita kutja Ombeibela ndji o-King James Version i rire Ombeibela onanḓengu?

⁵ Omarundurukiro womaraka wina ye ṱuna komatorokero wOmbeibela. Ombeibela ndja ri ombupu okuzuva indu tji ya pitisiwa otjikando otjitenga, mape ya ai ha rire ongahuke kombunda. Otjihorera tjimwe otjo hi tjOmbeibela ndji o-King James Version, ndja pitisiwa otjikando otjitenga mombura ndji 1611. Oyo ya karira imwe yozOmbeibela zOtjiingirisa ozondjiukwa tjinene. Omambo nga ungurisiwa mOmbeibela ndji wina ya ṱuna tjinene keraka rOtjiingirisa. * Posi yokutja, Ombeibela ndji o-King James Version, ya ungurisa ena ndi “Jehova” momatjangwa omaṱiṱi uriri. Potuveze otuingi mOmatjangwa wOtjiheberi pu pa ri ena raMukuru, oyo ya ungurisa embo ndi “MUHONA” nda tjangwa momambo omenene. Omapirindiro wokombunda wOmbeibela ndji, wina ya ungurisa embo ndi “MUHONA” momambo omanene, momatjangwa tjiva wOtjigrike. Momuano mbwi, Ombeibela ndji o-King James Version ya yakura kutja ena raMukuru ri sokukara mEtestamente Epe.

6. Ongwaye tji tu nondangi kOmbeibela ndji o-New World Translation?

⁶ Indu Ombeibela ndji o-King James Version tji ya munika otjikando otjitenga, omambo ngaa i ungurisa ya ri omatjiukwa. Posi yokutja oruveze tjaa ru kayenda, omambo tjiva mu yo ya uta okuposa oukuru nu kundino ouzeu okuyezuva nawa. OzOmbeibela zomaraka warwe nḓa torokwa rukuru wina ze ri nao. Kunao tu nondangi tjinene kutja tu  nOmbeibela ndji o-New World Translation of the Holy Scriptures, ndji ungurisa eraka ndi tu hungira ndino. Ombeibela ndji i munika moumbomba poo motupa tjiva momaraka wokombanda 150. Ihi matji hee kutja ovandu ovengi mouye nai ve yenena okulesa Ombeibela ndji momaraka wawo oveni. Omambo wOmbeibela ndji omakahu nu i ungurisa eraka ndi tjiukwa kovengi ndino, ndi tjita kutja ombuze yaMukuru i ṱune komitima vyetu. (Eps. 119:97) Posi yokutja otjiṋa tji tji tjita kutja Ombeibela ndji o-New World Translation i rire Ombeibela yapeke tjinene nao, omena rokutja ya kotora ena raMukuru poruveze pu ra ri rukuru.

7, 8. (a) Ongwaye Ovajuda ovengi meserewondo oritjatatu K.O.Z. tjaa ve ha yenene okuzuva Omatjangwa wOtjiheberi? (b) O-Septuagint yOtjigrike otjikeṋa?

⁷ Omarundurukiro woviṋa mozohoromende zouye povikando tjiva ye rundurura eraka rovandu. Posi yokutja Jehova wa tjita kutja Ombeibela i kare meraka ovandu ndi ve zuva nawa. Otjotjihorera, omambo wOmbeibela 39 omatenga, ya tjangerwe i Ovajuda poo Ovaisrael. Owo omba ri ovandu ovatenga ‘Ndjambi ka yandja embo re.’ (Rom. 3:1, 2) Owo rutengatenga va tjangere omambo nga mOtjiheberi poo Otjiaramic. Posi yokutja meserewondo oritjatatu K.O.Z., Ovajuda ovengi kaa ve zuu nawa Otjiheberi rukwao. Omena ratjike? Mena rokutja, indu Alexander Omunene tja huurire otupa otunene mouye, Ouhona waGrike wa ririra ko ounene. (Dan. 8:5-7, 20, 21) Otja Ouhona mbo tjaa u kurire ko, eraka rOtjigrike onda uta okuhungirwa tjinene motuveze tu twa ri kehi younane waGrike, nu ovandu ovengi va uta okuhungira Otjigrike moruveze rwokuhungira omaraka wawo oveni. Ovajuda ovengi wina va uta okuhungira Otjigrike, kunao kaa ve yenene okuzuva nawa Ombeibela mOtjiheberi. Hapo ouzeu mbwi wa ṱunwa vi?

⁸ Ozombura ape 250 ngunda Jesus e hiya kwatwa, omambo 5 omatenga wOmbeibela ya tanaurwa okuza kOtjiheberi okukotorwa kOtjigrike. Kombunda, Omatjangwa aehe wOtjiheberi wina ya tanaurwa mOtjigrike. Omatorokero nga ya katjiukwa otjo-Septuagint yOtjigrike. O-Septuagint omatorokero omatengatenga wOmatjangwa aehe wOtjiheberi.

9. (a) O-Septuagint nozOmbeibela zarwe nḓa torokwa za vatera vi ovandu mbe lesa Embo raMukuru? (b) Etjangwa riṋe ndi wa suvera mOmatjangwa wOtjiheberi?

⁹ O-Septuagint ya vatera kutja Ovajuda mbe hungira Otjigrike ve yenene okulesa Ombeibela mOtjiheberi. Ripura uriri kutja owo va ri nondjoroka ndji ṱa pi okuzuva poo okulesa Embo raMukuru meraka rawo oruveze ndo! Otja oruveze tjaa ru kayenda, otupa tjiva twOmbeibela twa torokwa momaraka warwe omatjiukwa, tjimuna Otjisyriac, Otjigothic, nOtjilatin. Otja ovandu ovengi tjaa ve yenene okulesa Ombeibela nokuizuva nawa, owo wina va uta okuisuvera. Kunao, aa ve yenene okukara nomazeva ngu va suvera, tjimuna eṱe ndino. (Lesa Epsalme 119:162-165.) Tjiri, Embo raMukuru ra yenena okukarerera nandarire kehi yomarundurukiro womaraka ngaa ye hungirwa tjinene moruveze ndo.

10. Ongwaye ovandu tjiva tji ve ha ri nOmbeibela indu John Wycliffe tjaa ri ko?

¹⁰ Oure wozombura ozengi, ovanane ovengi ovanamasa va kondja okutjaera ovandu okulesa Ombeibela. Posi yokutja, ovandu mba ri nondira ku Mukuru kavena pu va isa okukondja kutja ovandu ovengi ve kare nOmbeibela. Otjotjihorera, umwe wovandu mba wa ri John Wycliffe, ngwa turire moEngland meserewondo  oritja-14. Eye wa ri nongamburiro yokutja omundu auhe u sokuyenena okulesa Ombeibela. Indu John Wycliffe tjaa ri ko, ovandu ovengi moEngland kavena pu va zuvire ombuze yOmbeibela meraka rawo oveni. Omena raye? OzOmbeibela za ri nondiru tjinene, nu aa ze tjangwa komake. Kunao, ovandu ovaṱiṱi uriri mba ri nOmbeibela. Wina, ovandu ovengi kaa ve tjiwa okulesa moruveze ndo. Imbo mbaa ve i kokereka mape ya va zuva Ombeibela ama i lesewa mOtjilatin, posi yokutja indi ra ri eraka ekuru ovandu ovengi ndaa ve ha zuu nawa. Jehova wa tjita vi kutja ovandu avehe ve zuve Ombeibela momaraka wawo oveni?—Omiano 2:1-5.

11. Ombeibela yaWycliffe ya ṱuna vi kovandu?

¹¹ Mombura ndji 1382, John Wycliffe na varwe va toroka Ombeibela mOtjiingirisa ndja katjiukwa otjOmbeibela yaWycliffe. Ombeibela ndji ya suvererwe tjinene i ovakongorore vaWycliffe. Mena rokuvanga kutja Embo raMukuru ri hite momitima vyovandu, ovakongorore vaJohn Wycliffe va kayenda pehi okuza kotjirongo nga kotjirongo mehi raEngland arihe. Aruhe ovakongorore vaJohn Wycliffe mba, aa ve lesere ovandu otupa mOmbeibela yaWycliffe, okuzambo aa ve vesa notupa twazo tu twa tjangwa komake. Ozongondjero zawo za tjita kutja Ombeibela i tjiukwe rukwao.

12. Ovanane vozokereka va raisa ongaro iṋe ku Wycliffe nozongondjero ze?

¹² Ovanane vozokereka va raisa ongaro iṋe? Owo va tondere Wycliffe, nOmbeibela ye, na imba mbaa ve mu kongorere. Ovanane vozokereka va tatumisa ovakongorere vaWycliffe. Ovanane mba va paha ozOmbeibela zaWycliffe nave ze nyosa. Nandarire kutja eye wa ṱa, ovanane mba, aa ve mu vara otjomunavita. Kunao, va sesura omaṱupa we nave ye ningiririsa, okuzambo ave yumbu omutwe mbwi monḓonḓu yena Swift. Posi yokutja ovandu ovengi aa ve vanga okulesa Embo raMukuru nokurizuva nawa nu Okereka kaa i yenene okuvetjaera. Momaserewondo nga kongorera ko, ovandu ovengi moEuropa notupa twarwe mouye, va uta okutoroka nokupirinda Ombeibela momaraka ovandu ovengi ngaa ve zuu nawa.

13. Oviṋa mbi twa lese mavi raisa tjike, nu mavi kurisa vi ongamburiro yetu?

¹³ Ombeibela ya tjangwa nombatero yombepo  yaMukuru. Posi yokutja ihi katji hee kutja otjiungura tjomatorokero wo-Septuagint, nOmbeibela yaWycliffe, no-King James Version, tja hingwa i ombepo yaMukuru. Nungwari tji twa konḓonona omuhingo mu za torokwa, ku raisa oukahu kutja otja Jehova pa kwizika, Embo re ra karerera. Ihi tji yanḓiparisa ongamburiro yetu kutja oviṋa avihe Jehova mbya kwizika mavi yenenisiwa.—Jos. 23:14.

14. Oviṋa mbi tu rihonga ohunga nOmbeibela vi kurisa vi orusuvero rwetu ku Mukuru?

¹⁴ Tji matu rihongo ohunga nomuano Jehova ma tjevera Embo re, ongamburiro yetu mu ye i harera ko omasa, nu orusuvero rwetu ku ye ru kurira ko. * Nu hapo ongwaye Jehova tje tupa Embo re? Nu ongwaye tje tu kwizikira kutja ma ri karerere? Omena rokutja we tu suvera nu u vanga okutuhonga imbi mbi ri ovisemba kweṱe. (Lesa Jesaja 48:17, 18.) Ihi tji tu hinga kutja tu mu suvere nokukara nonḓuviro ku ye.—1 Joh. 4:19; 5:3.

15. Matu katara ku ye morupa ndu maru kongorere ko?

¹⁵ Otjiperi kutja twa suvera Embo raMukuru, posi yokutja matu yenene vi okumuna ouwa mu imbi mbi matu lese mu ro? Nu matu yenene vi okuvatera imba mbu matu hakaene motjiungura tjokuzuvarisa okusuvera Ombeibela? Imba mbe honga mombongo mave yenene vi okutjita kutja imbi mbi mave hongo vi zikamene kOmbeibela? Matu katara komaziriro womapuriro nga morupa ndu maru kongorere ko.