KAPITULO 32

Kasanok a Masalakniban ti Bagik iti Seksual a Pannakaabuso?

Tinawen a minilion ti maramrames wenno makapaspasar iti seksual a pannakaabuso. Ipakita dagiti panagsukimat a dagiti agtutubo ti kangrunaan a biktima. Kas pagarigan, iti Estados Unidos, mapattapatta nga agarup kagudua kadagiti biktima ti panangrames ket awan pay 18 ti tawenda. Gapu ta adu ti maramrames, napateg nga usigem daytoy a topiko.

“Adda nanggammat kaniak sa induronnak nga urayak la napaidda. Inkagumaak ti lumaban. Nangiruarak iti pepper spray, ngem inagawna sana impuruak. Inkagumaak ti agikkis ngem diak makaikkis. Induronko, kinugtarak, dinanogko, ken kinaramotak. Idi kuan, binagsolnak ket saanakon a makagaway.”​—Annette.

NASAKNAP ita ti panangrames, ket dagiti agtutubo ti masansan a mabiktima. Kas ken Annette, adda dagiti agtutubo a rinames ti estranghero. Ti met dadduma ket rinames ti kaarrubada. Kasta ti napasamak ken Natalie, nga agtawen iti 10 idi rinames ti agtutubo a kaarrubada. “Kasta unay ti buteng ken bainko idi damo isu a diak imbagbaga iti siasinoman,” kinunana.

Adu nga agtutubo ti minolestia ti kapamiliada. “Ginunggundawayannak ni tatangko manipud idi agtawenak iti 5  agingga iti 12,” kuna ni Carmen. “Naituredko laeng a kinompronta idi agtawenakon iti 20. Nagpadispensar met ngem pinagtalawnak kalpasan laeng ti sumagmamano a bulan.”

Makapadanag ita ti kaadu dagiti biktima ti panangrames ti kaarruba, gayyem, wenno kapamilia. * Ngem saan laeng nga ita a mapaspasamak ti pananggundaway kadagiti agtutubo. Ti kasta a nakaam-ames nga aramid ket napasamak met uray iti panawen a pannakaisurat ti Biblia. (Joel 3:3; Mateo 2:16) Agbibiagtayo ita iti napeggad a tiempo. Adu a tattao ti awanan iti “nainkasigudan a panagayat,” isu nga adu a babbai (ken uray lallaki) ti makapaspasar iti seksual a pannakaabuso. (2 Timoteo 3:1-3) Uray no kasano ti annadmo, dina kayat a sawen a natalgedkan. Ngem adda maaramidam tapno masalaknibam ti bagim. Usigem dagiti sumaganad:

Agbalinka a nasiput. No magmagnaka iti ruar, siputam dagiti adda iti sanguanam, sikigam, ken likudam. Adda dagiti lugar a pagaammo a napeggad, nangruna iti rabii. Aginggat’ mabalin, liklikam dagitoy a lugar wenno siguraduem nga adda kaduam.​—Proverbio 27:12.

Annadam ti tigtignay ken panagkawkawesmo. Saanka nga agalembong wenno agkawes iti makagargari ta mabalin a panunoten dagiti lallaki a nababa ti dayawmo​—wenno nalakadaka laeng nga awisen a makiseks.​—1 Timoteo 2:9, 10.

Ibagam dagiti limitasionmo. No adda nobiom, ibagam kenkuana no ania a kondukta ti maitutop ken saan a maitutop. * Apaman a maikeddengyo dagiti limitasionyo, liklikanyo dagiti kasasaad a mabalin a pakasulisoganyo.​—Proverbio 13:10.

Agsaoka. Saan a dakes no sititibker nga ibagam “Saanmo nga aramiden dayta!” wenno “Dinak sagsagiden!” Dika agbuteng a mapukawmo ti nobiom. No isinanaka gapu iti daytoy, kayatna a sawen nga isu ket saan a nasayaat para kenka!  Adda nasaysayaat a lalaki a pakaikariam, daydiay mangraem iti bagim ken kadagiti prinsipiom. *

Agannadka bayat nga agin-Internet-ka. Pulos a saanka a mangted iti personal nga impormasion wenno mangikabil iti retrato a mangipakita no sadino ti ayanmo. * No makaawatka kadagiti mensahe a mangaw-awis kenka a makiseks, gagangay a ti kasayaatan nga aramidem ket saanka a sumungsungbat. Awan ti maaramidan dagiti mananggundaway no kasta ti aramidem.

 Basbassit ti posibilidadna a mabiktimaka iti seksual a pananggundaway no aramidem dagiti nadakamat nga addang. (Proverbio 22:3) Ngem iti kinaagpaysuanna, mabalin nga adda dagiti gundaway a saanmo a kontrolado ti kasasaad. Kas pagarigan, nalabit awan ti kaduam nga agbiahe no dadduma wenno saanmo a maliklikan dagiti napeggad a lugar. Mabalin nga agnanaedka pay ketdi iti napeggad a lugar.

Nalabit ammom babaen ti nasaem a kapadasam a mabalin nga adda dagiti dakes a mapasamak iti laksid ti panangikagumaam a mangliklik iti peggad. Kas ken Annette, a nadakamat iti rugrugi daytoy a kapitulo, mabalin a naklaat ken saanka a nakagaway idi adda nanggammat kenka. Wenno kas ken Carmen, mabalin nga ubingka pay idi nagbalinka a biktima ti panangabuso isu nga awan ti naaramidam​—wenno saanmo pay ketdi nga ammo a naan-anay no ania ti mapaspasamak. Kasanom a madaeran ti pannakasidir ti konsiensiam a masansan nga epekto ti seksual a pannakaabuso?

Panangdaer iti Pannakakonsiensia

Pabpabasolen pay laeng ni Annette ti bagina gapu iti napasamak kenkuana. “Ti bagik ti kangrunaan a kabusorko,” kinunana. “Saan a maiwaksi iti panunotko ti napasamak iti dayta a rabii. Panagriknak, agkurang ti inaramidko a mangidepensa iti bagik. Kinapudnona,  nalapunosak iti buteng kalpasan a nabagsolak. Awanen ti maaramidak, ngem limmabanak latta koma.”

Makonkonsiensia met ni Natalie. “Saanak koma a nalaka a nagtaltalek,” kinunana. “Sangkaibaga dagiti dadakkelko a saankami nga agsinsina nga agkabsat no agay-ayamkami iti ruar, ngem saanko nga impangpangag dayta. Isu nga iti panagriknak, inikkak ti gundaway ti kaarrubak a mangdangran kaniak. Kasta unay ti leddaang ti pamiliak gapu iti napasamak, ket pabpabasolek ti bagik gapu iti dayta. Siak ti kangrunaan nga agsagsagaba.”

No ti riknam ket umasping iti narikna ni Annette wenno ni Natalie, kasanom a madaeran ti panangsidir ti konsiensiam? Umuna, laglagipem a no narameska, saanmo a nagayatan dayta. Adda dagiti mangtagtagilag-an iti dayta nga isyu, a kunkunada a “kasta a talaga dagiti lallaki” ken dagiti met laeng biktima ti makimbasol no apay a naramesda. Ngem awan ti maikari a marames. No maysaka a biktima iti kasta a nakaam-ames nga aramid, saan a sika ti rumbeng a mapabasol!

Siempre, naglaka laeng nga ibaga ti “saan a sika ti rumbeng a mapabasol”; ngem mabalin a narigatmo a patien dayta. Adda dagidiay manging-ingpen iti sakit ti nakemda isu a masidsidir ti konsiensiada ken dadduma pay a negatibo nga emosion. Ngem siasino ti ad-adda a marigatan no kasta ti aramidem​—sika wenno daydiay nanggundaway kenka? Napateg nga usigem no ania pay ti mabalinmo nga aramiden.

Ibagam no Ania ti Napasamak

Kuna ti Biblia nga idi kakaro ti panagsagaba ti nalinteg a tao a ni Job, naikunana: “Iyesngawkonto ti pannakaseknanko iti bagik. Agsaoakto iti kinapait ti kararuak!” (Job 10:1) Pagsayaatam  met no aramidem ti kasta. No ibagam ti napasamak iti pagtaltalkam a gayyem, mabang-aranka ken maiwaksinto met laeng iti panunotmo ti napasamak kenka.

Kinapudnona, no maysaka a Kristiano, napateg a makisaritaka iti maysa a panglakayen iti kongregasion. Ti makaliwliwa a sasao ti naayat a pastor ipatalgedna iti biktima ti panangrames nga isu ket saan a namulitan iti basol ti sabali a tao. Napaneknekan dayta ni Annette. Kinunana: “Nakisaritaak iti nasinged a gayyemko, ket imbagana kaniak a makisaritaak iti dua a Kristiano a panglakayen iti kongregasionmi. Maragsakanak ta inaramidko dayta. Sumagmamano a daras nga immimdengda kaniak ken imbagada dagiti eksakto a sasao a kasapulak a mangngeg​—a saanko a basol ti napasamak. Awan ti basolko.”

 No ibagam ti napasamak ken iyebkasmo ti rikriknam, maiwaksim ti napalalo a sakit ti nakem ken guram. (Salmo 37:8) Mabalin a makatulong pay dayta kenka a makarikna iti bang-ar kalpasan ti sumagmamano a tawen a panagsagabam. Napaneknekan ni Natalie a pudno dayta kalpasan nga imbagana kadagiti dadakkelna ti napasamak kenkuana. “Sinuportarandak,” kinunana. “Pinaregtadak a mangibaga iti maipapan iti dayta, ket nakatulong dayta kaniak a mangiliwliwag iti liday ken pungtotko.” Naliwliwa met ni Natalie babaen ti kararag. Kinunana: “Nakatulong kaniak ti pannakisaritak iti Dios nangnangruna kadagiti gundaway a diak maitured ti makisarita iti sabali a tao. Iti kararag, nawayaak a mangyebkas iti amin a marikriknak. No aramidek dayta, makariknaak iti napaypayso a talna ti panunot ken lumag-an ti barukongko.” *

Mapaneknekamto met nga adda “tiempo ti panangpaimbag.” (Eclesiastes 3:3) Agkamangka kadagiti maseknan a gagayyem kas kadagiti panglakayen a nadeskribir kas “paglemmengan a lugar manipud iti angin ken lugar a pakaitalimengan manipud iti natutudo a bagyo.” (Isaias 32:2) Aywanam ti bagim ken ti emosionmo. Aginanaka. Ken kangrunaan iti amin, agpannurayka ken Jehova a Dios ti amin a liwliwa, a mabiiten a mangyeg iti baro a lubong a sadiay ket “magessatto dagiti mismo a managaramid iti dakes, ngem dagidiay mangin-inanama ken Jehova isuda ti mangtagikuanto iti daga.”​—Salmo 37:9.

[Footnotes]

NAPAPATEG A TEKSTO

“Kadagiti maudi nga aldaw dumtengto dagiti napeggad a tiempo a narigat a pakilangenan. Ta dagiti tattao managayatdanto iti bagbagida, . . . awanan nainkasigudan a panagayat, . . . awanan panagteppel, narungsot, awanan panagayat iti kinaimbag.”​—2 Timoteo 3:1-3.

BALAKAD

No maysaka a biktima ti seksual a panangabuso, mangisuratka kadagiti teksto a makaliwliwa kenka. Mabalin a karaman iti dayta ti Salmo 37:28; 46:1; 118:5-9; Proverbio 17:17; ken Filipos 4:6, 7.

AMMOM KADI . . . ?

Iti Estados Unidos, nasurok a 90 porsiento kadagiti ubbing a biktima ti seksual a panangabuso ti makaammo no siasino ti nanggundaway kadakuada.

DAGITI ARAMIDEK!

No makonkonsiensiaak gapu iti napasamak, ti aramidek ket

Ti kayatko a saludsoden kadagiti dadakkelko maipapan iti daytoy a banag ket

ANIA TI MAKUNAM?

● Ania dagiti pagsayaatanna no ibagam ti napasamak kenka? ․․․․․

● Ania ti mapasamak kenka ken iti dadduma no ilimedmo dayta? ․․․․․

[Blurb iti panid 232]

Nagrigat nga ibaga ti maipapan iti seksual a pannakaabuso, ngem dayta ti kasayaatan nga aramidem. Ti panangibaga iti dayta tulongannaka a mangiliwliwag iti leddaang ken pungtotmo ken agsubli manen ti dati a kinaganaygaymo.’’​—Natalie

[Kahon iti panid 230]

“No Ay-ayatennak . . . ”

Ti maysa a kita ti seksual a mananggundaway ket dina piliten dagiti babbai no di ket sisisikap a pagay-ayamanna ti emosionda. Kasano? Babaen ti panangikunana iti, “Napadasanen ti amin ti makiseks,” “Awanto ti makaammo,” wenno, kas nadakamat iti Kapitulo 24 iti daytoy a libro, “No ay-ayatennak, mayatka.” Saanka nga agpaallilaw iti lalaki a mangal-allukoy kenka a mamati a ti pannakiseks ket pakakitaan ti ayat. Kinapudnona, ti siasinoman a kasta ti kapanunotanna ket ti laeng pagragsakanna ti pampanunotenna. Saan a sipapanunot kenka wenno iti pagimbagam. Maisupadi iti dayta, ti pudno a mangay-ayat kenka ipangpangrunana ti pagimbagam ken ipakitana a kabaelanna nga itandudo dagiti moral a pagalagadan ti Dios. (1 Corinto 10:24) Saanna nga ibilang dagiti babbai kas pangipapasan laeng iti seksual a tarigagayna. Imbes ketdi, ibilangna dagiti “ub-ubing a babbai a kas kakabsat a babbai buyogen ti isuamin a kinadalus.”​—1 Timoteo 5:1, 2.

[Ladawan iti panid 233]

Mabalin a saanmo a maibturan ti saem nga ibunga ti pannakaabuso no siksika laeng. Apay a dika agpatulong babaen ti pannakisaritam iti sabali a tao?