KAPITULO 33

Ania ti Rumbeng a Maammuak Maipapan iti Panagsigarilio?

Markaam iti ✔ ti abay ti makagapu no apay a kayatmo ti agsigarilio.

□ Kayatko a padasen

□ Mais-istresak

□ Tapno akseptarendak dagiti dadduma

□ Kayatko ti agpakuttong

 NO TSINEKAM ti aniaman kadagiti kahon iti panid 237, adda pagpapadaanyo kadagiti padam nga agtutubo nga agsigsigarilio wenno agpampanunot a mangaramid iti dayta. * Kas pagarigan:

Tapno mapadasan. “Kayatko a maammuan no ania ti rikna ti agsigarilio isu nga innalak ti inted ti kaeskuelaak sa inlibasko ti nagsigarilio.”​—Tracy.

Pangontra iti stress ken tapno akseptaren dagiti dadduma. “Kuna no kua dagiti kaeskuelak, ‘Kasapulak ti sigarilio,’ sa kalpasanna kunada, ‘Hay! Nabang-aranak pay!’ Kayatko met a padasen dayta no mais-istresak.”​—Nikki.

Pagpakuttong. “Agsigsigarilio ti dadduma a babbai tapno saanda a lumukmeg​—al-alisto ngamin dayta a pagpakuttong no idilig iti panagdieta!”​—Samantha.

Ngem sakbay a sindiam ti damo​—wenno ti sumaruno a sigariliom​—agpanunotka nga umuna. Saanka koma a kas iti ikan a mangsakmal lattan iti naappanan a banniit. Agpayso nga adda bassit maganab ti ikan ngem kasukat dayta ti biagna! Imbes ketdi, surotem ti balakad ti Biblia ken usarem ti ‘nasin-aw a pannakabalinmo nga agpanunot.’ (2 Pedro 3:1) Sungbatam dagiti sumaganad a saludsod.

Ania a Talaga ti Ammom Maipapan iti Panagsigarilio?

Markaam no umiso wenno di umiso dagiti sumaganad.

a. Ti panagsigarilio kissayanna ti stress-ko.

□ Umiso □ Di Umiso

b. Maipug-awko ti dandani amin nga asuk.

□ Umiso □ Di Umiso

c. Mariknakto laeng ti epektona iti salun-atko inton nataenganakon.

□ Umiso □ Di Umiso

d. No agsigarilioak, ad-adda a magus- tuandak dagiti saanko a kasekso.

□ Umiso □ Di Umiso

e. Siak laeng ti maapektaran no agsigarilioak.

□ Umiso □ Di Umiso

f. Saan a napateg iti Dios no agsigarilioak wenno saan.

□ Umiso □ Di Umiso

 Sungbat

a. Di Umiso. Nupay ti panagsigarilio temporario a bang-arannaka iti stress a maigapu kadagiti sintoma ti panangisardeng (withdrawal symptom), naduktalan dagiti sientista a ti nikotina paaduenna ketdi dagiti stress hormone iti bagi.

b. Di Umiso. Ipakita ti dadduma a panagadal a nasurok a 80 porsiento kadagiti nasusopmo a partikulo ti asuk ti sigarilio ket agtalinaed iti bagim.

c. Di Umiso. Pudno a ti dadduma nga epektona ket apitemto pay laeng inton nataengankan, ngem adda dagiti epektona a mariknam uray itan. Adda dagidiay maadikton uray naminsan laeng a nagsigarilioda. Kumapsut ti baram ket nalabit kanayonkanto nga aguyek. Nasapsapa ken naparpartak nga agkuretret ti kudilmo. No agsigsigarilioka, dakdakkel ti posibilidadna a maaddaankanto iti seksual nga abnormalidad, panic attack, ken depresion.

d. Di Umiso. Natakuatan ti managsirarak a ni Lloyd Johnston a dagiti agtutubo nga agsigsigarilio ket “ad-adda a di magustuan ti kaaduan a saanda a kasekso.”

e. Di Umiso. Tinawen a rinibu ti matmatay gapu iti nalang-abda nga asuk ti sigarilio ti sabali a tao. Madangran ti pamiliam, gagayyemmo, ken uray dagiti tarakenmo.

f. Di Umiso. Dagidiay mayat a mangparagsak iti Dios masapul a  dalusanda ti bagida iti “tunggal pakatulawan iti lasag.” (2 Corinto 7:1) Sigurado a ti panagsigarilio tulawanna ti bagi. Saanka nga agbalin a gayyem ti Dios no ikeddengmo ti agbalin a narugit ket dangram ti bagim ken ti sabsabali babaen ti panagsigariliom.​—Mateo 22:39; Galacia 5:19-21.

No Kasano ti Agkedked

Ania ngarud ti aramidem no adda mangted kenka iti sigarilio? Kadawyanna nga epektibo ti simple ngem natibker a sungbat a kas iti “Pagyamanan ngem diak agsigsigarilio.” No ipapilitna wenno uyawennaka, laglagipem a dayta ti desisionmo. Mabalinmo a kunaen:

● “Diak kayat ti agsigarilio ta naammuak a makadangran dayta iti salun-at.”

● “Diak kayat ti masapa a matay ta adu pay ti kayatko nga aramiden iti biagko.”

● “Kayatmo a sawen, awan ti kalintegak a mangaramid iti bukodko a desision?”

Ngem kas kadagiti agtutubo a nadakamat iti rugi daytoy nga artikulo, mabalin a ti kangrunaan a mangidurduron kenka nga agsigarilio ket ti tarigagaymo a mismo. No bilang ta kasta, kabaelam a labanan dayta. Panunotem dagiti sumaganad:

● ‘Talaga kadi nga adda pagsayaatanna no agsigarilioak? Kas pagarigan, no agsigarilioak tapno laeng akseptarendak dagiti dadduma, talaga kadi a kayatdak a kadua uray no dandani awan ti pagpapadaanmi? Talaga kadi a kayatko ti makigayyem kadagiti maragsakan a makakita a daddadaelek ti salun-atko?’

● ‘Kasano kadakkel ti epekto ti panagsigarilio iti salun-atko, iti panangraem kaniak dagiti sabsabali, ken iti pinansial a kasasaadko?’

 ● ‘Kayatko kadi a madadael ti pannakigayyemko iti Dios gapu laeng iti panagsigarilio?’

Ngem kasanon no naadiktokan? Kasanom a maisardeng dayta?

No Kasano nga Isardeng

1. Kombinsirem ti bagim. Isuratmo dagiti rasonmo a mangisardeng iti panagsigariliom, ken kanayon a basaem dayta. Ti tarigagay nga agbalin a nadalus iti imatang ti Dios ket maysa a nabileg a rason.​—Roma 12:1; Efeso 4:17-19.

2. Agpatulongka. No ilimlimedmo ti agsigarilio, itan ti tiempo nga ipudnom dayta. Ibagam kadagiti pangilimlimedam a kayatmon nga isardeng ti agsigarilio ken agpatulongka kadakuada. No kayatmo ti agserbi iti Dios, ikararagmo a tulongannaka.​—1 Juan 5:14.

3. Mangikeddengka iti petsa a panagsardengmo. Ikkam ti bagim iti dua a lawas wenno ab-ababa pay sa markaam ti napilim a petsa iti kalendariom. Ibagam kadagiti kapamilia ken gagayyemmo a determinadokan nga agsardeng nga agsigarilio iti dayta a petsa.

4. Ibellengmo amin a sigariliom. Sakbay a dumteng ti petsa a panagsardengmo nga agsigarilio, kitaem no adda nakadulin  a sigarilio iti kuartom, lugan, ken kawesmo. Ibasuram dagita agraman dagiti lighter, posporo, ken pagarsangan.

5. Daeram dagiti sintoma ti panangisardeng. Uminumka iti adu a fruit juice wenno danum, ken maturogka iti napapaut. Laglagipem a temporario laeng ti rigatmo ngem permanente dagiti pagsayaatan a masagrapmo!

6. Liklikam dagiti sulisog. Liklikam dagiti kasasaad ken lugar a pakasulisogam nga agsigarilio. Nalabit nasken pay ketdi a saankan a makikadua kadagiti agsigsigarilio.​—Proverbio 13:20.

Dika Paallilaw

Tinawen a binilion a doliar ti gasgastuen dagiti kompania ti tabako para iti adbertismen. Siasino dagiti kangrunaan a puntiriada? Kuna ti dokumento ti maysa a kompania ti tabako: “No agsigarilio itan dagiti agtutubo, isudanto ti agbalin a regular a kostumertayo.”

Dimo ipalubos a dagiti kompania ti sigarilio ti mangbutbot iti bulsam. Apay koma a kagatem ti appanda? Dagitoy a kompania agraman dagiti padam nga agsigsigarilio ket saan a sipapanunot iti pagimbagam. Imbes a dumngegka kadakuada, ipangagmo ketdi ti balakad ti Biblia tapno “magunggonaam ti bagim.”​—Isaias 48:17.

ITI SUMAGANAD A KAPITULO

Pilpilitendaka dagiti gagayyemmo nga uminum iti arak? Kitaem no apay a nasken nga ammom ti limitasionmo.

[Footnote]

NAPAPATEG A TEKSTO

“Agdalustay coma iti isuamin a kinarugit ti lasag.”​—2 Corinto 7:1, Ti Biblia.

BALAKAD

Saanmo nga allilawen ti bagim babaen ti panangikunam, ‘sumusopak la bassit.’ Adu ti nagsubli iti dati a bisioda gapu iti dayta.​—Jeremias 17:9.

AMMOM KADI . . . ?

Ti awan asukna a tabako​—kas iti mangalngal a tabako​—ket ad-adu ti nikotinana no idilig iti sigarilio ken naglaon iti agarup 25 a makapakanser a kemikal. Ti agus-usar kadagita ket dakdakkel ti posibilidadna nga agkanser iti karabukob ken ngiwat.

DAGITI ARAMIDEK!

No pilitennak ti kaeskuelaak nga agsigarilio, ti aramidek ket ․․․․․

Ti kayatko a saludsoden kadagiti dadakkelko maipapan iti daytoy a banag ket ․․․․․

ANIA TI MAKUNAM?

● Uray no ammom dagiti pagdaksan ti panagsigarilio, apay a mabalin a masulisogka latta?

● Ania ti pakakombinsiram a saan a nasayaat ti agsigarilio?

[Blurb iti panid 240]

No adda mangted kaniak iti sigarilio, agisemak laeng sa ibagak, ‘Pagyamanan, ngem diak kayat ti agkanser.’’’​—Alana

 [Kahon/Ladawan iti panid 241]

Talaga Kadi a Makadangran ti Marihuana?

“Adda dagiti agkuna a malipatam dagiti problemam no agmarihuanaka ken awan kano ti dakes nga epektona,” kuna ni Ellen, nga agnanaed idiay Ireland. Nangnangngegmo met kadin ti kasta maipapan iti marihuana? Pagdiligem ti sumagmamano nga ibagbaga dagiti dadduma ken no ania ti agpayso.

Ti ibagbagada. Saan a makadangran ti marihuana.

Ti agpayso. Dagiti pagaammo wenno maipagarup a nakaro nga epekto ti marihuana ket dagiti sumaganad: nakapsut a memoria, narigat a makasursuro, ken nakapuy a resistensia, kasta met ti pannakadadael ti seksual a salun-at ti lalaki ken babai. Mangpataud pay daytoy iti pannakaburibor, halusinasion, ken paranoia (nakaro a panagsuspetsa ken panagbuteng iti sabali a tao). Dagiti ubbing nga insikog ti ina nga agmarmarihuana ket dakkel ti posibilidadna a maaddaan iti diperensia iti kababalin, marigatan nga agatension, ken marigatan nga agdesision.

Ti ibagbagada. Saan unay a makadangran ti asuk ti marihuana no idilig iti asuk ti sigarilio.

Ti agpayso. No idilig iti asuk ti sigarilio, ti asuk ti marihuana ket uppat a daras nga ad-adu ti ibatina a tar iti aangsan ken lima a daras nga ad-adu ti makasabidong a carbon monoxide nga ilaokna iti dara. No mangsusopka iti lima nga stick ti marihuana, ti makadadael a kemikal a maalam iti dayta ket katupag ti makadadael a kemikal a maalam iti sangapakete a sigarilio.

Ti ibagbagada. Saan a makaadikto ti marihuana.

Ti agpayso. Dagiti agtutubo nga addaan iti mental ken emosional a parikut ket mabalin nga alisto laeng a maadikto iti marihuana. Adda met dagidiay maadikto no nabayagen nga agus-usarda iti dayta. Malaksid iti dayta, ipakita dagiti panagadal a dagiti agtutubo nga agus-usar iti marihuana ket dakdakkel ti posibilidadna nga agusar iti dadduma pay a makaadikto a droga, kas iti cocaine.

 [Kahon/Dagiti Ladawan iti panid 244, 245]

Ti Epekto ti Sigarilio iti Bagim

Kitaem dagiti nasalun-at a tattao a modelo kadagiti adbertismen ti sigarilio; kalpasanna, idiligmo dayta kadagiti ladawan a mangipakita no ania a talaga ti epekto ti panagsigarilio iti bagim.

Ngiwat ken karabukob Agkanser

[Ladawan]

Agkanser a dila

Puso Tumangken ken umilet dagiti uratna, bumassit ti sumrek nga oksiheno, ken uppat a daras a dakdakkel ti posibilidadna a maaddaan iti sakit iti puso

[Ladawan]

Barado nga urat

Bara Madadael ti pagurnonganna iti angin, lumteg ti aangsan, ken 23 a daras a dakdakkel ti posibilidadna a maaddaan iti kanser iti bara

[Ladawan]

Bara ti mannigarilio

 Utek Uppat a daras a dakdakkel ti posibilidadna a ma-stroke

Kudil Nasapa nga agkuretret

Ngipen Agmansa

Tian Agkanser

Pali Agkanser

Basisaw Agkanser

Kidney Agkanser

[Ladawan iti panid 239]

Ti mannigarilio ket umasping iti ikan a nangsakmal iti appan​—adda bassit maganabna ngem kasukat dayta ti biagna