1. Ɔdi wɛ opiyabɔ nōó gboji ɛ ŋ nōo ya ipu ajɛ ōhī a?

ŊMIIFI ihayi alɛwa, ɛyinɛhi ku ācɛ gē wɛ ipu ɔwɛ ō gba ɛ̄gbā éyi amāŋ ɔhá. Amáŋ icɛ, odee le piyabɔ nɛhi ɛ. Ācɛ alɛwa i wɛ ipu ɔwɛ ō gba ɛ̄gbā duuma gɛ ŋ. Ipu éwo ōhī, ācɛ alɛwa gē ka, ku aa wɛ ipu ɔwɛ ō gba ɛ̄gbā duuma ŋ. *—Umát. 24:12.

2. Ɔdiya nɛ ācɛ alɛwa i wɛ ipu ɔwɛ ō gba ɛ̄gbā duuma ŋ ma?

² Ɔdiya nɛ aluka ku ācɛ nōó wɛ ipu ɔwɛ ō gba ɛ̄gbā duuma ŋ ma gē nwune tōōtɔ̄ɔ̄ a? * Ācɛ ōhī lɔfu gē lɛ ɔtu ku uwa kwu ō jɔɔnyɛ iyi uwa, mla unwalu ku uwa. (Ulúk. 8:14) Ācɛ nōo kóō wɛ ipu ɔwɛ ō gba ɛ̄gbā éyi gbɔbu, kwu piya ācɛ nōó kpɔtuce Ɔwɔico gɛ ŋ. Ācɛ ōhī kē yɔ abɔɔ nōo kpɔtuce Ɔwɔico, amáŋ é gbɛla ka ɔwɛ ō gba ɛ̄gbā i tiile gɛ ŋ, ka ɛlā ku uwa i kē cɛtɔha mla aku usayɛnsi mla ɔwɛ nɛ ɔcɛ gē gbɛla tu odee lɔɔlɔhi a ŋ. É lɔfu gē po abɔ aoklobiya, ancɛnya, mla aitica ku uwa gē ka ku alɔ wa ŋma ɔbagwu a, amāŋ, ɛgɛ néē gē ka ɔ ipu TV, urediyo mɛmla ipu ɔkpá ku ɔka a. Igbalɛwa, é gē po ɛlā olɔhi ŋma ɛgiyi ācɛ nōo ba nyā, nōo géē ya ka é kpɔtuce Ɔwɔico ŋ. Ācɛ ōhī kē i cɔnu mla aotrɛyi ku ɛga ō gba ɛ̄gbā, ohigbu ɛgɛ néē gē ya unwu ije mla ɔfu lɛ a. Ɛga ōhī, aigɔmɛnti lɛ íne alɛwa kwaajɛ, nōó gē jɛga lɛ ācɛ kéē gba ɛ̄gbā ɛgɛ néē dɔka a ŋ.

3. Ɔdiya nɛ alɔ gáā klɔcɛ ku ikpɛyi ɛlā nyā a?

³ Ujisɔsi je ɔ́dā kahinii: “Aá nyɔ̄ ga ɛgiyí ācɛ kú éwo dóódu, kú aá yá kéē le pīya ayíkpó kú um.” (Umát. 28:19) Ɛgɛnyá nɛ alɔ gáā  ta ācɛ nōó wɛ ipu ɔwɛ ō gba ɛ̄gbā duuma ŋ ma abɔ, kéē gáā nwu ɛgɛ néē géē yihɔtu ku Ɔwɔico klla le piya ayikpo ku Ukraist a? Alɔ cika ō bi ɔtu ka ɛga nɛ ɔcɛ jɛ a, lɔfu mafu ɛgɛ nɛ ó géē ya lɛ, eko nɛ alɔ kɛla Ɔwɔico lɛ ɔ. Bɛɛka ācɛ nōó wɛ ipu ɔwɛ ō gba ɛ̄gbā duuma ŋ nōo ŋma Europe a, wɛ ɛyɛɛyi gwu aɛ̄nɛ̄ ō ŋma Asia a ta. Ɔdiya a? Ohigbu ka ɛyinɛhi ku ācɛ nōo ŋma Europe a jé odee lɛyikwu Ubáyíbu, é kē jé ka Ɔwɔico ya ɛjɛɛji odee á. Amáŋ, ācɛ ōhī nōo ŋma Asia a jé odee ligii lɛyikwu Ubáyíbu, ɛyinɛhi ku uwa i kē jé ɔdā duuma lɛyikwu ɔ ŋ, alɛwa ku uwa i kóō lɔfu kpɔtuce Ɔwɔico ŋ. Ohigbu ɛnyā a, ɛgɛ néē géē ya lɛ ɔdaŋ ku alɔ kɛla Ɔwɔico lɛ uwa a géē wɛ ɛyɛɛyɛyi. Alɔ dɔka ō klɔcɛ ku ikpɛyi ɛlā nyā, kóō ta alɔ abɔ jé ɛgɛ nɛ alɔ géē kɛla kóō lɛ abɔ kwu ɔtu ku ɛjɛɛji ācɛ nɛ alɔ má ipu uklɔ ku ɔna ō ta a, ɛga duuma néē lā amāŋ ɔdā duuma néē kóō kpɔtuce a.

4. Ɔdiya nɛ alɔ cika ō bi ohilipu olɔhi lɛyikwu ācɛ nōó wɛ ipu ɔwɛ ō gba ɛ̄gbā duuma ŋ ma?

⁴ Bi Ohilipu Olɔhi Lɛyikwu Uwa. Ipu ihayi doodu, ācɛ ōhī nōó wɛ ipu ɔwɛ ō gba ɛ̄gbā duuma ŋ ma gē je piya Ācɛ Ocijali Ku Ujehofa. Ɛyinɛhi ku uwa jé odee lɛyikwu uce ō ya nōo lɔhi, ɛ̄jɛ̄ ku uce obɔbi ō ya ku ɔwɛ ō gba ɛ̄gbā ɛyɛɛyɛyi a kē kwu jɛ uwa ɛ. Ōhī ku uwa i jé ɛyɛɛyɛyi ku ɔdā olɔhi mla ɔdobɔbi ŋ, alɛwa ku uwa kē lɛ uce obɔbi ō ya néē cika ō habɔ uwa ta. Amáŋ, oŋma ɔfu ka Ujehofa, alɔ jé ka alɔ géē má ācɛ “nēé fu kéē lɛ oyēeyī opiyóó ā.”—Ācot. 13:48; 1 Utím. 2:3, 4.

5. Ɔdiya nɛ ācɛ alɛwa gē jahɔ ta ɛlā ku alɔ igbalɛwa a?

⁵ Gbonɛnɛ Lɛ Uwa Ku A Klla Yɛce Uwa Ɛmɛɛma. Igbalɛwa nɛ ācɛ gē jahɔ tu ɛlā ku alɔ a, ó wɛ ohigbu ɔdā nɛ alɔ gē da uwa a ya ɛɛ néē gē jahɔ a ŋ, amáŋ, ohigbu ɔwɛ nɛ alɔ bi le ka ɔ a nɛ. Ó gē je uwa eyī nɛhi, eko duuma nɛ alɔ gbonɛnɛ lɛ uwa, eko duuma nɛ alɔ yɛce uwa ɛmɛɛma, klla mafu ka alɔ lɛ ɛlá wu uwa lɔɔlɔhi. Alɔ cika ō piya uwa abɔfu kéē jahɔ tu ɛlā ku alɔ ŋ. Amáŋ, alɔ ceyitikwu ku alɔ jé ɔdā nōo ya ɛɛ néē wɛ ipu ɔwɛ ō gba ɛ̄gbā duuma ŋ ma. Bɛɛka ācɛ ōhī i gē dɔka ō kɛla lɛyikwu ɛ̄gbā ō gba mla ācɛ néē jé ŋ. Ó kē i ya ācɛ ɔhá eyijii ɔdaŋ ka gē da uwa ɔka lɛyikwu Ɔwɔico. Ācɛ ōhī kē yɔ abɔɔ, nɛ uweyi gē kwu uwa ɔdaŋ ka ācɛ ɔhá má uwa gē jé Ubáyíbu, ofulufulu mla Ācɛ Ocijali Ku Ujehofa. Ɛgɛ duuma nɛ ó lɛ, alɔ ceyitikwu ku alɔ leyi má ɛlā ɔwɛ nɛ uwa abɔyi uwa gē má ɔ ŋma a.—2 Utím. 2:24.

6. Ɛgɛnyá nɛ Upɔlu mafu ka ó wɛ ɔcɛ nōo gē piya ɛgɛ nɛ ó gē tɔɔna abɔ a, ɛgɛnyá nɛ alɔ kē gáā gbla ɔ ya a?

⁶ Ɔdaŋ ku alɔ yɔ i kɛla lɛ ɔcɛ lɛyikwu ɛlā ōhī bɛɛka “Ubáyíbu,” “Ɔwɔico,” amāŋ “ɛ̄gbā ō gba,” nɛ alɔ má ka ó dɔka nu ŋ, ɔdi nɛ alɔ cika ō ya a? Alɔ gbla Upɔlu ya, ŋma lɛ ō piya ɔwɛ nɛ alɔ gē kɛla lɛ uwa a abɔ. Eko nɛ Upɔlu yɔ i kɛla lɛ ācɛ Ujiyu a, ó bi Ɔkpiihɔ le kɛla lɛ uwa. Amáŋ, eko nɛ ó gáā kɛla iyɔbu aigabɔ ku Ugriisi, néē i hi ka Arɛyopagɔsi a, ó da uwa ka anuɔ yɔ i kɛla lɛ uwa ŋma ipu Ubáyíbu ŋ. (Ācot. 17:2, 3, 22-31) Ɛgɛnyá nɛ alɔ lɔfu gbla Upɔlu ya a? Ɔdaŋ ku a dɔka ō kɛla lɛ ɔcɛ nōó cɛ ɛlā ku Ubáyíbu ŋ, ó géē lɔhi ku a hii hi iyē ku ɛga ku Ubáyíbu duuma lɛ ɔ ŋ. Ɔdaŋ ku a kē le má ku ɔcɛ i dɔka ku ācɛ ɔhá kéē má ɔ yɔ i jé Ubáyíbu mla uwɔ ŋ, ma Ubáyíbu fu lɛ ɔ ɔwɛ nɛ ācɛ i gáā jé ŋ, bɛɛka ɛ̄nɛ̄ ō yɔ ipu ufon ku uwɔ a.

7. Ɔdi nɛ alɔ cika ō ya, o ya ɛɛ ku alɔ yɛce ocabɔ ku Upɔlu nōo yɔ ipu ɔkpá ku 1 Ācɛ Ukɔ́rīnti 9:20-23 a?

⁷ Jahɔ Lɛ Uwa Ku A Klla Jɛyi Ɛlā Ku Uwa. Alɔ cika ō ceyitikwu ku alɔ jɛyi ɔdā nōo ya ɛɛ nɛ ācɛ nɛ alɔ má a gē gbɛla ɔwɛ néē i gbɛla a. (Aíit. 20:5) Leyi yɛ ocabɔ mafu ku Upɔlu kpɔ. Ó jɛ ɔtahɛ ku ācɛ Ujiyu. Amáŋ, eko nɛ ó dɔka ō kɛla Ɔwɔico lɛ ācɛ Ugɛntayi a, ó lɛ ɔwɛ nɛ ó gē tɔɔna a piyabɔ, ohigbu ka é i jé ɔdā duuma lɛyikwu Ɔwɔico mla Ubáyíbu ŋ. Ohigbu ɛnyā, alɔ cika ō nyɔ i lɛ aɔdā ōhī jila ma amāŋ da ācɛ nōo jikoko ipu ujɔ a ɔka, o ya ɛɛ ku alɔ jé ɛdɔ ācɛ nōo yɔ ɛga nɛ alɔ gē tɔɔna a lɔɔlɔhi.—Jé 1 Ācɛ Ukɔ́rīnti 9:20-23.

8. Ɔdi wɛ ɔwɛ éyi nɛ a lɔfu gbɔɔ ɛlā ō ka mla ɔcɛ lɛyikwu Ubáyíbu a?

 ⁸ Ɔdā okpɔcii nɛ alɔ bi ɔtu a wɛ ō dɔka “ɛ́nɛ́nɛ̄” ācɛ. (Umát. 10:11) O ya ɛɛ ku alɔ ya ɛnyā, alɔ cika ō da ācɛ ɔka lɛyikwu ɔdā néē gbɛla klla jahɔ tu uwa lɔɔlɔhi. Ɔyinɛ alɔ nɔnyilɔ éyi nōo yɔ England a, gē da ācɛ ɔka lɛyikwu ɔdā néē gbɛla ka ɔɔ gē ya ku eeye kóō yɔ ipu apɔlɛ, ɛgɛ nɛ ɔcɛ géē bi ayipɛ jɛ, amāŋ ɛgɛ nɛ ɔcɛ géē lɔtu, naana néē yɔ i ya ɔ ŋmo a. Ɔdaŋ ka ó jahɔ tu ohi ku uwa lɔɔlɔhi, ó gē da uwa kahinii: “Ɔdi nɛ a gbɛla lɛyikwu ukɔ́ nyā néē ta nōo gáā faajɛ ihayi ula ɛhɔ ɛ ma?” Ó gáā hi “Ubáyíbu” ipu ɛlā a nóó, amáŋ ó géē lɛ ɛga ku Ubáyíbu ōhī nōo tɛɛma kwu ɛlā nɛ ó yɔ i ka a mafu lɛ ɔcɛ ɔɔma ipu ufon ku nu.

9. Ɛgɛnyá nɛ alɔ lɔfu je otabɔ lɛ ācɛ nōó gē dɔka ō kɛla lɛyikwu Ɔwɔico ŋ ma?

⁹ Ɛlā ku alɔ géē lɛ abɔ kwu ɔtu ku ācɛ nōó gē dɔka ō kɛla lɛyikwu Ɔwɔico ŋ, ɔdaŋ ku alɔ gē bi aɔdā nōo he uwa ɔtu a le kɛla lɛ uwa. Bɛɛka ó lɛ ācɛ alɛwa nɛ aɔdā nōo yɔ ɔkpanco mla ɛcɛ a gē hɛ uwa idaago nɛhi. Alɔ lɔfu da uwa kahinii: “A lɔfu jé, ka ɔdaŋ ka ācɛ usayɛnsi lɛ ɔdā ɛpɛpɛ duuma ya, igbalɛwa ɔdā ɔɔma gē wɛ ō gbla ya ku ɔdā nōo tɛtɛ yɔ ipu ɛcɛ nyā gbɔbu ɛ. Bɛɛka ācɛ nōo ya umayikrofon mɛmla ukamɛra a klɔcɛ lɛyikwu ahɔ̄ mɛmla ikpeyi lɔɔlɔhi gbɔu ɛɛ néē ya ɔ a. Eko duuma nɛ ainjiniya lɛ odee ya, ohigbu ɛlā néē nwu, ŋma ɔwɛ néē ya ahɔ̄ mla ikpeyi a, á gbɛla ka é yɔ i nwu ɛlā a ŋma ɛgiyi ɔcɛ nōo ya ahɔ̄ mɛmla ikpeyi ŋ?” Ɔdaŋ ku alɔ jahɔ tu ohi ku uwa lɔɔlɔhi, cɛɛ alɔ lɔfu da uwa kahinii: “Ó lɛ ɛlā nɛ ɔcɛ ō gwiije éyi ta eko igble nōo hɛ um idaago nɛhi, ó kahinii: ‘Ɔcɛ nōo yá ahɔ̄ kú alɔ ā í gáā pó ahɔ̄ glá ŋ́ nɛɛ? Anú nōo yá eyī kú alɔ ā, í klla mɛ́ɛbɛ glá gɛ ŋ́ nɛɛ? . . . Anú gē nwū odúúdú ɛlā ā!’ Ācɛ usayɛnsi ōhī cɛ mla ɛlā nyā klla gbɔɔ ō kpɔtuce ka ɔcɛ éyi ya ɛjɛɛji odee á.” (Aíjē 94:9, 10) Oŋma ɔɔma, alɔ lɔfu má uvidio éyi fu lɛ ɔ ŋma ipu jw.org^® ɛhaajɛ ku “Interviews and Experiences” ipu aya nōo kahinii: “Viewpoints on the Origin of Life.” (Má ɛhaajɛ ku PUBLICATIONS > VIDEOS.) Amāŋ, alɔ lɔfu je ubrociɔ ku alɔ éyi lɛ ɔ ŋma ipu ɛpa nōo kahinii: Was Life Created? mla The Origin of Life—Five Questions Worth Asking.

10. Ɔwɛ ɔhá nyá nɛ alɔ lɔfu gbɔɔ ɛlā ō ka mla ɔcɛ nɛ ó dɔka ō kɛla lɛyikwu Ɔwɔico ŋ ma?

¹⁰ Ɛyinɛhi ku ācɛ gē leyice ɛcɔbu olɔhi. Amáŋ, ācɛ alɛwa gē yuufi ka é géē je ɛcɛ ku alɔ nyā cataajɛ amāŋ ka eko yɔ i wa nɛ ācɛ i gáā lā ipu nu gɛ ŋ. Ɔcɛ ō leyi kwu usɛkut éyi ipu Norway, ka ka igbalɛwa, ācɛ nōó gē dɔka ō kɛla lɛyikwu Ɔwɔico ŋ ma, gē cɛ ō kɛla lɛyikwu aɔdā nōo yɔ i ya ipu ɛcɛ nyā a. Ó ka ɔdaŋ ka ó lɛ  okonu hɛ ta uwa, ó gē da uwa ɔka kahinii: “Ɔdi nɛ a gbɛla lɛyikwu eyiyoce ku ɛcɔbu olɔhi a? Imi nɛ ó gáā wa ŋma a, ɛgiyi ācɛ imeli nɛɛ, kɛɛ ka ɛgiyi ācɛ usayɛnsi amāŋ ka ɔcɛ ɔhá?” Ɔdaŋ ka é gē ta ohi, ó gē jahɔ tu uwa lɔɔlɔhi, cɛɛ ó lɛ ɛga éyi ŋma ipu Ubáyíbu nōo kɛla lɛyikwu ɛcɔbu olɔhi a da uwa amāŋ jé ɔ tɛɛcɛ lɛ uwa. Okonu ō ce nōo yɔ ipu Ubáyíbu, nōo ka ɛcɛ ku alɔ nyā géē yɔ piyoo nɛ ācɛ olɔhi klla géē lā ipu nu ogboogboo ɛcɛ a, gē he ācɛ ōhī ɔtu nɛhi.—Aíjē 37:29; Ɔ̄cok. 1:4.

11. Ɔdiya nɛ alɔ cika ō bi ɔwɛ ɛyɛɛyɛyi le gbɔɔ ɛlā ō ka mla ācɛ a, ɛgɛnyá nɛ alɔ lɔfu gbla ocabɔ ku Upɔlu ya nōo yɔ ipu ɔkpá ku Ācɛ Uróm 1:14-16 a?

¹¹ Alɔ cika ō bi ɔwɛ ɛyɛɛyɛyi le gbɔɔ ɛlā Ɔwɔico ō ka mla ācɛ nɛ alɔ gē má a. Ɔdiya a? Ohigbu ka ɔnyɔɔnyɛ wɛ ɛyɛɛyi. Ɔdā nōo gē wu ɔcɛ éyi ɔtu, lɔfu he ɔcɛ ɔhá ɔtu gla. Ó lɛ ācɛ ōhī nōo gē cɛ ō kɛla lɛyikwu Ɔwɔico amāŋ Ubáyíbu, amáŋ ó lɛ ācɛ ɔhá nōo gē dɔka ku a da uwa lɛyikwu aɔdā ɔhá gbɔbu. Ipu āhɔ̄ duuma, alɔ ceyitikwu bi ɛga duuma nɛ alɔ lɛ, le kɛla Ɔwɔico lɛ oduudu ācɛ. (Jé Ācɛ Uróm 1:14-16.) Ó lɛ aafu ŋ, alɔ jé ka Ujehofa gē ya nɛ ɛlā ɔkwɛyi a gē jɛ ipu ɔtu ku ācɛ nōo dɔka ɔdā olɔhi á.—1 Ukɔ́r. 3:6, 7.

12. Ɔdi nɛ alɔ lɔfu ya, o ya ɛɛ ku ɛlā ku alɔ kóō lɛ abɔ kwu ɔtu ku ācɛ nōo ŋma Asia nōó gbɛla lɛyikwu ɔcɛ nōo ya ɛjɛɛji odee jejee ɛ ŋ ma?

¹² Ipu oduudu ɛcɛ, ayinɛ alɔ nōo gē tɔɔna gē má ācɛ alɛwa nōo ŋma ipu éwo ɛyɛɛyɛyi nōo yɔ ipu Asia a, é kóō i má ācɛ nōo ŋma ɛga nɛ igɔmɛnti i gē jɛga lɛ uwa kéē gba ɛ̄gbā ɛgɛ néē dɔka a ŋ. Ipu éwo ōhī nōo yɔ Asia, ācɛ alɛwa i yaajɛ jejee kéē gbɛla, ɔdaŋ ka ó lɛ ɔcɛ éyi nōo yɔ abɔɔ nōo ya ɛjɛɛji odee, amāŋ ka ɔcɛ ɛgɔɔma i yɔ ŋ nɛɛ ŋ. Ó gē ŋmo ācɛ ōhī ku uwa unwu ō jé, ohigbu ɛnyā, é gē cɛ boobu kéē ya oklɔcɛ ku Ubáyíbu mla uwa. Amáŋ, abɔ ɛlā ku Ubáyíbu wɛ ɔdā ɛpɛpɛ lɛ ācɛ ōhī ku uwa a, ó gē ŋmo uwa nwu ō jé lɛ a eko aflɛyi ŋ. Ɛgɛnyá nɛ alɔ gáā ta uwa abɔ a? Ayinɛ alɔ ōhī nōo jikoko ipu uklɔ ku ɔna ō ta a, le má ka ɔwɛ olɔhi éyi wɛ ō gbɔɔ ɔka ō ka mla uwa ɔwɛ nōo mafu ku a yihɔtu uwa, klla lɛ ɛlá wu uwa nɛhi, ɔdaŋ ku a má ka ó cɛgbá, a lɔfu da uwa ɛgɛ nɛ ukɔ́ ku Ubáyíbu ta uwɔ abɔ ipu oyeeyi ku uwɔ a.

13. Ɔdi lɔfu ya ku ācɛ kéē dɔka ō jé ɛlā nōo yɔ ipu Ubáyíbu a? (Má ifoto nōo yɔ iyɔbu ku Ɔda Ō Gbaajɛ nyā.)

¹³ Aɛlā ijeeyi nōo yɔ ipu Ubáyíbu, nōo gē ta ɔcɛ abɔ ipu oyeeyi ku ɛ̄cī doodu a, gē ya nɛ ācɛ alɛwa gē dɔka ō jé ɛlā nōo yɔ ipu Ubáyíbu eko aflɛyi a. (Ɔ̄cok. 7:12) Ipu New York, ɔyinɛ alɔ nɔnya éyi nōo gē tɔɔna lɛ ācɛ nōo gē ka Chinese a kahinii: “N gē ceyitikwu jahɔ ta ācɛ klla mafu ka um lɛ ɛlá wu uwa. Ɔdaŋ ka um jé ka é wa ɛpɛpɛ ŋma éwo ɔhá, n gē da uwa ɔka kahinii: ‘Amanyā gbɔɔ ō je uwɔ iyē ɛ? A lɛ uklɔ má ɛ? Ācɛ ku amanya yɔ i miyɛ uwɔ lɔhi?’ ” Ekoohi ɔwɛ nyā gē ta ɔyinɛ alɔ nɔnya nyā abɔ kóō gbɔɔ ɛlā ō ka éyi ŋma ipu Ubáyíbu. Eko duuma nɛ ó cɛgbá, ó gē kahinii: “Ɔdi ō cɛgbá nyá nɛ a gbɛla ku alɔ cika ō ya ku alɔ lɔfu yɔ ɛbɔ mla ācɛ ɔhá a? N ma ita éyi fu gā uwɔ ŋma ipu Ubáyíbu gla a? Abɔɔ kahinii: ‘Ohútu kú íkpɛ́lā lɛbɛ̄ɛka ō hɛ́bū kú ɔ̄kā nēé tū tū éŋkpɔ̄ ā. Kéē lɛ ɛlā ā trá gbɔbū kóō je ca klɛ́ɛcɛ.’ A gbɛla ka ukɔ́ nyā lɔfu ta alɔ abɔ ku alɔ yɔ ɛbɔ mla ācɛ?” (Aíit. 17:14) Ɔka ō ka ɔwɛ ɛgɛnyá géē ta alɔ abɔ ku alɔ jé ācɛ nōo géē dɔka ō nwu ɛlā tōōtɔ̄ɔ̄.

14. Ɛgɛnyá nɛ ɔyinɛ alɔ nɔnyilɔ éyi nōo yɔ Asia a, gē je otabɔ lɛ ācɛ nōo ka ka é kpɔtuce Ɔwɔico ŋ ma?

¹⁴ Ɔdi nɛ alɔ lɔfu da ācɛ nōo ka kē kpɔtuce Ɔwɔico ŋ ma? Ɔyinɛ alɔ nɔnyilɔ éyi nōo yɔ Asia, nōo humayi tɔɔna lɛ ācɛ nōó kpɔtuce Ɔwɔico ŋ ma kahinii: “Igbalɛwa, ɔdaŋ ka ɔcɛ nōo ŋma amanya da uwɔ kahinii: ‘n kpɔtuce Ɔwɔico ŋ.’ Ó yɔ i ka ka anuɔ i géē gba aɔwɔ nɛ ācɛ alɛwa nōo yɔ amanya gē gba a ŋ. Ohigbu ɛnyā, n gē cɛ mla uwa igbalɛwa ka alɛɛcɛ gē ya ɛyinɛhi ku aɔwɔ abɔyi uwa, ka uwa i kē wɛ aɔwɔ ɔkwɛyi ŋ. Ekoohi, n gē jé ɔkpá ku Ujɛrɛmíya 16:20 lɛ uwa nōo kahinii: ‘Ɔ̄cɛ ɔlamu lɔfú yá ɔwɔ lɛ iyīnū glá āa? Ehée ɔ́dāŋ ka ɔ̄cɛ lɛ ɔwɔ yá lɛ iyīnū, ɔ́ɔmā í wɛ ɔwɔ ɛ́ɛ́ gɛ ŋ́ má.’ Cɛɛ, n gē da  uwa ɔka kahinii: ‘Ɛgɛnyá nɛ alɔ lɔfu jé ɔwɔ nōo wɛ ɔkwɛyi mla aɛ̄nɛ̄ alɛɛcɛ ya abɔyi uwa a?’ N gē jahɔ tu uwa lɔɔlɔhi, cɛɛ, n lɛ ɔkpá ku Ayisáya 41:23 jé nōo kahinii: ‘Aá le ɔdā nōo géē yá oócí ā ka lɛ alɔ, cɛ́ɛ́ ka alɔ jé ɔ́dāŋ ka aá wɛ aɔ́wɔ ɔkwɛ̄yi.’ Ɔdaŋ ka um lɛ ɔ jé mɛ, n gē mafu ocabɔ éyi lɛ uwa, lɛyikwu ɛgɛ nɛ Ujehofa kacɛ lɛyikwu ɛcɔbu a.”

15. Ɔdi nɛ alɔ lɔfu nwu ŋma ocabɔ ku ɔyinɛ alɔ nɔnyilɔ éyi nōo yɔ u East Asia a?

¹⁵ Ɔyinɛ alɔ nɔnyilɔ ɔhá nōo yɔ u East Asia a, kɛla lɛyikwu ɔdā nɛ ó gē ya eko nɛ ó gē ya ocigbihi a. Ó kahinii: “N gē mafu ocabɔ ku ɛlā ijeeyi nōo yɔ ipu Ubáyíbu a lɛ uwa, aakacɛ nōo le ya jila ɛ ma, mla aíne nōo gē gbo ainyilɔwɔ mla oduudu aɔdā nōo yɔ ɔkpanco a. Cɛɛ, n gbɔɔ ō mafu lɛ uwa ɛgɛ nɛ ɛjɛɛji aɔdā nōo ba nyā mafu ka ó lɛ ɔcɛ ō jijeeyi nɛhi éyi nōo ya ɛjɛɛji uwa a. Ɔdaŋ ka oduuma ku uwa gbɔɔ ō gbɛla ka Ɔwɔico lɔfu yɔ, cɛɛ n gbɔɔ ō mafu lɛ ɔ aɛlā nɛ Ubáyíbu ka lɛyikwu Ujehofa a.”

16. Oŋma ɛlā ku Ācɛ Uhíbru 11:6 a, ɔdiya nɛ ācɛ nɛ alɔ gē klɔcɛ mla uwa a cika ō kpɔtuce Ɔwɔico mla ɛlā nōo yɔ ipu Ubáyíbu a, ɛgɛnyá nɛ alɔ kē gáā ta uwa abɔ kéē ya ɛnyā a?

¹⁶ Eko duuma nɛ alɔ gē klɔcɛ ku Ubáyíbu mla ācɛ nōó wɛ ipu ɔwɛ ō gba ɛ̄gbā duuma ŋ ma, alɔ kóō yɔ i ta uwa abɔ, ka ɔtu okpoce ku uwa kóō lɔfu ka Ɔwɔico yɔ. (Jé Ācɛ Uhíbru 11:6.) Alɔ klla cika ō ta uwa abɔ kéē kpɔtuce ɛlā nōo yɔ ipu Ubáyíbu a duu. O ya ɛɛ ku alɔ ya ɛnyā a, ó géē cɛgbá ku alɔ nwu uwa aɛlā ɔkwɛyi ōhī igbalɛwa. Eko duuma nɛ alɔ gē ya oklɔcɛ mla uwa, alɔ cika ō da uwa lɛyikwu aɔdā nōo mafu ka Ubáyíbu wɛ ɛlā ku Ɔwɔico. Ɛnyā lɔfu lɛ ō ya mla ō ka uwa ɔka ligii lɛyikwu aakacɛ ku Ubáyíbu nōo le ya jila ɛ ma, ɛgɛ nɛ ɛlā ku Ubáyíbu le kpaakpa eko nɛ ó kɛla lɛyikwu aɛlā ku usayɛnsi, aɔ̄kā nōo ya eko ikee, mla ɛgɛ nɛ Ubáyíbu gē ta alɔ abɔ ipu oyeeyi ku ɛ̄cī doodu a.

17. Ɛgɛnyá nɛ ihɔtu ku alɔ gáā lɛ abɔ kwu ācɛ ɔtu a?

¹⁷ Alɔ gē ta ācɛ abɔ kéē gáā kwu piya ayikpo ku Ukraist, ŋma lɛ ō ma ihɔtu fu lɛ uwa, kwu ācɛ nōo wɛ ipu ɔwɛ ō gba ɛ̄gbā éyī amāŋ ɔhá mla ācɛ nōó kóō wɛ ipu ɔwɛ ō gba ɛ̄gbā duuma ŋ ma. (1 Ukɔ́r. 13:1) Ɔdā nɛ alɔ cika ō bi ɔtu eko nɛ alɔ gē nwu uwa ɛlā a, wɛ ō mafu lɛ uwa ka Ɔwɔico yihɔtu uwa klla dɔka kéē yihɔtu anuɔ. Ipu ihayi doodu, ācɛ uluula igbingbidi nōó gē dɔka ɛlā lɛyikwu ɛ̄gbā ō gba ŋ ma, amāŋ, ācɛ nōo dɔka nu ligii a gē ya ubatisim, ohigbu ka é nwu ɛgɛ néē géē yihɔtu ku Ujehofa. Ó lɛ a, bi ohilipu olɔhi lɛyikwu uwa, mafu ihɔtu lɛ ɛdɔ ku ācɛ doodu, ku a klla lɛ ɛlá wu uwa. Bēē jahɔ tu uwa lɔɔlɔhi ɔdaŋ ka é gē kɛla. Ceyitikwu ku a jé ɔdā nōo ya ɛɛ néē gē gbɛla ɔwɛ néē i gbɛla a. Amoomɛ a, bi ocabɔ ku uwɔ le mafu lɛ uwa ɛgɛ néē géē je piya ayikpo ku Ukraist a.