Shinto Panangbiruk ti Japan iti Dios
Kapitulo 8
Shinto Panangbiruk ti Japan iti Dios
“Yantangay Shinto a padi ni tatangko, naibilin kadakami a mangyatang iti sangabaso a danum ken sangamalukong nga inapuy idiay kamidana [altar iti balay dagiti Shinto] tunggal agsapa sakbay ti pamigat. Kalpasan dayta a paset ti panagrukbab, innalami ti malukong sakam kinnan ti inapuy. Iti kasta, nagtalekak a salaknibannakami dagiti dios.
“No gumatangkam iti balay, siannad a siertuenmi ti nagasat a disso ti baro no idilig iti daan babaen iti yuumanmi iti shaman, wenno spirit medium. Pakdaarannakami maipapan kadagiti tallo a ridaw dagiti demonio sanakam balakadan nga annurotenmi ti pananggugor nga ibilin ni tatang. Gapuna ginugoranmi dagita a disso iti asin iti maminsan makabulan.”—Mayumi T.
1. (Iraman ti introduksion.) Adinot’ nangnangruna a pangal-alagadanda iti Shinto, ket aniat’ ipaannongna kadagiti pasurotna?
TI SHINTO ad-adda a relihion dagiti Hapones. Sigun iti Nihon Shukyo Jiten (Encyclopedia of Japanese Religions), “Ti idudur-as ti Shintoismo dandani pumadat’ idudur-as ti etniko a kultura dagiti Hapones, ket relihiuso a kultura daytoy nga inalagadda nga inggeddan iti kagimonganda.” Ngem ti negosio dagiti Hapones ken dagiti impluensia ti kultura nagsaknapda unayen ket kayattay koma nga ammuen no aniada a relihiuso nga elemento ti nangpormat’ historia ti Japan ken ti personalidad dagiti Hapones.
2. Kasanot’ kalawa ti impluensiat’ Shinto iti kabibiag dagiti Hapones?
2 Nupay akuen ti Shinto ti nasurok a 91,000,000 a miembro idiay Japan, a dayta ket tallo a kakapat ti populasionna, impalgak ti surbey a 2,000,000 laeng, wenno 3 a porsiento dagiti nataengan, ti agkuna a mamatida iti Shinto. Nupay kasta, kinuna ni Sugata Masaaki, a nagsirarak iti Shinto: “Ti Shinto naigamer unay iti inaldaw a kabibiag dagiti Hapones gapuna didan madlaw ti kaaddana. Ibilang dagiti Hapones dayta a relihion a banag a di makasali a nanglikmut kadakuada, a kas iti angin nga ang-angsenda.” Uray dagidiay agkuna nga indiperenteda iti relihion kaskasdi a gumatangda kadagiti anting-anting ti Shinto a manalaknib kadakuada iti trapiko, agkasarda mayannugot iti tradision ti Shinto, ket busbosendat’ kuartada para kadagiti piesta ti Shinto.
Kasanot’ Panangrugina?
3, 4. Kasano a ti relihion dagiti Hapones damo a naawagan Shinto?
3 Ti nagan a “Shinto” rimsua idi maikanem a siglo K.P. tapno daytoy a lokal a relihion ket maigiddiat iti Budismo, nga agdama a mayam-ammo idi idiay Japan. “Siempre, ‘ti Relihion dagiti Hapones’ . . . datin nga adda sakbay a nayam-ammo ti Budismo,” inlawlawag ni Sachiya Hiro, a nagsirarak kadagiti relihion ti Japan, “ngem relihion idi dayta nga agnanaed iti panunot, nga addaan kadagiti kustombre ken ‘ugali.’ Idi nayam-ammon ti Budismo, nupay kasta, nabigbig dagiti umili a dagitoy nga ugali ket buklenda ti relihion dagiti Hapones, a naigiddiat iti Budismo, a maysa a ganggannaet a relihion.” Kasanot’ idudur-as daytoy a relihion dagiti Hapones?
4 Narigat nga itudo no kaano a rimsuat’ orihinal a Shinto, wenno “Relihion dagiti Hapones.” Idi nangrugi ti adda pasayakna a panagmulat’ pagay, “ti adda pasayakna a panagtalon masapulna dagiti organisado ken natalged a komunidad,” kuna ti Kodansha Encyclopedia of Japan, “ket dagiti seremoniat’ panagtalon—nga idi agangay nagpateg ti pasetda iti Shintō—timmanor.” Dagidi nagkauna nga umili nautobda ken nagraemdat’ nadumaduma a dios ti nakaparsuaan (nature).
5. (a) Kasanot’ panangmatmat ti Shinto kadagiti natay? (b) Kasanot’ pannakaidilig iti Biblia ti panangmatmat ti Shinto kadagiti natay?
5 Mainayon itoy a panagraem, ti panagamakda kadagiti simmina a kararua intagadna dagiti seremonia a pangay-ayo kadakuada. Nagangayan daytoy ti itatanor ti panagrukbab kadagiti espiritut’ inapo. Sigun iti pammatit’ Shinto, ti “simmina” a kararua addaan a kaskasdit’ personalidad ket namansaan iti tulaw ni patay apaman a pimmusay. No manglualo dagiti natayan, magugoran ti kararua agingga a mapukaw amin a rurodna, ket agbalin a natalna ken managparabur. Inton agangay, dayta nga espiritu agsaadton a kas inapo a didiosen wenno manalaknib. No kasta makitatayo a ti pammati iti imortal a kararua isut’ pamunganayan ti sabali pay a relihion ket sukogenna dagiti kababalin ken tigtignay dagiti pasurotna.—Salmo 146:4; Eclesiastes 9:5, 6, 10.
6, 7. (a) Kasanot’ panangmatmat dagiti Shintoista kadagiti diosda? (b) Ania ti shintai, ket apay napateg dayta iti Shinto? (Idiligyo ti Exodo 20:4, 5; Levitico 26:1; 1 Corinto 8:5, 6.)
6 Dagiti dios ti nakaparsuaan ken inapo a dios imbilangda a kas espiritu nga “agkalkallautang” ket addada iti angin. No adda piesta, inawaganda dagiti dios a bumaba kadagiti nairanta a lugar a sinantipikarda para iti dayta a pasken. Kunada a dagiti dios nagtaengda a temporario kadagiti shintai, dagiti banag a pagrukrukbaban dagiti umili a kas kadagiti kayo, bato, sarming, ken espada. Dagiti shaman, wenno spirit medium, indauluanda dagiti ritual a mangayab kadagiti dios.
7 Dagiti “pagdisuan” dagiti dios, a temporario a nagugoran para iti piesta, nagin-inut a nagbalinda a permanente. Nagaramid dagiti umili iti kapilia para kadagiti managparabur a dios, dagidiay kasla mangbembendision kadakuada. Idi damo dida nangkitikit kadagiti imahen dagiti dios no di ket nagrukbabda kadagiti shintai, a kunada a pagtataengan ti espiritu dagiti dios. Agbalin pay a shintai, uray ti intero a bantay, a kas iti Fuji. Idi agangay immadu dagiti dios ket rimsuat’ pagsasao dagiti Hapones a yaoyorozu-no-kami, a literal a kayuloganna ti “walo a milion a dios” (ti “kami” kayuloganna “dagiti dios” wenno “didiosen”). Itan dayta a pagsasao kaipapananna “dagiti di mabilang a dios,” yantangay kanayon nga umad-adut’ didiosen ti relihion a Shinto.
8. (a) Sigun iti mitolohia ti Shinto, kasano a naporma ni Amaterasu Omikami ken napilitan a mangted lawag? (b) Kasano a ni Amaterasu Omikami nagbalin a nasional a didiosen, ket kasano a nainaig dagiti emperador kenkuana?
8 Bayat a dagiti ritual a Shinto ket naisentroda kadagiti kapilia, tunggal pamilia inyaramidannat’ altar ti bukodna a didiosen a nanalaknib kenkuana. Nupay kasta, idi pinagkaykaysan ti imperial a pamilia ti intero a nasion idi maikapito a siglo K.P., intan-okda ni Amaterasu Omikami, a diosa-init, a kas nasional a didiosen ken sentral a diosa kadagiti dios ti Shinto. (Kitaenyo ti kahon, panid 191.) Idi agbayag, insaknapda ti mitolohia a ti emperador ket direktamente a kaputotan ti diosa-init. Tapno mapasingkedan dayta a doktrina, adda dua a kangrunaan a kasuratan ti Shinto, ti Kojiki ken Nihon shoki, a naputar idi maikawalo a siglo K.P. Gapu ta inusarda dagiti mitolohia a nangitan-ok iti imperial a pamilia a kas kaputotan dagiti dios, dagitoy a libro timmulongda a nangipasdek iti kinasupremo ti emperador.
Relihion dagiti Piesta ken Ritual
9. (a) Apay a ti Shinto inawagan ti maysa nga eskolar a kas relihion dagiti “awan”? (b) Kasanot’ kaestrikto ti Shinto no maipapan iti pannursuro? (Idiligyo ti Juan 4:22-24.)
9 Dagitoy dua a librot’ mitolohia ti Shinto, nupay kasta, dida imbilang a napaltiingan a kasuratan. Karkarna, ta dida ammo no asinot’ namangon iti Shinto sa awan Bibliana. “Ti Shinto ket relihion ti agsasagadsad nga ‘awan,’” inlawlawag ni Shouichi Saeki, nga eskolar ti Shinto. “Awan espesipiko a doktrinana ken awan detaliado a teolohiana. Kas met lat’ kasayaat daydiay awan an-annurotenna. . . . Nupay dimmakkelak iti pamilia a Shinto ti nakaugalianna, awan malagipko a panangisuroda a siseseriosot’ relihion kaniak.” (Dakam ti nangitaliko.) Saan nga importante kadagiti Shintoista dagiti doktrina, alagaden, ken, no dadduma uray pay dayta pagrukrukbabanda. “Uray iti uneg ti maymaysa a kapilia,” kunat’ nagsirarak iti Shinto, “masansan a sandianda daydiay dios idiay altar, ket no dadduma dagidiay napan nagrukbab kadagita a dios ken naglualo kadakuada dida madlaw a nasuktan dayta.”
10. Aniat’ nakapatpateg kadagiti Shintoista?
10 Ania, ngarud, ti nakapatpateg kadagiti Shintoista? “Idi punganay,” kunat’ libro maipapan iti kultura dagiti Hapones, “imbilang ti Shinto a ‘naimbag’ dagidiay aramid a mangted tunos ken pagbiag ti maysa a bassit a komunidad ngem dagidiay nanglapped iti kasta ket ‘dakes.’” Ti pannakitunos kadagiti dios, nakaparsuaan, ken ti komunidad naibilang a kapatgan unay. Aniaman a nangriribuk iti kinalinak ti komunidad ket dakes uray pay napateg ti prinsipio dayta.
11. Aniat’ paset dagiti piesta no iti panagrukbab dagiti Shintoista ken iti inaldaw a kabibiagda?
11 Yantangay awan ti pormal a doktrina wenno pannursuro ti Shinto, dagiti ritual ken piesta ti usarenna a mamagtutunos iti komunidad. “Ti kapatgan iti Shintoismo,” kunat’ enciklopedia a Nihon Shukyo Jiten, “isut’ kaadda wenno kaawan dagiti piesta a rambakan.” (Kitaenyo ti kahon, panid 193.) Ti panagkakapanganda no piesta a likmutenda dagiti dios nga inapoda pinataudna ti panagbibinnadang dagidiay agmulmulat’ pagay. Dagiti kangrunaam a piesta nainaigda pay laeng iti panagmula ti pagay. No primavera, dagiti taga away awaganda ti “dios dagiti kelleng” tapno umulog idiay purokda, ket dumawatda iti nasayaat nga ani. Iti otoño, agyamanda kadagiti diosda gaput’ naapitda. No agpiestada, ipasiarda dagiti diosda a naisaad iti mikoshi, wenno maawit nga altar, ket kaduadat’ diosda nga uminum iti tapoy (sake) ken agkakapanganda.
12. Aniada a kitat’ seremonia a pananggugor ti al-alagaden ti Shinto, ken iti ania a panggep?
12 Ngem, tapno makikaykaysada kadagiti dios, mamati dagiti Shintoista a masapul a madalusan ken magugoranda kadagiti amin a moral a tulaw ken basol. Ditoy ti serkan dagiti ritual. Adda dua a wagas a panggugor iti tao wenno banag. Ti maysa isut’ oharai ket misogi ti maikadua. No oharai, adda padi a Shinto nga iwasawasna ti sanga ti sakaki a saleng nga adda papel wenno lino a naigalut iti ungtona tapno magugoran ti banag wenno tao, ngem no misogi, danum ti mausar. Dagitoy a manggugor a ritual naskenda unay iti relihion a Shinto gapuna kinuna ti maysa nga autoridad a Hapones: “Mabalin a kunaen a no awan dagitoy a ritual, di agtalinaed ti Shinto [kas relihion].”
Pannakibagaybagay ti Shinto
13, 14. Kasano a nakibagay ti Shinto kadagiti dadduma a relihion?
13 Nagtalinaed iti Shinto dagiti piesta ken ritual nupay nagadut’ nagbalbaliwan ti relihion a Shinto iti las-ud dagiti tawen. Ania a panagbalbaliw? Maysa a nagsirarak iti Shinto inyarignat’ panagbalbaliw ti Shinto iti nakawesan a munieka. Idi nayam-ammo ti Budismo, inkawes ti Shinto ti pannursuro ti Budismo. Idi masapul dagiti umili ti moral a pagalagadan, inkawesna ti Confucianismo. Nakalaklaka a nakibagay ti Shinto.
14 Ti syncretismo, wenno panangisugpon kadagiti paset ti sabali a relihion, nasapa a naangay iti historia ti Shinto. Nupay ti Confucianismo ken Taoismo, a naawagan idiay Japan a kas “Dana ti yin ken yang,” nakastrekda iti relihion a Shinto, ti Budismo isut’ kangrunaan a rekado a naibagay iti Shinto.
15, 16. (a) Kasanot’ reaksion dagiti Shintoista iti Budismo? (b) Kasano a nagsugpon ti Shinto ken Budismo?
15 Idi nakastrek ti Budismo a nagnat’ China ken Korea, Shinto wenno “dana dagiti dios” ti impanagan dagidi Hapones kadagiti nayugali a relihiuso nga al-alagadenda. Nupay kasta, gaput’ kaaddan ti baro a relihion, nagpangadua ti Japan no akseptarennat’ Budismo wenno saan. Dagidi pabor iti Budismo indariragda, ‘Kastat’ panagdaydayaw dagiti amin a kabangibangtay a nasion. Apay ketdin a maigiddiat koma ti Japan?’ Inrupir met dagidi kontrat’ Budismo, ‘No agrukbabtay kadagiti kabangibang a dios, rurodentayto dagiti bukodtay a dios.’ Kalpasan ti pinullo a tawen a panagsusuppiat, nagballigi dagidi pabor iti Budismo. Idi agngudon ti maikanem a siglo K.P., idi inako ni Prinsipe Shōtoku ti Budismo, nakaramuten ti baro a relihion.
16 Bayat a nagsaknap ti Budismo kadagiti away, nasarangetna dagiti lokal a didiosen ti Shinto a nakarot’ pannakaigamerda iti kabibiag dagiti umili. Nagkompromiso dagiti dua a relihion tapno agkaduada. Dagiti disiplinado a monghe a Budista nga agnanaed iti kabambantayan timmulongda a namagsugpon kadagita a dua a relihion. Yantangay dagiti bantay ti imbilangda a taeng dagiti didiosen a Shinto, ti kinahermitaño dagiti monghe idiay bambantay pinarnuayna ti ideya a panagtipon ti Budismo ken Shinto, nga isu metten ti nakabangonan dagiti jinguji, wenno “altar-templo.” a Nagin-inut a nagsugpon dagiti dua a relihion mientras inyusuat ti Budismo ti pannakaporma dagiti relihiuso a teoria.
17. (a) Aniat’ kayulogan ti kamikaze? (b) Kasanot’ koneksion ti kamikaze iti pammatida a ti Japan ket nadibinuan a nasion?
17 Kabayatanna, rumamramut ti pammatida a ti Japan ket nadibinuan a nasion. Idi rinaut dagiti Mongol ti Japan idi maika-13 a siglo, rimsuat’ pammatida iti kamikaze, “nadibinuan nga angin” ti literal a patarusna. Namindua a rinaut dagiti Mongol ti isla ti Kyushu a buyogen dagiti nagadu a barko, ket naminduada met a binagio. Impagapu dagiti Hapones dagitoy a bagio, wenno angin (kaze), kadagiti Shinto a diosda (kami), ket daytoy ti napalalo a nangitan-ok kadagiti diosda.
18. Kasano a nakiinnuna ti Shinto kadagiti dadduma a relihion?
18 Bayat a bimmileg ti panagtalekda kadagiti Shinto a didiosen, minatmatanda ida a kas dagiti orihinal a dios, ket dagiti Buddha (“dagidiay nalawagan”) ken bodhisattvas (dagiti sumuno a Buddha a tumulong kadagiti dadduma a malawagan; kitaenyo ti pinanid 136-8, 145-6) minatmatanda ida a temporario laeng a lokal a parangarang ti kinadios. Ti nagbanagan daytoy a risiris ti Shinto ken Budismo, isut’ itatanor dagiti nagduduma a gunglo ti Shinto. Dagiti dadduma inggunamgunamda ti Budismo, dagiti met dadduma intan-okdat’ Shinto a didiosen, ket dagiti pay dadduma inadurnuanda ti sursuroda kadagiti tartaraudi a porma ti Confucianismo.
Panagrukbab iti Emperador ken Shinto ti Gobierno
19. (a) Aniat’ gandat dagiti Naisubli a Shintoista? (b) Ania a panagpampanunot ti intagad dagiti pannursuro ni Norinaga Motoori? (c) Aw-awisennatay ti Dios a mangaramid iti ania?
19 Kalpasan ti adu a tawen a pannakikompromiso, inkeddeng dagiti teologo a Shinto a ti relihionda tinulawan ti relihiuso a pampanunot dagiti Insik. Gapuna impilitdat’ isusublida iti kadaanan a wagas dagiti Hapones. Adda rimsua a baro a gunglo ti Shinto, a naawagan Naisubli a Shinto, ket ni Norinaga Motoori (Motoʹori no baliksen), eskolar idi maika-18 a siglo, ti maysa a kangrunaan a teologona. Tapno mabirukanna ti punganay ti kultura dagiti Hapones, inadal ni Motoori dagiti klasika, nangruna ti Kojiki a kasuratan ti Shinto. Insurona ti kinatan-ok ni Amaterasu Omikami a diosa-init ngem nalibeg ti rasonna a nangpabasol kadagiti dios kadagiti natural a didigra. Sa, sigun iti pannursurona, ti dios a mangaluad (tadhana) di mapakpakadaan, ket kinatuso no ikagumaan ti tao a tarusan dayta. Ti ideyana isut’ di panagrekreklamo no di ket agtulnogda iti dios a mangaluad.—Isaias 1:18.
20, 21. (a) Kasano nga inkagumaan ti maysa a teologo a Shinto a laksiden ti impluensia dagiti “Insik”? (b) Ti pilosopia ni Hirata nagturong iti pannakaipasdek ti ania a ganuat?
20 Maysa kadagiti pasurotna, ni Atsutane Hirata, pinalawana ti ideya ni Norinaga ket inkagumaanna a gugoran ti Shinto, a laksidenna amin nga impluensia dagiti “Insik.” Aniat’ inaramid ni Hirata? Insugponna ti Shinto iti apostata “a Nakristianuan” a teolohia! Impadisna ni Amenominakanushi-no-kami, a dios a nadakamat iti Kojiki, iti Dios ti “Kinakristiano” ket dineskribirna daytoy mamangulo a dios ti uniberso a kas addaan dua a sumegunda a dios, “ti Nangato a Mamataud (Takami-musubi) ken ti Nadibinuan a Mamataud (Kami-musubi), nga agparang nga irepresentada dagiti lalaki ken babai a prinsipio.” (Religions in Japan) Wen, inakona ti trinidad a dios a sursuro ti Romano Katolicismo, nupay di nagbalin dayta a sursuro dagiti kaaduan a Shintoista. Ngem, ti panamagsugpon ni Hirata iti makunkuna a Kinakristiano ken Shinto, idi agangay insulbongna ti monoteismo a pormat’ Kakristianuan iti isip dagiti Shintoista.—Isaias 40:25, 26.
21 Ti teolohia ni Hirata isut’ nakaibasaran ti ganuat a ‘Panangdayaw iti Emperador,’ a nagturong iti pannakaparmek dagiti hasiendero a diktador-militar, dagiti shogun, ken iti isusubli ti imperial a turay idi 1868. Idi maipasdeken ti imperial a gobierno, dagiti disipulo ni Hirata nadutokanda nga opisial ti gobierno para iti Shinto a panagdaydayaw, ket inyadelantarda ti ganuat a namagbalin iti Shinto a relihion ti Gobierno. Sigun iti daydi kabbaro a konstitusion, ti emperador, a namatmatan a direktamente a kaputotan ni Amaterasu Omikami a diosa-init, naibilang a “sagrado ken di maduprak.” Isu ngarud ti nagbalin a kangatuan a dios iti Shinto [a relihion] ti Gobierno.—Salmo 146:3-5.
“Nasantuan a Kasuratan” ti Shinto
22, 23. (a) Aniada a dua a bilin ti improklamar ti emperador? (b) Apay nga imbilangda a sagrado dagitoy a proklamasion?
22 Idinto ta ti Shinto addaan kadagiti kadaanan a rekord, ritual, ken lualo sigun kadagiti kasuratan a Kojiki, Nihongi, ken Yengishiki, ti Shinto ti Gobierno kasapulanna idi ti sagrado a libro. Idi 1882 improklamar ni Emperador Meiji ti Imperial a Bilin kadagiti Soldado ken Marino. Gapu ta emperador ti nagtaudanna, imbilang dagiti Hapones dayta a kas nasantuan a kasuratan, ket isut’ nangibasaranda ti inaldaw a panagmennamenna dagiti soldado iti armada. Inggunamgunamna a ti annongen ti indibidual nga agbayad kadagiti utang ken obligasionna iti dios-emperador ket nangatngato ngem ti annongenna iti asinoman.
23 Nanayonan pay ti nasantuan a kasuratan ti Shinto idi improklamar ti emperador ti Imperial a Bilin iti Edukasion idi Oktubre 30, 1890. “Saanna laeng nga inlanad dagiti pamunganayan ti edukasion kadagiti eskuelaan no di ket bale nagbalin dayta a nasantuan a kasuratan ti Shinto ti Gobierno,” kunan Shigeyoshi Murakami, a nagsirarak iti Shinto ti Gobierno. Imbatad ti bilin a ti “historikal” a relasion dagiti mitolohikal nga imperial nga inapo ken dagiti iturayanda isut’ pakaibasaran ti edukasion. Kasanot’ panangmatmat idi dagiti Hapones kadagitoy a proklamasion?
24. (a) Mangibagat’ ehemplo no kasanot’ panangmatmat dagiti umili kadagiti imperial a bilin. (b) Kasano a ti Shinto ti Gobierno nagturong iti pannakarukbab ti emperador?
24 “Idi balasitangak pay adda kahon nga ipangato ti bise-prinsipal [ti eskuelaan] inggat’ batog ti matana sana iyuli a sisasanto idiay entablado,” isut’ malagip ni Asano Koshino. “Awatento daytoy ti prinsipal sana iruar ti lukot a nakaisuratan ti Imperial a Bilin iti Edukasion. Bayat a mabasbasa ti bilin, iruknoymi a nakababbaba ti ulomi agingga a mangngegmi dagiti sao a pangserra a, ‘Ti Nagan ti Kinatan-okna ken ti Seliona.’ Namin-adumi a nangngeg dayta agingga a naikabesami amin a sinaona.” Agingga idi 1945, ken babaen iti sistemat’ edukasion a naibasar iti mitolohia, nakondision ti intero a nasion a mangidedikar iti biagda iti emperador. Ti Shinto ti Gobierno minatmatanda bilang super a relihion, ket dagiti dadduma a 13 a sekta ti Shinto a nagduduma a doktrinat’ insuroda naibilangda a kas Sekta ti Shinto.
Relihiuso a Mision ti Japan—Panangparmek iti Lubong
25. Kasanot’ panangmatmat dagiti umili iti emperador ti Japan?
25 Ti Shinto ti Gobierno naaddaan met iti idolo. “Tunggal agsapa, pinalakpakak ti init, a simbolo ni diosa nga Amaterasu Omikami, sakto sanguen ti daya a situturong iti Imperial a Palasio ket nagrukbabak iti emperador,” isut’ malagip ni Masato, lumakayen a Hapones. Dagiti iturayan nagrukbabda iti emperador a kas dios. Minatmatanda a kas kangatuan no iti politika ken iti relihion gapu ta kaputotan ti diosa-init. Kinuna ti maysa a propesor a Hapones: “Ti Emperador ket dios a naipalgak kadagiti tao. Isut’ makitkita a Dios.”
26. Ania a pannursuro ti nagresultat’ panangrukbabda iti emperador?
26 Kas resultana, timmanor ti sursuro a “ti nasion ni Mikado [nga Emperador] isut’ sentro daytoy ekstraordinario a lubong. Manipud itoy a sentro isaknaptay daytoy Dakkel nga Espiritu iti intero a lubong. . . . Ti isasaknap ti Dakkel a Japan iti intero a lubong ken ti pannakaital-o ti intero a lubong a kas daga dagiti Dios isut’ naganetget nga asikasuen itatta ket, maulit, isut’ agnanayon ken di agbalbaliw a punteriatayo.” (The Political Philosophy of Modern Shinto, ni D. C. Holtom) Saanda a pinagsina sadiay ti Simbaan ken ti Gobierno!
27. Kasano nga inusar dagiti militar ti pannakarukbab iti emperador ti Japan?
27 Inkomento ni John B. Noss iti librona a Man’s Religions: “Dinagdagus nga inusar dagiti militar a Hapones daytoy a panangmatmat. Innayonda dayta a kas paset ti propagandadat’ gubat a ti panangparmek isut’ nasantuan a mision ti Japan. Talaga a kadagita a sasao makitatay ti pagbanagan ti nasionalismo a pinarayray dagiti prinsipiot’ relihion.” Anian a trahedia ti naimula kadagiti Hapones ken dadduma a nasion, a naibasar laeng iti Shinto a mitolohia a ti emperador ket maysa a dios ken iti panamagsugpondat’ relihion ken nasionalismo!
28. Aniat’ paset ti Shinto no iti pannakigubat dagiti Hapones?
28 Kaaduan a Hapones awan maaramidda no di agrukbab iti emperador iti sidong ti Shinto ti Gobierno ken iti imperial a sistema. Ti insuro ni Norinaga Motoori a ‘Dikay agrekreklamo, no di ket agtulnogkayo iti dios a mangaluad’ simmamay ken tinengngelnat’ panunot dagiti Hapones. Idi 1941 minandaranda ti intero a nasion a makiraman iti Gubat Sangalubongan II iti sidong ti bandera ti Shinto ti Gobierno a kas dedikasionda iti “sibibiag a dios-tao.” ‘Ti Japan nadibinuan a nasion,’ impapan dagiti umili, ‘ket ti kamikaze, a nadibinuan nga angin, agallawigto inton adda krisis.’ Dagiti soldado ken pamiliada dinawatda kadagiti manalaknib a diosda nga agballigida koma iti gubat.
29. Aniat’ nakagapu iti pannakapukaw ti pammati dagiti adu kalpasan ti Gubat Sangalubongan II?
29 Idi naabak dayta “nadibinuan” a nasion idi 1945, gaput’ panangduprak ti dua a bomba atomika iti Hiroshima ken paset ti Nagasaki, ti Shinto simmango iti grabe a krisis. Bigla, a ni Hirohito nga impagarupda a di maduprak a nadibinuan nga agturay nagbalin laengen a naabak a natauan nga emperador. Nagunggon ti pammati dagiti Hapones. Ti kamikaze dina sinaranay ti nasion. Kuna ti enciklopedia a Nihon Shukyo Jiten: “Maysa a rason isut’ pannakaupay ti nasion gapu ta inallilawda ida. . . . Nakarkaro pay, ta ti Shinto awan ti immun-una a relihiuso wenno maikanatad a panangilawlawagna iti panagduadua a rumsua gaput’ [pannakaabakda]. Gapuna, nagraira ti reaksion ti relihiuso a panagub-ubingan nga, ‘Awan dios wenno Buddha.’”
Dana ti Pudno a Panagtutunos
30. (a) Aniat’ maadal a leksion iti kapadasan ti Shinto idi Gubat Sangalubongan II? (b) Apay a nasken nga usaren ti bilegtay nga agpanunot no mainaig iti panagdaydayawtayo?
30 Ti nagbanagan ti Shinto ti Gobierno itampoknat’ kinapateg ti panangsirarak ti tunggal tao kadagiti doktrina a nakayugalianna. Impapan dagiti Shintoista a mabirukandat’ panagtutunosda kadagiti kaarubada a Hapones idi sinuportaranda ti militarismo. Ngem, siempre, saan a nangted dayta ti sangalubongan a tunos, ket idi natay dagiti para birukdat’ taraon ken dagiti agtutuboda idiay pagbabakalan, saan a nangyeg daytat’ tunos iti pagtaenganda. Sakbay nga idedikartay ti biagtayo iti asinoman, siguraduentay koma no asino ken ania a gapu nga ituktukontay ti bagitayo. “Dawatek kadakayo,” kunat’ Kristiano a mannursuro kadagiti taga Roma a dati nga agrukrukbab iti emperador, “nga ipaayyo dagiti bagiyo kas daton a sibibiag, nasantuan, makaay-ayo iti Dios, a sagrado a panagserbi a buyogen ti bileg ti panagpanunotyo.” No kasano a dagidi Kristiano ti Roma ket usarenda ti bilegda nga agpanunot tapno pilienda daydiay pangidedikarandat’ bagida, nasken met nga usarentay ti panunottayo a mangikeddeng no asinot’ intay daydayawen.—Roma 12:1, 2.
31. (a) Aniat’ umdas lattan kadagiti kaaduan a miembro ti Shinto? (b) Ania a saludsod ti masapul a masungbatan?
31 Para kadagiti kaaduan a Shintoista, ti espesipiko a panangammoda iti maymaysa a dios saan nga isut’ banag a nasken iti relihionda. “Para kadagiti komon nga umili,” kunan Hidenori Tsuji, nga instruktor ti historiat’ relihion dagiti Hapones, “awan balbalena dagiti dios wenno Buddha. Diosda man wenno Buddhada, basta ipangagda ti ararawda para iti nasayaat nga ani, pannakaikkat ti sakit, ken kinatalged ti pamilia, umdas dayta kadagiti umili.” Ngem dayta kadit’ nangituggod kadakuada iti pudno a Dios ken pamendisionna? Nabatad ti sungbat ti historia.
32. Aniat’ salaysayen ti sumaruno a kapitulotayo?
32 Gaput’ panangbirukda iti Dios, dagiti Shintoista, nga imbasardat’ doktrinada iti mitolohia, pinagbalinda ti maysa la a tao, ti emperadorda, a kas dios, ti nakuna a kaputotan ni Amaterasu Omikami a diosa-init. Ngem, rinibribo a tawen sakbay a nangrugi ti Shinto, ti pudno a Dios impalgakna ti bagina iti maysa a Semitico a lalaki nga addaan pammati sadi Mesopotamia. Ti sumaruno a kapitulotayo salaysayenna dayta nakapatpateg a pasamak ken ti nagbanaganna.
[Footnote]
a Idiay Japan naawagan “shrine” dagiti simbaan dagiti Shintoista, templo met kadagiti Budista.
[Salsaludsod]
[Kahon iti panid 191]
Ti Diosa-Init Sigun iti Mitolohia ti Shinto
Kunat’ mitolohia ti Shinto nga idi ugma, ni Izanagi a dios “binugguanna ti katigid a matana, ket impasngayna ti naindaklan a diosa a ni Amaterasu, diosa ti Init.” Idi kuan, ni Susanoo, a dios ti baybay, kinigtotna ni Amaterasu ket “naglemmeng iti kabatuan a kueba sadi Langit, sana rinekpan ti pagserkan iti dakkel a bato. Simmipnget ti intero a lubong.” Gapuna nagplano dagiti dios tapno maparuarda ni Amaterasu idiay kueba. Nagurnongda kadagiti tumataraok a kawitan a mangirakurak iti bannawag sada nagaramid ti dakkel a sarming. Kadagiti sakaki a kayo, nagibitinda kadagiti alahas ken lupot a wagayway. Idi kuan ni diosa nga Ama no Uzume inruginat’ nagsala ket tinambor ti sakana ti maysa a timba. Gaput’ nakarting a panagsalana, natnag ti kawesna, ket nagkakatawa dagiti dios. Dagitoy a panaglalaaw ti nangatrakar ken Amaterasu, ket simmirip ken nakitana ti rupana idiay sarming. Ti ladawanna ti nangguyugoy kenkuana a rummuar iti kueba, agingga a ti dios ti Puersa ginammatannat’ imana ket ingguyodna iti ruar. “Ti lubong nalawagan manen babaen kadagiti silnag ti diosa ti Init.”—New Larousse Encyclopedia of Mythology.—Idiligyo ti Genesis 1:3-5, 14-19; Salmo 74:16, 17; 104:19-23.
[Kahon iti panid 193]
Shinto—Relihion dagiti Piesta
Ti kalendario dagiti Hapones napno kadagiti relihiuso a piesta, wenno matsuri. Adtoy ti sumagmamano kadagiti kangrunaan:
▪ Sho-gatsu, wenno Piestat’ Baro a Tawen, Enero 1-3.
▪ Setsubun, panagipuruak iti utong iti uneg ken ruar dagiti pagtaengan, nga ipukpukkaw, “Rummuar dagiti sairo, sumrek ni gasat”; Pebrero 3.
▪ Hina Matsuri, wenno Piestat’ Munieka dagiti babbalasitang, no iti Marso 3. Maipabuya dagiti adu a munieka, a kasla kadaanan nga imperial a sangakabbalayan.
▪ Piestat’ Babbarito, iti Mayo 5; ti Koi-nobori (carpa a wagayway a mangisimbolot’ kired) maiwagayway kadagiti sukdal a kayo.
▪ Tsukimi, buyaenda ti sellag iti ngalay ti otoño, bayat nga idatonda dagiti babassit a bibingka ken dagiti umuna a bunga ti apit.
▪ Kanname-sai, wenno panangidaton ti emperador iti umuna a kaan-ani a pagay, iti Oktubre.
▪ Niiname-sai ti rambakan ti imperial a pamilia iti Nobiembre, no ramanan ti emperador ti inapuy ti kabbaro nga ani, bayat nga agannong kas kangrunaan a padi iti Imperial a Shinto.
▪ Shichi-go-san, a kayuloganna ti “pito-lima-tallo,” a rambakan dagiti pamilia a Shinto iti Nobiembre 15. Ti pito, lima, ken tallo matmatanda a kas nasken a ballasiwen a tawen; dagiti ubbing a sikakawes kadagiti de-kolor a kimono sarungkaranda ti altar ti pamilia.
▪ Adu met a piesta dagiti Budista ti marambakan, agraman ti kasangay ni Buddha, iti Abril 8, ken ti Piesta ti Obon, iti Hulio 15, nga agngudo babaen kadagiti parol a maiyanud idiay baybay wenno karayan “tapno itulodda dagiti espiritu dagiti inapo iti sumuno a lubong.”
[Ladawan iti panid 188]
Napeklan a Shinto nga agdawdawat pabor kadagiti dios
[Ladawan iti panid 189]
Shinto, ‘Dana dagiti Dios’
[Ladawan iti panid 190]
Ti intero a bantay, kas iti Fuji, matmatanda no dadduma a kas shintai, wenno banag a pagrukbaban
[Dagiti Ladawan iti panid 195]
Dagiti Shintoista nga awitda ti mikoshi, wenno mabagkat nga altar, ket iti ngato, agusardat’ bulong ti hollyhock (aoi) bayat ti Piestat’ Aoi sadi Kyoto
[Ladawan iti panid 196]
Ti panangiwasawas iti papel wenno lino a naigalut iti sanga ti saleng ipapanda a manggugor iti tao ken bambanag, ket isiertonat’ kinatalgedda
[Dagiti Ladawan iti panid 197]
Mabalin dagiti Hapones ti aglualo nga agpada iti saklang ti altar ti Shinto, katigid, ken iti altar dagiti Budista
[Ladawan iti panid 198]
Nagrukbabanda ni Emperador Hirohito (iti plataporma) kas kaputotan ti diosa-init
[Ladawan iti panid 203]
Balasang nga inayonna idiay altar ti ema, wenno lualo a nailanad iti kayo, a ginatangna
