1. Ịyẹ tị́ du ká ẹla nya ọlọmwụ ịDanẹlụ kpụ ala ịBabịlọn ịpyọ?

 ỌLỌMWỤ ịDanẹlụ ri onjwo ụka ká ala ịBabịlọn woo kpa rụ ka epweji nyaa lụrụ-lụrụ hi iJerusalẹm. Ma nanana nyori ịDanẹlụ ri onjwo, ẹla nyamwụ kpụ alegbeju ịla ịBabịlọn ịpyọ. Ị yẹ nyori nyị há-ụhị bala o-ri nyị bwu ugbiyegu ọlẹ kọ la ihi. (1 Sam. 16:7) Lẹ, ala ịBabịlọn mẹ ang jọ́ọ nyọka họ ụkụrwọ ẹ-ẹpwa nya adịrahụ.—Dan. 1:3, 4, 6.

2. Ányị ẹla nya ịDanẹlụ à tị́ la iJihova? (Isikẹlụ 14:14)

² ỊDanẹlụ há iJihova yẹẹyẹẹ, ma ọọlajị nya ụhị nyamwụ lee iwe-ahụrụ ọlẹ kọ la ẹ-ẹpwa nya adịrahụ à du ka, ma ụma nya ọngịnyị ọlẹ ká okolobya ọwẹ chụ nyọka ri à du lẹ. Ụka ọlẹ ká iJihova dọmwụ ya ẹla ọnyịịla nya ịDanẹlụ lala iNuwa bala iJobu lẹ, ịDanẹlụ ka gu ẹka lala 20 wẹẹ ịnyị. Lẹ iJihova yẹ ịDanẹlụ lala ọlabwẹla ọnyịịla jaabwọ kọ yẹ iNuwa bala iJobu, kị ri angị gbịgba họọ ẹ-ẹpwụ nya ẹka lụmẹ-lụmẹ lẹ. (Ọmwụ. 5:32; 6:9, 10; Job. 42:16, 17; wa Isikẹlụ 14:14.) IJihova tị kịnyaa la ọ-la ọháha ẹ-ẹga nya ịDanẹlụ ẹ-ẹpwụ nya ọhịhị oludiyo bala ọkpịpyọ-kpịpyọ nyamwụ ọlẹ kọ hị.—Dan. 10:11, 19.

3. Ẹlịyẹ ahị tị́ wẹẹ ka kụ ẹhị yẹ ẹ-ẹpwụ nya ang ọjẹ́jẹ ọlẹ?

³ Ẹ-ẹpwụ nya ang ọjẹ́jẹ ọlẹ, ahị ka kụ ẹhị yẹ abwẹla imiiye ịhyẹ ịlẹ ká ịDanẹlụ la du ká ẹla nyamwụ há iJihova. Họhẹ-họhẹ, ahị ka chabwọ nya abwẹla ọnyọnyọọnyị bala ọ-kụ ẹhị yẹ ụka ọlẹ kọ mọọ jẹ. Ọọwa lẹ, ahị ka yẹ ang ọlẹ kọ da ịDanẹlụ ụbwọ du kọ jẹ́ la abwẹla ịwẹ lẹlẹ. Ohyẹẹkpẹ-ẹkpẹ, ahị ka ya ẹla u-uhye nya abwọlẹ kahị ka jẹ́-ẹ gbịlọọ ịnyịnyị. Ịlẹhị lẹ, ang ọjẹ́jẹ ọlẹ ya ẹla gu anjwo ikolobya bala ịyẹẹnọ gụ́, ma ahị wuu ka jẹ́-ẹ jẹ́ ang bwu ọgụ-ẹpẹtẹ nya ịDanẹlụ.

4. Ányị ịDanẹlụ à tị́ mẹjẹ nyori ọ kaa ju ugbodu? Ya ọ-chụ pwokwita ọhẹ wẹẹ.

⁴ Angị ju ugbodu ka juhi myị́, ma ị́ kaa ya ẹga da ọọwa ka hwaa abwọ la ọ-họ ang ọlẹ kọ pwoku ka. ỊDanẹlụ ri ọngọ kaa ju ugbodu yẹẹyẹẹ. Kụ ẹhị yẹ iwe-ahụrụ imiiye ịhyẹ ịlẹ ká ịDanẹlụ mẹjẹ nyori ọ kaa ju ugbodu lẹẹ wẹẹ. Ọ lala o-ri iwe-ahụrụ ọhọhẹ nyị họ ẹ-ẹpwụ nya ẹka imiiye nyọlẹ ká ala ịBabịlọn ta iJerusalẹm ayịreji kpá. Adịrahụ iNebukadinesa nya ala ịBabịlọn la ụlaa nya ukpeku ọtụka ọhẹ du kọ jẹ́ la ọmwịịnyọ ka. Ọ ya nyori ọwa nyị ka nwụ angị jẹ́ ẹla nyọwa wuu, tụ́ ịDanẹlụ kori kị jẹ́ ya ụlaa ọọwa bala o-bwuru etu nyamwụ joo ka. (Dan. 2:3-5) ỊDanẹlụ baba nyọka chị agaga ju ẹlẹwẹ; ó ri ịnyị ka, angịnyị lụmẹ-lụmẹ ka gbu. Ọ “kele ka ẹga nya adịrahụ ahyaahị kaka [bịlẹ] kị ka ya ụka da họọ gụ ọọwa, chajị kọ ka ya je adịrahụ etu nya ụlaa ọlẹ kọ la.” (Dan. 2:16) Ẹlẹwẹ baba nya ugbodu ojuju bala ọmyịmyị. Ị́ da ju ẹ-ẹga ọhẹ-lọhẹ nyori ịDanẹlụ wụla etu nya ụlaa ene nya ụka ọwẹ lẹka. O byi angịkịla nyamwụ ịlẹ ká ala ịBabịlọn yẹ ẹnyị nyaa da kaka ri iChedirakị, iMechakị, bala Abedinego nyị “raabwọ ha Ohe Oluhye olepwoohe kọ ka yaa ahyẹẹrwẹrwa bwula ọ-da ụlaa ọọwa wụlẹ haa” mẹ. (Dan. 2:18) IJihova wẹ abwọ ọrịrị nyaa ọọwa. Bwula ụbwọ ọdada nya Ohe, ịDanẹlụ jẹ́ ya etu nya ụlaa nya iNebukadinesa. Ọhịhị nya ịDanẹlụ bala ịnya aligu nyamwụ chịda.

5. Ọmayẹ ọkịla oyina ịDanẹlụ à tị́ la ẹ-ẹga nya ugbodu ojuju?

⁵ Ụka kọ nọ chẹẹ nyọlẹ ká ịDanẹlu wụlẹ etu nya ụlaa nya ukpeku ọtụka ọwẹ kpá, ọ la ọmayẹ myịmyị ẹ-ẹga nya ugbodu ojuju. INebukadinesa la ụlaa ọ-la uhi-uhi ọkịla myị́myị́. Ọ yẹ okoji ọtụka ọhẹ ẹ-ẹpwụ nya ụlaa nyamwụ. ỊDanẹlụ ju ugbodu wụlẹ etu nya ụlaa ọọwa je adịrahụ tụ́ ẹla ọ-bọọ ẹ-ẹgọ ọlẹ kọ ri, adịrahụ ka hya ụla bala ọ-ka rụ hi ẹchị-adịrahụ nyamwụ pwụ ụka ọhẹ. (Dan. 4:25) Adịrahụ ka kụ irya myị́ nyori ịDanẹlụ nyị wẹẹ me obyi nya ang ọtịpyọ jahị da ọwa kpụ ọ ka nwụ ịDanẹlụ ịnọ myị́. Ma ịDanẹlụ ya ẹla ọọwa dodehe la ugbodu ojuju kpọkpọọkpọ.

6. Ịyẹ à tị́ ka da ịDanẹlụ ụbwọ myị́ du kọ jẹ́ ju ugbodu?

⁶ Ịyẹ à tị́ ka da ịDanẹlụ ụbwọ myị́ du kọ jẹ́ ju ugbodu ẹ-ẹpwụ nya ọhịhị nyamwụ wuu? Ahị ka jẹ́ myị̀myị̀ nyori adamwụ bala ịnamwụ ya ọgụ-ẹpẹtẹ ọnyịịla deeji họọ ụka kọ ri onjwo.  Ọ la gbagbịla nyori ị kaa ju ihi nya ehile ọlẹ ká iJihova ya ha adịda bala ịnịna ịla Isirẹlụ nyọka mẹ Ehile nya Ohe jẹ anyị nyaa. (Ehile. 6:6-9) ỊDanẹlụ jẹ́ Ehile Iwo nya Ohe Oluhye, ma ọ tị jẹ́ ehile ịkịla ịlẹ kị baa ẹ-ẹgọ ịnyịnyị. Ọ-chụ pwokwita, ọ jẹ́ ụma nya iyo ịlẹ ká ala Isirẹlụ ka ri myị́ bala ịlẹ kị ka jẹ́-ẹ ri ka. b (Liv. 11:4-8; Dan. 1:8, 11-13) ỊDanẹlụ myị́myị́ jẹ́ ang chajị nya ego nya angịnyị nya Ohe Oluhye bala ọ-jẹ́ ang ọlẹ kọ họ taa ụka kị myị kpa ehile nya iJihova ka. (Dan. 9:10, 11) Ẹla ịlẹ kị họ ọ-ọhịhị nya ịDanẹlụ du kọ jẹ́ myị̀myị̀ nyori iJihova bala alegu-ẹrụ ịla ọngịrị nyamwụ kaa dọọ ụbwọ ẹ-ẹpwụ nya iwe-ahụrụ ọnyị myị́ ọnyị.—Dan. 2:19-24; 10:12, 18, 19.

7. Ang ọkịla oyina à tị́ da ịDanẹlụ ụbwọ nyọka la ugbodu ojuju? (Yẹ ifoto ịnyịnyị.)

⁷ ỊDanẹlụ kaa jẹ́ apwụ ịlẹ ká alọmwụ nya Ohe da, tụ́ ọmwụ ọyẹyẹ nya iJeremaya. Bwu ẹpwụ nya ang ọjẹ́jẹ ọọwa, ịDanẹlụ wẹ ka jẹ́ nyori ọnyọhị o-riri nya ala iJuu ị-ịBabịlọn lụka ọtata ka cheju lụka o-kpii. (Dan. 9:2) Ọ-yẹ ká ọmwụ ọyẹyẹ ịla ịBayịbụụ wẹ ka họ jịra da ịDanẹlụ ụbwọ nyọka dahịhile iJihova gụ́ olene, angịlẹ kị tị dahịhile iJihova nyịlẹhị-ịlẹhị kaa ju ugbodu yẹẹyẹẹ ịnyịnyị. (Kụ ẹhị yẹ Ala iRom 8:31, 32, 37-39.) Ọlẹ kọ tị baba gụ́ wuu ri, ịDanẹlụ kaa raabwọ ha Adamwụ olepwoohe ụka myị́ ụka. (Dan. 6:10) O ya ọhọbịrị nyamwụ dodehe je iJihova bala o-ya ẹla ọla irya nyamwụ joo. ỊDanẹlụ bịlẹ ká Ohe ka dọọ ụbwọ. (Dan. 9:4, 5, 19) ỊDanẹlụ ri ọngịnyị ehe lala ahị ịnyịnyị, lẹ ị́ mọọ la ugbodu ojuju ka. Ọkọkọ nyọọwa, bwula ang ọjẹ́jẹ bala abwọ ọrịrị bala ahị ọ-dahile iJihova, ọ jẹ́ la abwụma ọwẹ myị́ lẹ.

8. Ányị ahị tị́ ka bwu la ugbodu ojuju?

⁸ Ịyẹ ahị tị́ baba nyọka họ kahị ka la ugbodu ojuju? Adahị bala ịnahị ka byihi nyị ju ugbodu myị́. Ma ugbodu ojuju á ri ang ọlẹ ká ọngịnyị jẹ́-ẹ ri ugu nyamwụ ka. Ugbodu ojuju lala ụkụrwọ onyeewe ọjẹ́jẹ. Ụgbẹyị ọhẹ ọlẹ á ka jẹ́-ẹ bwu jẹ́ ụkụrwọ ọọwa yẹẹyẹẹ ri ọ-ka ya ẹhị reeji jaabwọ ká ọngọ mẹ ang jẹ́ng wẹẹ họọ, ọọwa lẹ a họ gbịlọọ lẹlẹ. Ụ-ụgbẹyị ọlịnyị-ịnyị, ahị ka jẹ́-ẹ la ugbodu ojuju bwula ọ-ya ẹhị reeji jaabwọ ká angịkịla kaa mẹ abwẹla ọwẹ jẹ bala ọ-dịrẹ ọgụ-ẹpẹtẹ nyaa. Lẹ ẹlịyẹ ahị tị́ jẹ́ bwu ẹga nya ịDanẹlụ wẹ mẹ? Lala ọwọwa, ahị baba nyọka jẹ́ Omyi Ẹla nya Ohe yẹẹyẹẹ. Ahị baba nyọka ri igu o-chii bala iJihova bala o-ya ẹla ọla ọkịlẹtụ nyahị joo ụka myị́ ụka. Ahị tị baba nyọka dahịhile iJihova bala ọ-jẹ́ myị̀myị̀ nyori o ji ẹkpẹ nyahị ịnyịnyị. Kori kahị họ ịnyị, ahị ka jẹ́-ẹ la ugbodu ojuju ụka ká ịngịhyẹ á ma ọmyịmyị nyahị yẹ.

9. Apyobwuna oyina ahị tị́ ka yé kori kahị la ugbodu ojuju?

⁹ Ahị kaa yé apyobwuna a-agbẹyị lụmẹ-lụmẹ bwula ugbodu ojuju. Kụ ẹhị yẹ oja nya Ben lẹẹ wẹẹ. Ọ ka ube-ụpwụ ọhẹ ịị Germany, ẹ-ẹga ká ọng myị́ ọng myị nyori ang wuu nyị wẹ ka ji ịịwẹ, du ká ẹla ọlẹ ká ịBayịbụụ ya nyori Ohe nya-à họ ang wuu lẹ, á kaa laa nya ẹlịlẹhị ka. Ẹnẹhẹ, ị ya iwe ha Ben nyọka godayị ị-ịlahị nya ala ịkịlasị nyamwụ kọ ka ya ang odudu kọ myị nyori Ohe à họ ang wuu lẹ. Ọ ya ọmyịmyị nyamwụ dodehe la o-juhi kpong-kpong ka. Ịyẹ à tị́ ri ocheju nya ẹla ọọwa? Ben yẹkẹẹ: “Ọngọmẹjẹ nyam ke ụrụ wo lam kpẹnẹẹ, bala o-ye ụpwụ ọlẹ kam kpa ya ẹla bwu ẹga nyam kpa kaka họ ju iru ya ha ala ịkịlasị nyahị chọnụ wuu.” Jaabwọ ká oja nya Ben mẹjẹ wẹ, angị ju ugbodu kaa la ihi ẹ-ẹga nya angịkịla. Ọọwa dọmwụ ka du ká angị la ọkịlẹtụ ọnyịịla ka tụ ba iJihova ịnyịnyị myị́. Ang lụmẹ-lụmẹ du kahị ka la ugbodu ojuju ịnyịlẹhị!

10. Ịyẹ à tị́ ri etu nyọka godayị giri-giri?

¹⁰ Ẹ-ẹpwụ nya ịBayịbụụ, omyi ẹla nya ala iHiburu ọlẹ kị yẹda kaka ri ogodayị giri-giri, lee ọháha o-gbu enyi-ka, kaa ya ẹla rụ́ ọháha ọlẹ ká iJihova la ẹ-ẹga nya anchẹ nyamwụ gụ́. ỊBayịbụụ kpa omyi ẹla ọwọwa chabwọ nya ọháha ọlẹ ká anchẹ nya Ohe kaa la ẹ-ẹga nya awụlẹ ịnyịnyị. (2 Sam. 9:6, 7) IJihova yahị guru kahị ka la ọháha ẹ-ẹga nyamwụ ịnyịnyị. Ahị ka jẹ́-ẹ la ọháha ọlịnyị gụ́ ọọwa jaabwọ ká ụka wẹẹ chịpwụrụ. Kụ ẹhị yẹ abwọlẹ kọ lịnyị ẹ-ẹga nya ịDanẹlụ wẹẹ.

11. Ányị ịDanẹlụ à tị́ mẹjẹ nyori o godayị giri-giri ụka kọ chị okwirichi? (Yẹ ifoto ọla ẹbẹ nya ọgbanyẹ.)

¹¹ Ang lụmẹ-lụmẹ họ ọ-ọhịhị nya ịDanẹlụ du kọ baba nyọka mẹjẹ kori kọ ka godayị giri-giri ha iJihova lee kori kọ ka họ ịnyị ka. Ma ọhẹ lẹpwụ nya ịmayẹ nyamwụ ịlẹ kị gụ́ wuu chọọ ọgụ ụka kọ gu ẹka 90 da uhye lẹ. Lụka ọwẹ, alepweji nya iMidi bala iPechiya kụrụ ala ịBabịlọn kpụ Adịrahụ ịDayịrọsị kaa kpeji ụ-ụwa lẹ. ỊDanẹlụ wụ́ alegbeju ịlẹ kị kaa họ ụkụrwọ ha adịrahụ ịDayịrọsị ẹjẹ, ị́ tị kaa chị ihi ju Ohe ọlẹ ká ịDanẹlụ kaa gbịgba ha ka ịnyịnyị. Ọọwa ị me obyi nya abwọlẹ kị ka bwu nwụ ịDanẹlụ lẹlẹ. Ị họ kpụ adịrahụ yụbwọ ju ehile ọhẹ ẹ-ẹpwụ nyọka ma ịDanẹlụ yẹ kori kọ ri Ohe nyamwụ lee adịrahụ kọ ka godayị giri-giri ha. Ang ọlẹ ká ịDanẹlụ ka họ wuu nyọka mẹjẹ nyori o godayị giri-giri ha adịrahụ lala angịkịla ri ọ-ka hwabwọ la ọ-gbịgba ha iJihova ẹ-ẹpwụ nya ahyẹẹnụ iwo ịta. Ma ịDanẹlụ tị chụ nyọka godayị giri-giri ha iJihova. Ị woo ju ka ụjẹ nya ụgẹbẹ chajị nyọọwa. Ma iJihova wahị kụrụ eje ọchịchị nya ịDanẹlụ nyọka godayị giri-giri bwula ọ-chọọ da bwu ọnụ nya egabẹ. (Dan. 6:12-15, 20-22) Ányị ahị tị́ ka bwu godayị giri-giri ha iJihova jaabwọ ká ịDanẹlụ họ?

12. Ịyẹ tị́ du ká ịDanẹlụ jẹ́ godayị giri-giri ha iJihova pwụ ọlịịwẹ?

¹² Jaabwọ kahị ya lalẹ ene, ọháha ọnyọọngịrị à du ká ọngịnyị jẹ́-ẹ godayị giri-giri ha iJihova lẹ. ỊDanẹlụ jẹ́ godayị giri-giri ha iJihova myị́ chajị nyori ọ la ọháha ọnyọọngịrị ẹ-ẹga nya Adamwụ olepwoohe. Ịwẹẹ ọdada á juwa ka, ịDanẹlụ kaa kpa ụka nyamwụ kụ irya u-uhye nya abwẹla nya iJihova bala abwọlẹ kọ bwu maa jẹ, ịnyị à du kọ jẹ́ la ọháha ọnyọọngịrị ọlịịwẹ ẹ-ẹga nya iJihova lẹ. (Dan. 9:4) ỊDanẹlụ kaa kụ irya u-uhye nya ang ịnyịịla ịlẹ ká iJihova họ họọ bala angịnyị  Nyamwụ, ị tị kaa myọọ lẹhị ịnyịnyị.—Dan. 2:20-23; 9:15, 16.

13. (a) Ịmayẹ iyina à tị́ kaa chị anjwo nyahị ọgụ ẹ-ẹga nyọka godayị giri-giri? Ọ-chụ pwokwita oyina à tị́ ji? (Yẹ ifoto ịnyịnyị.) (b) Ányị a tị́ ka wẹ ụka ká angịkịla á tọng wo kori ká Alibeenu nya iJihova á myị ju ẹla nya alẹng-alẹng lee anyang-anyang ọ-ka ẹga nya awụlẹ? (Yẹ ifim ọlẹ kọ ri, ‘Ugbe nya Abwẹla Ọnyịịla . . . ka Kpa Okpunyi Warị’ ịị jw.org.)

¹³ Jaabwọ kọ la ẹ-ẹga nya ịDanẹlụ, angịnyị ịlẹ kị kaa ju ihi nya ẹla ọlẹ ká iJihova ya u-uhye nya abwẹla ọnyịịla bala ọtịpyọ ka, dagaga ju anjwo nyahị alẹ. Ọngịnyị ọlẹ kọ la ọháha ẹ-ẹga nya Ohe Oluhye ka wụ angị ịlịnyị ẹjẹ myị́. Angịhyẹ dọmwụ kaa maga ká anjwo nyahị ka nyẹẹkpẹ da iJihova la agbụrụ. Ọ-chụ pwokwita, kụ ẹhị yẹ ẹla ọlẹ kọ họ ta ọọnahị okolobya ọhẹ bwu Australia ká ẹnyị nyamwụ ri Graeme wẹẹ. Ọ gbachị iwe-ahụrụ olujwo ọhẹ ụka kọ wẹẹ họ ụpwụ iwo nyamwụ. Ọngọmẹjẹ nyaa taa wo ị-ịkịlasị nya abwọlẹ kị ka họ kori ká oligu nyaa ọhẹ á byaa nyori ọwa nyị ri ọngọhẹ lẹpwụ nya alẹng-alẹng lee anyang-anyang ịlẹ kị kaa ka ẹga nya awụlẹ. Ọngọmẹjẹ ọọwa byi ala ịkịlasị nyaa nyori, angịlẹ wuu kị nyị ka chẹkpẹ ju oligu ọlẹ kọ la ọhịhị ọlịnyị nyị godayị ụpa ọhẹ, ká angịlẹ kị ka chẹkpẹ jwoo ka nyị godayị ụpa ọkịla. Graeme yẹkẹẹ: “Ala ịkịlasị wuu rụ ka ụpa ọlẹ kọ chẹkpẹ ju ọhịhị ọlịnyị, kẹnẹ-kẹnẹ ka him am bala ọngọ ookpokpo ọkịla ọlẹ kọ ri Olibeenu nya iJihova.” Ẹla ọkịla ọlẹ kọ họ ba ọọwa ba lujwo nyịlẹhị-ịlẹhị ha Graeme, du kọ baba nyọka chụ kori kọ ka godayị giri-giri ha iJihova. Ọ yẹkẹẹ: “Ẹ-ẹpwụ nya awa ookpokpo ọlẹ kị wẹẹ mẹ ang jẹ, ala ịkịlasị nyam tụ́ ọngọmẹjẹ ọọwa ayịdang mịlam do bala ọ-kpam họ. M̀ maga da ịlọm nyọka ya ọmyịmyị nyam dodehe ụ-ụgbẹyị ọdụmwọ ọlẹ kị ka jẹ́-ẹ wo, ma ị́ myị ke ụrụ wo ẹlẹlẹhẹ ọlẹ kam ya ka.” Ányị ẹlẹwẹ à tị́ la ọọnahị ọwẹ? Ọ yẹkẹẹ: “Ịlẹhị lẹ, ọ́ hám nyọlẹ ká angịnyị wuu wẹẹ pwọm la ido ka, ma m̀ chị ọkẹkẹnị yẹẹyẹẹ chajị m̀ jẹ́ ya ọmyịmyị nyam dodehe la o-ju uhi kpong-kpong ka.”

14. Ụgbẹyị oyina ahị tị́ ka jẹ́-ẹ mẹjẹ nyori ahị godayị giri-giri ha iJihova?

¹⁴ Ahị ka jẹ́-ẹ godayị giri-giri ha iJihova kori kahị la ọháha ẹ-ẹga nyamwụ jaabwọ ká ịDanẹlụ la. Ahị ka jẹ́-ẹ la ọháha ụma ọlịnyị bwula ọ-jẹ́ ang u-uhye nya abwẹla nya iJihova. Ọ-chụ pwokwita, ahị ka jẹ́-ẹ jẹ́ ang u-uhye nya ang ịlẹ kọ họ. (Rom. 1:20) Kori ká tịtọ nyọka la ọháha okpori-kpori ẹ-ẹga nya iJihova bala ọ-ka jwoo ihi gụ́ ọọwa, à ka jẹ́-ẹ wa egbeju nya ẹla ịla ụpa ọlẹ kọ ri, “Ị Họọ Họ Ịnyị?” lee ọ-yẹ ifim ịịwa myị́. À ka jẹ́-ẹ wa apwụ ichiche ịlẹ kị ri, Was Life Created? bala The Origin of Life—Five Questions Worth Asking ịnyịnyị myị́. Ọọnahị ọyẹẹnọ ọhẹ bwu Denmark, ká ẹnyị nyamwụ ri Esther ya ẹla u-uhye nya apwụ ịwẹ yẹkẹẹ: “Ụgbẹyị ọlẹ kị bwu da ẹla ịlụwa kpịpyọ yẹẹyẹẹ. Apwụ ịịwa á ka bying nyori ang ọlẹ a ka myị la lẹ ka; ị kaa gba ẹlịlẹhị kpehe lẹ, ọọwa ị kaa ya iwe da hang nyọka chụ ẹla ọlẹ ká ka myị ju lẹlẹ.” Ben ọngọlẹ kahị ya ẹla rụ lalẹ ene yẹkẹẹ: “Apwụ ịwẹ kaa ju ọmyịmyị nya ọngịnyị ọngịrị. Ị họ m jẹ́ nyori Ohe à họ ang wuu lẹ.” Kori ká jẹ́ apwụ ịwẹ kpá, ọhẹka à ka myị ju ẹla ọlẹ ká ịBayịbụụ ya yẹkẹẹ: “Ahụ Ọngọlahị Ohe Oluhye, Ahụ a ri Ọngọ ọchịla-chịla nya ịlẹhị-ịlẹhị nyọka ye ogbo bala ihi bala ọngịrị wuu lẹlẹ. Chajị, Ahụ a ri Ọngọlẹ ká họ ang myị́ ang wuu ilodehe ọlẹ lẹ.”—Ọwụ. 4:11. c

15. Ang ọkịla oyina ahị tị́ ka họ kahị ka jẹ́-ẹ ri igu o-chii bala iJihova?

¹⁵ Ang ọkịla ọlẹ kọ ka dahị ụbwọ nyọka ri igu o-chii bala iJihova ri ọ-ka jẹ́ ang rige-rige u-uhye nya ọhịhị nya iJisọsị Ọnyị nyamwụ. Ọọnahị ọyẹẹnọ ọhẹ bwu Germany, ká ẹnyị  nyamwụ ri Samira họ ịnyị. O yẹkẹẹ: “M̀ wẹ ka jẹ́ iJihova bwu ẹga nya iJisọsị.” Ụka ká Samira ri onjwo, ọ kaa lujwo họọ nyọka jẹ́ nyori iJihova la ọháha ẹ-ẹga nyahị. Ma ọ́ tị lọọ ịnyị ẹ-ẹga nya iJisọsị ka. Ọ myịmyị yẹkẹẹ: “IJisọsị hám chajị ọ jẹ́-ẹ wu angịnyị igu, anjwo tị họ́ọ ịnyịnyị.” Jaabwọ kọ wẹẹ jẹ́ ang u-uhye nya iJisọsị gụ́ olene, ịnyịnyị igu nyamwụ bala iJihova à ka wu lẹ. Ịyẹ à tị́ du? Ọ yẹkẹẹ: “M̀ wẹ ka jẹ́ dụmwọ-dụmwọ nyori iJisọsị kaa gbịla Adamwụ kpẹẹkpẹẹ. Ị me awụlẹ yẹẹyẹẹ. M̀ wẹ ka jẹ́ nyori ọọwa ji ẹpwụ nya ang odudu ọlẹ ká iJihova du iJisọsị wẹ odehe ọlẹ, nyọka họ kọ ka chịkpẹẹ ká angịnyị ehe ka jẹ́ iJihova gụ́ ọọwa.” (Jọn. 14:9) Kori ká tịtọ nyọka ju igu oriri nyang bala iJihova ọngịrị gụ́ ọọwa, à ka jẹ́ ang u-uhye nya iJisọsị myị́? Kori ká họ ịnyị, ọháha ọlẹ ká la ẹ-ẹga nya iJihova ka nwà kịlahị, à tị ka jẹ́-ẹ godayị giri-giri họọ ịnyịnyị.

16. Apyobwuna oyina ahị tị́ ka yé kori kahị godayị giri-giri ha iJihova? (Eje Ọnyịịla 18:25; ịMayịka 6:8)

¹⁶ Kori kahị kaa godayị giri-giri ha angịkịla, ahị bala angịịwa jẹ́-ẹ ri igu ọlam-ọlam ọlẹ kọ kaa tata. (Rut. 1:14-17) Lẹ, angịlẹ kị godayị giri-giri ha iJihova ka jẹ́-ẹ yé okpunyi nya ọkịlẹtụ ịnyịnyị. Ịyẹ à tị́ du? Chajị iJihova myọnụ nyọka godayị giri-giri ha angịlẹ kị godayị giri-giri họọ. (Wa Eje Ọnyịịla 18:25; ịMayịka 6:8.) Kụ irya wẹẹ: Agụgụ Ọngọlẹ kọ họ ang wuu nwụlanọ nyọka ri igu o-chii balahị! Ụka kọ tị họ ịnyị lẹ, ọmayẹ, ọtụpyịpyị, lee ọ́ dọmwụ ri igu wẹwẹ, á ka jẹ́-ẹ bịrị igu oriri nyahị ọọwa myị́ kaka. (Dan. 12:13; Luk. 20:37, 38; Rom. 8:38, 39) Ọ baba kahị ka gbịla ịDanẹlụ bwula ogodayị giri-giri ha iJihova ịnyịlẹhị!

17-18. Ẹla ọkịla oyina ahị tị́ ka jẹ́ bwu ẹga nya ịDanẹlụ?

¹⁷ Abwẹla imiiye nya ịDanẹlụ kem ahị kụ ẹhị yẹ wẹ ẹ-ẹpwụ nya ang ọjẹ́jẹ ọlẹ lẹ. Ma ang lụmẹ-lụmẹ juwa kahị ka jẹ́ bwu ẹga nyamwụ wẹẹ. Ọ-chụ pwokwita, iJihova mẹ ọyị ọyẹyẹ bala alaa lụmẹ-lụme jẹ ịDanẹlụ, ọ tị ya ọngịrị ha ịDanẹlụ nyọka ya etu nya ala ịịwa dodehe ịnyịnyị. Iru nya ọmwụ ọyẹyẹ ịịwa họ jịra ene-ene lẹ. Ịkịla tị ya ẹla u-uhye nya ẹla ọlịlahị ọlẹ kọ ka gu ọng myị́ ọng wuu odehe ọlẹ.

¹⁸ Ẹ-ẹpwụ nya ang ọjẹ́jẹ ọkịla, ahị ka kụ ẹhị yẹ ọmwụ ọyẹyẹ imiiye ịhyẹ ịlẹ ká ịDanẹlụ da. Etu nyaa o-wowo ka dahị wuu ụbwọ, tụ́ anjwọ bala angịgbahị nyọka cheje ọnyịịla lẹẹlẹẹ. Ọmwụ ọyẹyẹ ịịwa ka jẹ́-ẹ juhi ọngịrị nyọka la ugbodu ojuju bala o-godayị giri-giri ha iJihova chajị kahị ka jẹ́-ẹ nwụlanọ gbe ịmayẹ ịlẹ kị ka wẹ ị-ịlahị.