1-2. Ịyẹ à tị́ ri ọdatị nya Ehabụ bala ịManasẹ? Ịtọ ẹla iyina ahị tị́ wẹẹ ka kụ ẹhị yẹ?

AHỊ kụ ẹhị yẹ ọhịhị nya ịdịrịhụ imiiye ịhyẹ ịlẹ kị hịhị lụka ọtata kẹkpẹ wẹẹ. Ọngọhẹ nyaa kpeji ọ-ọnẹẹgba iwo nya Isirẹlụ; ọngọkịla kpeji ọ-ọnẹẹgba imiiye nya iJuda. Ịlẹhị lẹ, ị hịhị ụka ọdatị-datị, ị tị họ ang lụmẹ-lụmẹ me awụlẹ. Ịwa angị imimiiye la egbeju ọngịrị ta iJihova bala ọ-kpa angịnyị nyamwụ ju ka ẹpwụ nya ọhọbịrị. Ịwa angị imimiiye gbịgba ha ukpeku bala ọ-nwụ angịnyị. Ma, ọdatị tị ji ẹ-ẹga nya alẹng imiiye ịwẹ. Ọngọhẹ nyaa kịnyaa ẹ-ẹpwụ nya ang ọtịpyọ ọhọhọ gbee kọọ gbu, ma ọngọkịla tị yẹ irya da, kpụ Ohe hịnyọhi ang ịtịpyọ ịlẹ kọ họ họọ. Owo anyị à tị́ ri angịịwa?

² Ẹnyị nyaa ri Ehabụ, kọ ri adịrahụ nya Isirẹlụ, bala ịManasẹ, ko ri adịrahụ nya iJuda. Ẹla ọlẹ kọ ri ọdatị nya alẹng ịwẹ ka mẹ ẹla o-ju apyobwuna u-uhye nya irya ọ-yẹda jẹ́ẹhị. (Ụkụr. 17:30; Rom. 3:23) Ịyẹ à tị́ ri irya ọ-yẹda? Ányị ọngịnyị à tịị bwu mọ́ọ jẹ? Ahị baba nyọka jẹ́ chajị ahị tịtọ ká iJihova ka hịnyọhi hahị ụka kahị họ ọhọbịrị. Nyọka yé ọwẹwẹ nya ịtọ ẹla ịwẹ, ahị kụ ẹhị yẹ ọhịhị nya ịdịrịhụ imiiye ịwẹ, kahị yẹ ang ọlẹ kahị ka jẹ́ bwu ọgụ-ẹpẹtẹ nyaa wẹẹ. Ọọwa lẹ, ahị ka kụ ẹhị yẹ ẹla ọlẹ ká iJisọsị mẹjẹ u-uhye nya irya ọ-yẹda lẹlẹ.

3. Ụma nya adịrahụ ọlanyị Ehabụ à tị́ ri?

³ Ehabụ ri adịrahụ ọharwiye e-ebwo nya ọnẹẹgba iwo nya Isirẹlụ. O ye iJesebẹlụ, ọnyị nya adịrahụ nya ịSayịdon, ko ri ẹpwụma ọkpụdụ ọhẹ ọlẹ kọ ji ka oye ẹtẹ nya Isirẹlụ. Nyọlẹ ká Ehabụ ye iJesebẹlụ, ọọwa ya iwe ha ala Isirẹlụ gụ ọọwa nyọka la  ang ụdụ. Ma, ọọwa tị bịrị igu oriri nya ala ẹpwụma ọwẹ bala iJihova gụ olene. IJesebẹlụ ri ọngọ kaa gbịgba ha ịBaalụ, ọ tị kaa ju Ehabụ ọhụ nyọka kpa ịgba ọgbagba ohideeji ọwẹ kị kaa họ ụya bala ọ-ya anyị kiliya, nwà kịlahị. Ụka ká iJesebẹlụ kpa ọngịrị ụ-ụbwọ, alọmwụ nya iJihova wuu kaa kụ la uko. Ọ nwụ angịhyẹ nyaa lụmẹ-lụmẹ. (1 Ịdị. 18:13) Ehabụ lịlọmwụ “họ ang onyobyi ba [iJihova] gụ angịlẹ wuu kị ri adịrahụ jene nyamwụ.” (1 Ịdị. 16:30) IJihova á tụ ahị pịrị hi ang ọlẹ ká Ehabụ bala iJesebẹlụ wẹẹ họ ka. Ọ jẹ́ ang myị́ ang ọlẹ kị wẹẹ họ wuu. IJihova tị mẹ ahyẹẹrwẹrwa jẹ bwula ọ-du Ịlayịja ẹrụ kaka daa ụbwọ nyọka yẹda bala ọ-ka gbịgba họọ ene ká ụka ka chịpwụrụ. Ma Ehabụ bala iJesebẹlụ tị pwa la ọ-ke ụrụ.

4. Akama oyina iJihova à tị́ ya kọ ka kpa wẹ uhye nya Ehabụ? Ányị Ehabụ à tị́ họ mẹ?

⁴ Ọlẹ kọ tị nọ chẹẹ, iJihova ya nya achaaa. IJihova du Ịlayịja ẹrụ kaka ya ang ọlẹ kọ wẹẹ ka họ ẹ-ẹga nya Ehabụ bala iJesebẹlụ jaa. Ọ ka nwụ alugbiyegu nyamwụ wuu. Ẹla ọlẹ ká Ịlayịja ya wu Ehabụ ọyị pwụ́ ọkịlẹtụ! Ọ la ẹbyẹbyị lụmẹ nyori ọngọ la egbeju ọngịrị ọwẹ “kpa ịlọmwụ keji.”​—1 Ịdị. 21:19-29.

5-6. Ịyẹ à tị́ mẹjẹ nyori Ehabụ á yẹ irya da nyịlẹhị ka?

⁵ Ịlẹhị lẹ, Ehabụ kpa ịlọmwụ keji lụka ọwẹ, ma ang ọlẹ kọ họ ị-ịlahị nya ọọwa mẹjẹ nyori ọ́ yẹ irya da ọlam-ọlam ka. Ọ́ maga nyọka tụ́ ịgba ọgbagba nya ịBaalụ kịnyaa hị ịpyị adịrahụ nyamwụ ka. Ọ́ tị ju angịkịla ọhụ nyọka gbịgba ha iJihova ka ịnyịnyị. Ang ịkịla ịlẹ ká Ehabụ họ mẹjẹ nyori ọ́ yẹ irya da nyịlẹhị ka ịnyịnyị.

⁶ Ụka ọhẹ ká Ehabụ wụrụ Adịrahụ iJehochafatị ọla iJuda nyị yẹjula ọwa nyọka dẹwụ ta ala iSiriya, iJehochafatị gba irya kpehe nyori ịwa nyị jene tọ ọlọmwụ nya iJihova wo mẹ. Ụka nya ọgbanyẹ, Ehabụ pwa la ọ-ka ye irya ọọwa myị bwula ọlẹ kọ yẹkẹẹ: “Ọngọ ookpokpo ọhẹ ọlẹ kọ hi ri iMikaya ọnyị nya Imla. Ẹla nyamwụ ọwa-á tị ham ka, chajị ọ́ kaa yẹ ọmwụ ọnyịịla u-uhye nyam kpong-kpong ka. Ẹla ọtịpyọ kẹnẹ-kẹnẹ mẹ ịnyị.” Kpọkpọọkpọ, ị tị tọ ọlọmwụ iMikaya wo. Jaabwọ ká Ehabụ ya, ọlọmwụ nya Ohe Oluhye ya ẹla ọtịpyọ nyamwụ ịlẹhị! Ọkọkọ ká Ehabụ ka yẹ irya da bala ọ-bịlẹ ká iJihova ka hịnyọhi họọ, ọ dachichi wu ọlọmwụ ọwẹ ju ka ube nya agba. (1 Ịdị. 22:7-9, 23, 27) Ịlẹhị lẹ, adịrahụ ọwẹ jẹ́ ya ọlọmwụ nya iJihova ju ka ube nya agba, ma ọ́ tị jẹ́ wu ọmwụ ọyẹyẹ nyamwụ kpa la ọ-họ jịra ka. Nyọlẹ kị hu ang ka ẹwụ ọọwa, ị nwụ Ehabụ ụ-ụwa.​—1 Ịdị. 22:34-38.

7. Ányị iJihova à tị́ chabwọ nya Ehabụ nyọlẹ kọ gbu kpá?

⁷ Nyọlẹ ká Ehabụ gbu kpá, iJihova ya jaabwọ kọ yẹ ọlẹng ọwẹ. Ụka ká Adịrahụ iJehochafatị ko ri ọngịnyị ọnyịịla nyà pwụ ẹpwa la okpunyi kpá, iJihova du ọlọmwụ iJehu ẹrụ kaka kpọọ abyị nyọlẹ kọ da Ehabụ ụbwọ. Ọlọmwụ nya iJihova byoo yẹkẹẹ: “Ányị tị́ du ká ka da ọngịnyị onyobyi ụbwọ, juwa chẹkpẹ ju ọngọlẹ ká iJihova wọọ ẹjẹ ene-è?” (2 Ego. 19:1, 2) Kụ irya nya ẹla ọlẹ: Ó ri ká Ehabụ á yẹ irya da nyịlẹhị ịnọ, ọlọmwụ ọwẹ á ka chabwọ nyamwụ nya ọngịnyị onyobyi ọlẹ ká iJihova wụ eje kpong-kpong ka. Ịlẹhị lẹ, ọ la gede-gede nyori, ẹla ọlẹ ká Ehabụ họ tọọ olujwo pwụ ụbẹẹtụ ọhẹ, ma ọ́ tị yẹ irya kpá ka.

8. Ẹlịyẹ ahị tị́ jẹ́ u-uhye nya irya ọ-yẹda bwu ọ-chụ pwokwita nya Ehabụ?

⁸ Ẹlịyẹ ahị tị́ ka jẹ́ bwu ọ-chụ pwokwita nya Ehabụ ọwẹ? Ụka ká Ịlayịja ya akama ọlẹ kọ wẹẹ wẹ uhye nya ugbiyegu nya Ehabụ wuu joo, Ehabụ kpa ịlọmwụ keji ụka nya ọgbanyẹ. Ọọwa ri ọmwụ ọdada ọnyịịla. Ma ẹla ọlẹ kọ họ ị-ịlahị nya ọọwa mẹjẹ nyori ọ́ yẹda bwu ẹpwụ ọkịlẹtụ nyamwụ ka. Lẹ irya ọ-yẹda á ba ọọ-ka mẹjẹ i-ijata nyori ẹla ọlẹ kahị họ-ọ̀ wẹ tọhị olujwo kem ka. Ahị kụ ẹhị yẹ ọ-chụ pwokwita ọkịla ọlẹ kọ ka dahị ụbwọ jẹ́ etu nya ang ọlẹ ká irya ọ-yẹda nyịlẹhị ri wẹẹ.

9. Ụma nya adịrahụ ọlanyị ịManasẹ à tị́ ri?

⁹ Ịngịhyẹ nya ẹka ohu imiiye ị-ịlahị nya ọọwa, ịManasẹ wẹ ka ri adịrahụ nya iJuda. Ọ dọmwụ lala ịnya-à tịpyọ gụ Ehabụ wẹẹ! ỊBayịbụụ yẹkẹẹ: “Ọ họ ang inyibyi lụmẹ ka kpoye ị-ịlahị nya [iJihova], du agbama ju [iJihova].” (2 Ego. 33:1-9) ỊManase ya ogidi weji ha ihye ịnịịkịla bala ọ-dọmwụ ya ekpeku nya ijiga rịrị u-ube ịgọgọ nya iJihova. Ọ lala o-ri ekpeku ịịwa nyị kụ ọmwakpa nya ịgba ọgbagba nya ụya ọhọhọ! Ọ kaa ya ụbwọ ju ẹla nya ịnwa ọmwụmwụ, ugono ọyẹyẹ, bala ụhwa. ỊManasẹ myịmyị “nwụ iru nya angị da ẹlẹlẹhẹ-ka.” Ọ nwụ iru nya angịnyị lụmẹ-lụmẹ kpụ ọ dọmwụ “hu ọnyị ọlẹng nya ịlọmwụ ọhẹ kịla iya ọ-rụ ila” ha ihye nya ịnịịkịla.​—2 Ịdị. 21:6, 7, 10, 11, 16.

10. Ányị iJihova à tị́ yẹ ịManasẹ akama? Ányị adịrahụ ọwẹ à tị́ họ u-uhye nya ọọwa?

¹⁰ Lala Ehabụ, ịManasẹ nyẹẹkpẹ da ọna ọlẹ ká iJihova dọọ bwula alọmwụ nyamwụ, ọọlajị nya egbeju ọngịrị ọlala. Ụka ocheju, iJihova “ya iwe da ha angịdẹwụ nya ala Asiriya ị wẹ kaka be iJuda ẹpwa. Ị wu ịManasẹ ya ịkụja dụrọọ pyịị bala ọ-ya agba jwoo lẹ, ị kpọọ rụ ka ịBabịlọn lẹlẹ.” Ụka kọ juwa u-ube nya agba ị-ịBabịlọn wẹẹ, ọ lala o-ri ịManasẹ nyị kụ irya kpori-kpori u-uhye nya ang ọlẹ kọ họ. “Ọ kpa ịlọmwụ keji ẹ-ẹga nya Ohe Oluhye.” Ọ́ dọmwụ ba ọ-ọwẹ kem ka, “ọ bịlẹ iJihova kọ ka dọọ ụbwọ.” ỊManasẹ ‘raabwọ’ ha Ohe. Olimajẹ ọwẹ dọmwụ nyọka yẹda lẹ. Ọ wẹ ka jẹ́ nyori iJihova à ri Ohe Oluhye lẹ,” ọ tị kịnyaa la ọ-raabwọ.​—2 Ego. 33:10-13.

11. Jaabwọ ká ụpwụ nya 2 Ego Ogbegbe 33:15, 16 ya, ányị ịManasẹ à tị́ mẹjẹ nyori ọ yẹ irya da ịnyịlẹhị?

¹¹ Nyọlẹ kọ nọ chẹẹ, iJihova wẹ abwọ ọrịrị nya ịManasẹ. Ọ yẹ nyori ịManasẹ yẹ irya da ịlẹhị, jaabwọ ká abwọ ọrịrị nyamwụ mẹjẹ. Ọbịlẹ-bịlẹ nya ịManasẹ gu iJihova gbịla nyọka tịrọọ ẹkpẹ kaka ri adịrahụ myịmyị. ỊManasẹ họ ang ọlẹ kọ ka jẹ́-ẹ họ myị́ nyọka mẹjẹ nyori ọ yẹ irya da bwu ẹpwụ ọkịlẹtụ nyamwụ ịnyịlẹhị. Ọwa họ ang ọlẹ ká Ehabụ myị họ ka lichi-lichi. Ọ yẹ abwẹla nyamwụ da. Ọ ma uya tụ́ ịgba ọgbagba nya ịnịịkịla pyịpyị bala ọ-ju angịnyị ọhụ nyọka gbịgba ha iJihova. (Wa 2 Ego Ogbegbe 33:15, 16.) ỊManasẹ ka baba nya ugbodu ojuju bala ọmyịmyị ọlala nyọka họ ẹla ọwẹ, chajị ọ ya ọgụ-ẹpẹtẹ ọtịpyọ deeji ha alugbiyegu nyamwụ, angị tụ ụkụ yoo, bala angịnyị nyamwụ ẹ-ẹpwụ nya ẹka lụmẹ-lụmẹ lẹ. Ma ụka ọlẹ ká ịManasẹ ri ọngọgbahị, ọ maga nyọka nwụ akama ịhyẹ ịlẹ kọ gu reeji họ. Ọ lala o-ri nyị ya ọgụ-ẹpẹtẹ ọnyịịla deeji ha iJosaya ọnyị ọtụma nyamwụ ụka kọ ri onjwo, chajị ọ wẹ ka ri adịrahụ ọnyịịla-ọnyịịla ụka ohyẹẹkpẹ.​—2 Ịdị. 22:1, 2.

12. Ẹlịyẹ ahị tị́ ka jẹ́ u-uhye nya irya ọ-yẹda bwu oja nya ịManasẹ?

¹² Ẹlịyẹ ahị tị́ ka jẹ́ bwu oja nya ịManasẹ ọwẹ? Ọ kpa ịlọmwụ keji, ọ́ tị ba ọọwa kem ka. Ọ raabwọ bịlẹ iJihova nyọka yọọ ahyẹẹrwẹrwa. Ọ tị yẹ abwẹla nyamwụ da ịnyịnyị. Ọ maga nyịlẹhị-ịlẹhị nyọka nwụla ang ịlẹ kọ bịrị, ọ maga yẹẹyẹẹ  nyọka gbịgba ha iJihova bala ọ-da angịkịla ụbwọ nyọka họ ịnyị ịnyịnyị. Oja nya ịManasẹ ka da angịlẹ kị họ ang ọtịpyọ kpoye-kpoye ụbwọ. Ahị yẹ ang ẹjẹẹ ọkpọnchị nyori iJihova kaa “hịnyọhi bala ọ-họ ang ọnyịịla.” (Eje. 86:5) IJihova ka hịnyọhi ha angịlẹ kị yẹ irya da nyịlẹhị.

13. Oja ọ-chụ pwokwita oyina à tị́ ka dahị ụbwọ nyọka jẹ́ ẹla ọkpọnchị ọhẹ u-uhye nya irya ọ-yẹda wẹẹ?

¹³ IManasẹ á chị ijẹma u-uhye nya ịhọbịrị nyamwụ kem ka. Ọọwa mẹ ẹla ọkpọnchị ọhẹ jẹ́ẹhị u-uhye nya irya ọ-yẹda. Kụ irya nya ọ-chụ pwokwita ọlẹ wẹẹ: À ka ẹga ọlẹ kị kaa họ ịkịra nya inwa nyọka ra. Ma ọkọkọ nyọka ya ịkịra nya inwa hang, ọngọ kpa ra ya ejunu hang. À ka chị ọkẹkẹnị? Ehe! Kori ká ọngọọwa à dọmwụ wụlẹ ya jeng nyori ejunu nyị ri ang abwọ ọkpọnchị ọlẹ kịị nyị kpa họ ịkịra nya inwa wẹwẹ, à ka myị-ị̀ ye? Ọọwa á ka dudu ká ka ye ka! Ụ-ụgbẹyị ọlịnyịịnyị, iJihova tịtọ ká ọlọhọbịrị ka yẹ irya da. Ó-ri ká ọhọbịrị nya ọngọọwa á tọọ olujwo aalẹ, ọọwa há. Ọlịnyị ri ụpa ọkpọnchị ẹ-ẹpwụ nya irya ọ-yẹda, ọwẹ kem á tị nwà lẹka. Ang ọkịla oyina à tị́ myịmyị baba? Ahị ka jẹ́ ang u-uhye nya ọọwa yẹẹyẹẹ bwu ẹpwụ nya oja ọ-chụ pwokwita nya iJisọsị ọhẹ ọlẹ kọọ gu ọngịnyị ọ-ọkịlẹtụ yẹẹyẹẹ.

14. Ányị ọnyị oluhwo ọlẹpwụ nya oja nya iJisọsị à tị́ mẹ ang ẹjẹẹ ọhọhẹ nya ọyẹda jẹ?

¹⁴ IJisọsị joja ọkpịpyọ ọhẹ u-uhye nya ọnyị oluhwo, kị da ju ụ-ụpwụ nya iLuku 15:11-32. Ọnyị okolobya ọhẹ la egbeju ọngịrị ta adamwụ, kpehe hi ẹpwa, “rụ kanyị ka ọpyị ọkịla ọlẹ kọ lụrụ.” Ụ-ụwa, ọ la ọhịhị nya ụchị ọhọhọ. Ma ụka ká ọhịhị lujwo họọ, ọ dọmwụ nyọka kụ irya nya ẹla kpori-kpori. Ọ yẹ jaabwọ ká ọhịhị há họọ kaka ba ụka kọ juwa ẹ-ẹpwa nya adamwụ. Jaabwọ ká iJisọsị ya ẹla ọọwa, “ụka ká ọnyị ọọwa da ọhụ pịlẹ, kọ jẹ́ ịlọmwụ ogu kpá lẹ,” ọ cheje nyọka tịrẹkpẹ ka ẹpwa kaka bịlẹ adamwụ kọ ka hịnyọhi họọ lẹlẹ. Ọ baba yẹẹyẹẹ ká ọnyị ọwẹ ka jẹ́ jaabwọ ká eje ọchịchị nyamwụ ọwẹ tịpyọ kaka ba. Ma ọọwa kem nwà lẹ? Ehe. Ọ baba nyọka yẹ abwẹla nyamwụ da!

15. Ányị ọnyị oluhwo ọlẹpwụ nya oja ọ-chụ pwokwita nya iJisọsị à tị́ mẹjẹ nyori ọ yẹ irya da ịnyịlẹhị?

¹⁵ Ọnyị oluhwo ọwẹ mẹjẹ nyori ọ yẹ irya da bwu ẹpwụ nya ang ọlẹ kọ họ ịnyịlẹhị. O hu ang ẹdịyẹ ọlụrụ-ọlụrụ nyà wẹ ẹpwa. Nyọlẹ kọ pwụ ẹga nya adamwụ, ọ yẹkẹẹ: “Am họ ang onyobyi ba Ohe Oluhye bala ahụ ayịdang lụmẹ kaka kpoye lẹlẹ ḿ chịla ká ka wụrụm ọnyị nyang kaka.” (Luk. 15:21) Ẹla ọlẹ ká ọnyị okolobya ọwẹ ya bwu ẹpwụ ọkịlẹtụ nyamwụ wẹ mẹjẹ nyori ọ tịtọ kọ ka nwụla igu oriri nyamwụ bala iJihova tịrẹkpẹ. Ọ jẹ́ ịnyịnyị nyori ọhọhọ nyamwụ nyị wụ́ adamwụ ẹjẹ. Lẹ ọ nwụlanọ nyọka họ ká ọwa bala adamwụ ka jẹ́-ẹ ri aligu myịmyị. Chajị nya ọọwa lẹ, ọ nwụlanọ kị ka kpọọ lala angịlẹ ká adamwụ ye nya ụkụrwọ! (Luk. 15:19) Oja ọ-chụ pwokwita ọwẹ á ri oja ọkpịpyọ ịịwẹ kem ka. Ẹhị nya ẹla ọlẹ kọ wẹẹ mẹjẹ ka da angịgbahị nya ọjịra-jịra ụbwọ ụka kị ja maga nyọka jẹ́  kori ká ọngịnyị ọlẹ kọ họ ang ọtịpyọ á yẹ irya da lẹ.

16. Ịyẹ tị́ du kọ kaa lujwọ ha angịgbahị nya ọjịra-jịra nyọka jé jaabwọ ká ọngịnyị yẹ irya da kaka ba?

¹⁶ O ri ụkụrwọ olujwo ha angịgbahị nya ọjịra-jịra nyọka jẹ́ kori ká ọngịnyị ọlẹ kọ họ ang ọtịpyọ á yẹ irya da nyịlẹhị. Ịyẹ à tị́ du? Angịgbahị nya ọjịra-jịra á jẹ́-ẹ yọyị ka ẹpwụ ọkịlẹtụ nya ọngịnyị ka, lẹ ang ẹjẹẹ ọlẹ ká ẹhị ka jẹ́-ẹ yẹ ị kaa kpụnịrọ nyọka jẹ́ kori ká ọngịnyị á yẹ irya da ịnyịlẹhị lẹ. Ẹ-ẹpwụ nya iwe-ahụrụ ịhyẹ dọmwụ, ọngịnyị ka họ ang ọlẹ kọ tịpyọ kpoye-kpoye kpụ angịgbahị ịlẹ kị dịrẹ ẹla ọọwa á ka jé myị̀myị̀ kori kọ yẹ irya da ịnyịlẹhị lẹka myị́.

17. (a) Ọ-chụ pwokwita oyina à tị́ mẹjẹ nyori olujwo ọ-tọ ọngịnyị kem á mẹjẹ nyori ọngọọwa yẹ irya da ịnyịlẹhị lẹ ka? (b) Jaabwọ ká ụpwụ nya 2 Ala ịKọrịntị 7:11 ya, ịyẹ ọngịnyị ọlẹ kọ yẹ irya da nyịlẹhị à tị́ baba nyọka họ?

¹⁷ Kụ irya nya ọ-chụ pwokwita ọlẹ wẹẹ. Ọọnahị ọlẹng ọhẹ kaa họ ụya ẹ-ẹpwụ nya ẹka lụmẹ-lụmẹ. Ọkọkọ nyọka mwahị nya ụbwọ ọdada, ọ ya ọhọbịrị nyamwụ ọọwa kpịbaa hi ahụ nyamwụ, aligu nyamwụ, bala angịgbahị nya ọjịra-jịra. Ụka ohyẹẹkpẹ lẹ, ẹla ọọwa à dodehe lẹlẹ. Ụka ká angịgbahị ya joo nyori ịwa nyị la ang ẹjẹẹ nyori nyị họ ụya, ọ myị ọnụ nya ẹla ọlẹ kọ họ bala ọ-dọmwụ họ lala ẹla ọọwa nyị tọọ olujwo yẹẹyẹẹ. Ma ọwẹ kem mẹjẹ nyori ọ yẹda lẹ? Ehe. Angịgbahị ịlẹ kị wẹẹ dịrẹ ẹla ọọwa ka baba nyọka yọyị kpoye nya olujwo ọlẹ kọ wẹẹ tọ ọngọwẹ. Ẹ-ẹla ọlẹ kọ kaa gụ ọngịnyị gụ họ ụka ookpokpo ịịwẹ à wẹ ka, ma ọ kpa irya onyobyi ọwẹ nụwa ẹ-ẹpwụ nya ẹka ịmanyị tị́ lẹ. Ọlọhọbịrị ọwẹ á ya ang ọtịpyọ ọlẹ kọ họ dodehe ka, ị yọọ yẹ ọmwụ dodehe ịnyị. Lẹ angịgbahị ịịwa ka baba nyọka yẹ ang ẹjẹẹ ọlam-ọlam nyori ọ-yẹda ji u-uhye nya abwọlẹ kọ kaa kụ irya, abwọlẹ kọ yẹ ẹla ọọwa, bala abwẹla nyamwụ ayịdang ịnyịnyị. (Wa 2 Ala ịKọrịntị 7:11.) Ụka ka chịpwụrụ chẹẹ ene ká ọngọọwa ka jẹ́-ẹ mẹjẹ nyori ọwa nyị yẹda ịnyịlẹhị lẹ myị́. Ọ dọmwụ ka chịkpẹẹ myị́ kị ka gba ọngọọwa kpehe bwu ẹpwụ nya ọjịra-jịra nya angịnyị nya ịKịrayịsị pwụ ụka ọhẹ.​—1 Kọr. 5:11-13; 6:9, 10.

18. Ányị ọngọlẹ kị gba kpehe à tị́ ka mẹjẹ nyori ọ yẹ irya da bwu ọkịlẹtụ? Ịyẹ à tị́ ka ri ocheju nya irya ọ-yẹda nyịlẹhị ọọwa?

¹⁸ Nyọka mẹjẹ nyori ọ yẹ irya da ịnyịlẹhị lẹ, ọngọlẹ kị gba kpehe wẹ ka wẹ ọjịra-jịra ụka myị́ ụka bala ọ-ba ẹla ọlẹ ká angịgbahị mẹjọ́ọ jẹ nyọka jẹ́ ịBayịbụụ bala ọ-raabwọ ụka myị́ ụka ịnyịnyị. Ọ ka maga nya ịlẹhị-ịlẹhị nyọka cheji ba hi iwe-ahụrụ ọlẹ kọ kpọọ ju ka ẹpwụ nya ọhọbịrị ọọwa. Ó ri kọ maga yẹẹyẹẹ nyọka nwụla igu oriri nyamwụ bala iJihova aalẹ, ọ ka la ọ-jẹ́ myị̀myị̀ nyori iJihova ka hịnyọhi họọ cheji-cheji, angịgbahị tị ka yoo tịrẹkpẹ wẹ ẹpwụ nya ọjịra-jịra ịnyịnyị. Ụka ká angịgbahị á ja dịrẹ ẹla nyọka jẹ́ kori ká ọngịnyị á họ ọhọbịrị, ị jẹ́ nyori iwe-ahụrụ ọnyị myị́ ọnyị nyị datị hi awụlẹ. Lẹ ị kaa wụlẹ iwe-ahụrụ ọnyị myị́ ọnyị yẹ rige-rige.

19. Ịyẹ à tị́ ji ẹpwụ nya irya ọ-yẹda nyịlẹhị? (Isikẹlụ 33:14-16)

 ¹⁹ Jaabwọ ọlẹ kahị jẹ́ wẹ, irya ọ-yẹda nyịlẹhị á ba ọ-ọngịnyị ọ-ka ya nyori ang ọtịpyọ ọlẹ kọ họ nyị tọọ olujwo kem ka. O ri ọpyii ká ọngọọwa ka yẹda ẹ-ẹpwụ nya irya ọkụkụ nyamwụ, jaabwọ kọ kaa bwu yẹ ẹla, bala ẹla ọlẹ kọ kaa họ ịnyịnyị. Ọọwa ri, ọ ka nyẹẹkpẹ da ụgbẹyị ọtịpyọ ọọwa bala o-ji kpataa nyọka jẹdịyẹ ụ-ụgbẹyị nya iJihova myịmyị. (Wa Isikẹlụ 33:14-16.) Ang ọlẹ kọ baba họ ọlọhọbịrị ọọwa gụ wuu ri ọ-ka nwụla igu oriri nyamwụ bala iJihova.

20-21. Ányị ahị tị́ ka bwu da ọngọlẹ kọ kpẹpwụ nya ọhọbịrị ọtụka ụbwọ myị́?

²⁰ IJisọsị da ẹla ọhẹ ọkpọnchị wụlẹ u-uhye nya ụkụrwọ nya ẹrụ ọnyịịla ọ-kpa pyẹ nyamwụ ụka ọlẹ kọ yẹkẹẹ: “M warị kam ka kpa alọhọbịrị nya tịrẹkpẹ warị wẹ ụgbẹyị nya irya ọ-yẹda ịnyị.” (Luk. 5:32) Irya ọlẹ kọ chịla kahị ka la à wẹ ịnyịnyị lẹ. Ó tị ri kahị wẹ ka jẹ́ nyori oligu nyahị ọhẹ họ ang ọlẹ kọ tịpyọ kpoye, ányị ahị tị́ ka họ?

²¹ Ọ ka ri ẹla ọtịpyọ kahị wẹẹ họ oligu nyahị kori kahị maga nyọka tụ́ ọhọbịrị ọọwa kpịbaa. Áhị dọmwụ ka jẹ́-ẹ tụ́ ọhọbịrị ọọwa kpịbaa myị́ ka chajị iJihova yẹ ang ọlẹ kọ họ. (Etu 5:21, 22; 28:13) À ka jẹ́-ẹ da oligu nyang ọọwa ụbwọ bwula ọ-byoo nyori angịgbahị nyị tịtọ nyọka da ụbwọ ịnyị. Ó-ri ká oligu nyang ọọwa á pwa la ọ-ka ya ẹla ọọwa, à ka ya je angịgbahị nya ọjịra-jịra myị́. Ọọwa ka mẹjẹ nyori à tịtọ nyọka dọọ ụbwọ ịnyịlẹhị. Igu oriri nyamwụ bala iJihova à wẹẹ ka bịrị lẹ!

22. Ẹlịyẹ ahị tị́ ka kụ ẹhị yẹ ẹ-ẹpwụ nya ang ọjẹ́jẹ ọkịla?

²² Ó tị ri ká ọngịnyị á juwa ẹ-ẹpwụ nya ọhọbịrị ọtụka lụka ọtata, ká angịgbahị á cheje nyọka gbọọ kpehe hi ọjịra-jịra pyii tị bẹẹ? Ọọwa ri ị́ yọọ ahyẹẹrwẹrwa kaka? Ẹ-ẹpwụ nya ang ọjẹ́jẹ ọkịla, ahị ka kụ ẹhị yẹ ụgbẹyị nya ahyẹẹrwẹrwa ọlẹ ká iJihova kaa ya alibyi la ọlọhọbịrị bala abwọlẹ kahị ka yọọ gbịla.