Kasano a Timmanor ti Doktrina a Trinidad?

ITAN maiyimtuodyo: ‘No ti Trinidad saan a pannursuro ti Biblia, kasano a nagbalin a doktrina dayta ti Kakristianuan?’ Adut’ mangipapan a nabukel dayta idiay Konsilio ti Nicea idi 325 K.P.

Saan nga interamente nga umiso dayta, nupay kasta. Ngem ti Konsilio ti Nicea talaga nga impilitna a ni Kristo agpadat’ kasasaadna iti Dios, nga isut’ inusar a pagibasaran ti naud-udi a teolohia a Trinitariano. Ngem dina impasdek idi ti Trinidad, ta iti dayta a konsilio saan a nadakamat ti nasantuan nga espiritu bilang maikatlo a persona iti nagkatlo a Kinadios.

 Ti Paset ni Constantino idiay Nicea

ITI unos ti adu a tawen, gaput’ panagbatayda iti Biblia, nakaro ti panangbusorda iti pannakapatanor ti ideya a ni Jesus isut’ Dios. Tapno marisut dayta a suppiat, inummong ni Constantino nga emperador ti Roma amin nga obispo idiay Nicea. Agarup 300, a bassit a paset ti kadagupanda, ti aktual a timmabuno.

Ni Constantino saan idi a Kristiano. Kunada, a nakumberti idi kamaudianan ti biagna, ngem sala nabuniagan idi agbugbugsoten. Maipapan kenkuana, kuna ni Henry Chadwick iti The Early Church: “Ni Constantino, kas ken amana, dinaydayawna ti Di Maparmek nga Init; . . . ti pannakakumbertina saan koma a maipatarus a kas naimpusuan a pannakapadasna iti grasia . . . Namilitaran a ganuat daydi. Di pulos nabatad ti pannakatarusna iti Nakristianuan a doktrina, ngem isu siguradona a ti panagbiktoria idiay pagbabakalan ket isagut ti Dios dagiti Kristiano.”

Aniat’ papel nga inakem daytoy di nabuniagan nga emperador idiay Konsilio ti Nicea? Saritaen ti Encyclopædia Britannica: “Ni Constantino a mismot’ nangimaton, a siaaktibo nga inturongna ti nagsasaritaanda, ket personal nga indagadagna . . . ti kritikal a pormula a nangiyebkas iti relasion ni Kristo iti Dios sigun iti kredo a pinartuat ti konsilio, ‘a maymaysa a kasasaadna iti Ama’ . . . Gaput’ pannakailabegda iti emperador, dagiti obispo, malaksid la iti dua, pinirmaanda ti kredo, nga adu kadakuada ti napilitan laeng.”

No kasta, ti kaadda ni Constantino napateg unay. Kalpasan ti dua a bulan a nabara a relihiuso a panagdedebate, nakiballaet daytoy pagano a politiko ket inabuloyanna dagidiay nagkuna a ni Jesus isut’ Dios. Ngem apay? Sigurado a saan a maigapu dayta iti aniaman a pammatina iti Biblia. “Ni Constantino awan a pulos pannakatarusna idi kadagiti kuestion a mapagsasaritaan iti Griego a teolohia,” kuna ti A Short History of Christian Doctrine. Ti ket maawatanna a ta ti relihiuso a pannakabingbingay pagdaksan ti imperiona, ket kayatna idi a pagkaykaysaen ti iturayanna.

Awan kadagiti obispo a timmabuno idiay Nicea, nupay kasta, ti nangidagadag iti Trinidad. Inkeddengda laeng ti kasasaad ni Jesus ngem dida nadakamat ti paset ti nasantuan nga espiritu. No ti Trinidad ket nabatad a kinapudno iti Biblia, dida koma aya indagadag idin?

Kanayonan a Pannakapatanorna

KALPASAN ti Nicea, nagtultuloy a nagdedebateanda dayta a suheto iti pinulpullo a tawen. Dagidiay namati a ni Jesus saan a maipatas iti Dios adda pay tiempo idi a napaboranda. Ngem kalpasanna ni Emperador Teodosio nagdesidir a maikontra kadakuada. Impasdekna ti kredo ti Konsilio ti Nicea kas estandarte iti intero a pagturayanna ket immatonanna ti konsilio iti Constantinople idi 381 K.P. tapno malawagan dayta a sursuro.

Dayta a konsilio inramannan ti nasantuan nga espiritu a kas maipatas iti Dios ken ni Kristo. Daydi ti damo unay a panagminar ti Trinidad ti Kakristianuan.

Kaskasdi, uray kalpasan ti Konsilio iti Constantinople, ti Trinidad saan a kredo nga inakseptar dagiti adu. Adut’ nangsuppiat iti dayta a nakaigapuan ti nakaro a pannakaidadanesda. Kadagidi la naud-udi a siglo a ti Trinidad nabukel kas piho a kredo. Kuna ti The Encyclopedia Americana: “Ti naan-anay a pannakapatanor ti Trinitarianismo naangay idiay Lumaud, iti Patarus idi Edad Media, nga idi ti eksplanasion ket  nailawlawag sigun kadagiti termino a pilosopia ken sikolohia.”

Ti Kredo ni Atanacio

TI Trinidad nabatbatad ti pannakadepinirna idiay Kredo ni Atanacio. Ni Atanacio maysa a klero a nangsuportar ken Constantino idiay Nicea. Ti kredo a naipanagan kenkuana kunana: “Daydayawentayo ti maymaysa a Dios a Trinidad . . . Ti Ama Dios, ti Anak Dios, ken ti Espiritu Santo Dios; ket kaskasdi saanda a tallo a dios, no di ket maymaysa a Dios.”

Umanamong, nupay kasta, dagiti ad-adut’ ammona nga eskolar a ni Atanacio saan nga isut’ nangputar itoy a kredo. Inkomento ti The New Encyclopædia Britannica: “Sa la naammuan ti Dumaya a Simbaan dayta a kredo idi maika-12 a siglo. Nanipud maika-17 a siglo, sapasap nga immanamong dagiti eskolar a ti Kredo ni Atanacio saan nga insurat ni Atanacio (a natay idi 373) no di ket nalabit naputar idiay umabagatan a Francia bayat ti maika-5 a siglo. . . . Agparang a ti impluensia dayta a kredo ket napigpigsa idiay umabagatan a Francia ken España idi maika-6 ken -7 a siglo. Nausar dayta iti liturhia ti simbaan ti Alemania idi maika-9 a siglo ket naladladaw pay idiay Roma.”

No kasta naalanat’ sinigsiglo nanipud panawen ni Kristo tapno ti Trinidad ket akseptaren ti kaaduan a kameng ti Kakristianuan. Ket iti las-ud amin dagitoy, aniat’ nangigiya kadagiti desisionda? Sao kadi ti Dios, wenno gapu ta pagayatan dagiti klero ken politiko? Insungbat ni E. W. Hopkins iti Origin and Evolution of Religion: “Ti ultimo a kadawyan a depinision ti trinidad ad-adda nga inkeddeng ti politika ti simbaan.”

Naipadto nga Apostasia

DAYTOY nakababain a historia ti Trinidad maikanatad iti impadto ni Jesus ken dagiti adalanna a sumarunonto kalpasan ti tiempoda. Kinunada nga addanto ti apostasia, isisiasi, isisina manipud pudno a panagdaydayaw aginggat’ isusubli ni Kristo, inton maisubli ti pudno a panagdaydayaw sakbay ti aldaw a panangdadael ti Dios iti daytoy sistema dagiti banag.

Maipapan iti dayta nga “aldaw,” kinuna ni apostol Pablo: “Dinto umay no dipay umuna nga umay ti apostasia ket maiparangarang ti tao ti kinakillo.” (2 Tesalonica 2:3, 7) Kalpasanna, impadtona: “Inton awanakon rautennakayto dagiti nauyong a lobo ket didanto kaasian ti arban. Ket kadakay met laeng addanto dagiti tao nga umay a ballikogenda ti kinapudno kadagiti bibigda tapno maallukoyda dagiti adalan a sumurot kadakuada.” (Aramid 20:29, 30, JB) Dagiti dadduma a disipulo ni Jesus insuratda met maipapan itoy nga apostasia agraman ti ‘nakillo’ a klase klerona.—Kitaenyo, kas pangarigan, ti 2 Pedro 2:1; 1 Juan 4:1-3; Judas 3, 4.

Insurat pay ni Pablo: “Sigurado nga umayto ti tiempo inton, imbes a kontentoda iti nasin-aw a sursuro, dagiti tao magustuandanto ti kabaruan a panagbalbaliw ket urnongendanto para kadakuada ti agsasagadsad a mannursuro a maiyalubog iti magustuanda; ket iti kasta, imbes nga imdenganda ti kinapudno, surotendanto dagiti sarsarita.”—2 Timoteo 4:3, 4, JB.

Inlawlawag a mismo ni Jesus ti makagapu iti daytoy nga isisina manipud pudno a panagdaydayaw. Kinunana nga isut’ nagmula kadagiti nasayaat a bin-i ngem ni Satanas a kabusor, nagmula met kadagiti ruot idiay talon. Gapuna idi rimmusing dagiti damo a bulong ti trigo, nagparang met dagiti ruot. No kasta, nainanama nga adda ti isisiasi manipud nasin-aw a Kinakristiano agingga a dumteng ti panagani, inton tiempo a lintegen ni Kristo dagiti problema. (Mateo 13:24-43) Inkomento ti The Encyclopedia Americana: “Ti maikapat a siglo a Trinitarianismo dina imparang a siuumiso ti immuna a Nakristianuan a pannursuro maipapan iti kasasaad ti Dios; maisungani ketdi, dayta isut’ isisiasi manipud iti daytoy a sursuro.” Naggapuan, ngarud, daytoy nga isisiasi?—1 Timoteo 1:6.

Ti Nangimpluensia iti Dayta

ITI intero a kadaanan a lubong, manipud pay Babilonia, gagangay a daydayawenda dagiti pagano a didiosen a nagrupo a saggatlo, wenno  triads. Dayta nga impluensia gagangay met idiay Egipto, Grecia, ken Roma kadagiti siglo sakbay, bayat, ken kalpasan ni Kristo. Ket kalpasan ti ipapatay dagiti apostol, dagiti kasta a pagano a pammati sinerrekda ti Kinakristiano.

Napaliiw ni historiador Will Durant: “Ti Kinakristiano dina dinadael ti paganismo; inagsepna. . . . Ti Egipto ti naggapuan dagiti ideya ti nadibinuan a trinidad.” Ket iti libro nga Egyptian Religion, kuna ni Siegfried Morenz: “Ti trinidad isut’ kangrunaan nga inasikaso dagiti teologo ti Egipto . . . Tallo a dios ti pinagtitiponda kas maymaysa a dios, nga agsolsolo no kasaritada. Iti kastoy a wagas ti naespirituan a puersa ti relihion ti Egipto ipakitana ti diretso a pannakainaigna iti Nakristianuan a teolohia.”

Gapuna, idiay Alexandria, Egipto, dagiti kameng ti simbaan idi arinunos ti maikatlo ken karrugi ti maikapat a siglo, kas ken Atanacio, inut-utobda daytoy nga impluensia bayat a pinutarda dagiti ideya a nagturong iti Trinidad. Nagsaknap ti impluensiada, gapuna imbilang ni Morenz “ti teolohia ti Alexandria kas isut’ nagrangtayan ti relihion ti Egipto ken ti Kinakristiano.”

Kastoy ti mabasatayo iti introduksion ti History of Christianity ni Edward Gibbon: “No ti Paganismo ket pinarmek ti Kinakristiano, pudno met a ti Kinakristiano tinulawan ti Paganismo. Ti nasin-aw a sursuro dagidi immuna a Kristiano maipapan iti Dios . . . binaliwan ti Iglesia Romana, ket nagbalin a di matartarusan a dogma ti trinidad. Adu kadagiti pagano a sursuro, nga inimbento dagiti Ehipsio ken pinatpati ni Plato, tinaginayonda a kas maikari a paset ti pammati.”

Nadlaw ti A Dictionary of Religious Knowledge nga adut’ agkuna a ti Trinidad ket “maysa a pannakaballikog a binulodda kadagiti pagano a relihion, sa naisulbong iti Nakristianuan a pammati.” Ket ibaga ti The Paganism in Our Christianity: “Interamente a pagano ti namunganayan ti [Trinidad].”

Dayta ti makagapu nga insurat ni James Hastings, iti Encyclopædia of Religion and Ethics: “No iti relihion ti India, e.g., maammuantayo ti trinitariano a grupo da Brahmā, Siva, ken Viṣṇu; ket iti relihion ti Egipto adda ti trinitariano a grupo da Osiris, Isis, ken Horus . . . Saan met a kadagiti historikal a relihion laeng ti pakatakkuatantayo a ti Dios mamatmatan kas Trinidad. Malagipyo a nangnangruna ti Neo-Platoniko a panangmatmat iti Kangatuan wenno Ultimo a Kinaagpaypayso,” nga isu ti “nairepresentar kas triad.” Ania met ti koneksionna iti Trinidad ni Plato a Griego a pilosopo?

Platonismo

NI Plato, naipapan a, nagbiag idi 428 inggat’ 347 sakbay ni Kristo. Nupay dina insuro ti Trinidad sigun iti agdama a pormana, dagiti pilosopiana winaknitanda ti dana ti Trinidad. Kalpasanna, rimsua dagiti pilosopikal a sursuro a nangiraman iti triadiko a pammati, ket naimpluensiaan dagitoy gaput’ ideya ni Plato maipapan iti Dios ken ti naparsua.

Kastoy ti kuna ti Pranses a Nouveau Dictionnaire Universel (New Universal Dictionary) maipapan iti impluensia ni Plato: “Ti Platoniko a trinidad, a napabaro laeng a porma dagiti nagkauna a trinidad a namunganay pay kadagidi umilit’ ugma, agparang nga isut’ rasional a pilosopiko a trinidad dagiti galad a nangipasngay kadagiti tallo a personalidad wenno nadibinuan a persona nga insuro dagiti Nakristianuan a simbaan. . . . Ti ideya daytoy Griego a pilosopo iti nadibinuan a trinidad . . . agparang kadagiti amin a kadaanan a [pagano a] relihion.”

Impakita ti The New Schaff-Herzog Encyclopedia of Religious Knowledge ti impluensia daytoy a Griego a pilosopia: “Dagiti doktrina ti Logos ken ti Trinidad naaladat’ pormada kadagiti Griego nga Amma, a . . . napalalot’ pannakaimpluensiada, direktamente man wenno saan, iti Platoniko a pilosopia . . . Saan a mailibak a dagiti errado ken pannakaballikogna manipud iti dayta a pilosopia nakastrekda iti Simbaan.”

Kuna ti The Church of the First Three Centuries: “Ti doktrina a Trinidad nagin-inut ken bale naladaw a naputar; . . . namunganay dayta iti gubuayan nga interamente a naigiddiat kadagiti Judio ken Kristiano a Kasuratan; . . . timmanor, sa naisulbong iti Kinakristiano, baeten kadagiti ima dagiti Amma nga inimpluensiaan ni Plato.”

Idi agngudon ti maikatlo a siglo K.P., nagsinggalut unayen ti “Kinakristiano” ken dagiti Platoniko a pilosopia. Kas kuna ni Adolf Harnack iti Outlines of the History of Dogma, ti doktrina ti simbaan “nairamut unay iti talon ti Hellenismo [pagano a Griego a kapanunotan]. Gapuna nagbalin a misterio kadagiti kaaduan a Kristiano.”

Akuen ti simbaan a dagiti baro a doktrinana naibatayda iti Biblia. Ngem kunaen ni Harnack: “Kinapudnona inaprobaranna dagiti inagsepna a Helleniko a pattapatta, inaanito a panangmatmat ken kustombre ti pagano a misterioso a panagdaydayaw.”

 Idiay libro nga A Statement of Reasons, kinuna ni Andrews Norton maipapan iti Trinidad: “Mabalintay a sukimaten ti historia daytoy a doktrina, ket madiskobretayo a ti gubuayanna, saan nga iti Nakristianuan a paltiing, no di ket iti Platoniko a pilosopia . . . Ti Trinidad saan a doktrina ni Kristo ken dagiti Apostolna, no di ket partuat ti bunggoy dagiti simmarsaruno a pasurot ni Plato.”

No kasta, idi maikapat a siglo K.P., ti apostasia nga impadto ni Jesus ken dagiti apostolna rimmangpayan. Ti itatanor ti Trinidad isut’ maysa nga ebidensia itoy. Dagiti apostata a simbaan inabrasada payen dagiti dadduma a pagano nga ideya, kas iti impierno nga apuy, kararua a di matay, ken idolatria. Iti espiritual a panangipapan, simreken ti Kakristianuan iti naipadto a panawen ti sipnget, a dinominaran ti bumilbileg a klase klero a “tao ti kinakillo.”—2 Tesalonica 2:3, 7.

Apay a Di Insuro dagiti Propeta ti Dios Dayta?

APAY, nga iti las-ud ti rinibo a tawen, dagiti propeta ti Dios dida insuro ti Trinidad iti ilina? Uray no idi la tiempona, saan kadi nga inusar koma ni Jesus ti laingna kas Dakkel a Mannursuro a nangibatad iti Trinidad kadagiti pasurotna? Ipaltiing aya ti Dios ti ginasgasut a panid dagiti Kasuratan ngem dina usaren ti uray maysa kadagitoy a pangisuro iti Trinidad no dayta ket isu ti “sentral a doktrina” ti pammati?

Masapul aya a mamati dagiti Kristiano nga adu a siglo kalpasan ti yaay ni Kristo ken kalpasan ti pannakaipaltiing ti Biblia, suportaran ti Dios ti pannakaputar ti maysa a doktrina a di nadamdamag dagidi adipenna iti las-ud dagiti rinibo a tawen, doktrina a “di matukod a misterio” a “di kabaelan nga utoben ti panunot ti tao,” daydiay admitirenda a pagano ti naggapuanna ken “ad-adda nga inkeddeng ti politika ti simbaan”?

Nabatad ti pammaneknek ti historia: Ti sursuro a Trinidad isut’ isisiasi manipud kinapudno, panagapostata manipud kinapudno.

[Blurb iti panid 8]

‘Ti maikapat a siglo a Trinitarianismo isut’ isisiasi manipud immuna a Nakristianuan a sursuro.’—The Encyclopedia Americana

[Kahon iti panid 9]

“Ti Triad dagiti Naindaklan a Dios”

Adu a siglo sakbay ti kaaldawan ni Kristo, addan dagiti triad wenno trinidad, dagiti didiosen idiay kadaanan a Babilonia ken Asiria. Napaliiw ti Pranses a “Larousse Encyclopedia of Mythology” ti kasta a triad idiay Mesopotamia: “Ti uniberso nabingbingay iti nagkatlo a deppaar a tunggal maysa iturayan ti maysa a dios. Ni Anu kukuana ti tangatang. Ti daga naited ken Enlil. Ni Ea inturayanna dagiti danum. Isuda a tallo ti nangbukel ti triad dagiti Naindaklan a Dios.”

[Kahon iti panid 12]

Hindu a Trinidad

Ti libro a “The Symbolism of Hindu Gods and Rituals” kunana maipapan iti Hindu a trinidad nga addan adu a siglo sakbay ni Kristo: “Ni Siva ket maysa kadagiti dios ti Trinidad. Nakuna nga isut’ dios ti pannakadadael. Ti sabali pay a dua a dios isu ni Brahma, a dios ti panamarsua ken ni Vishnu, ti dios a mangsustenir. . . . Tapno maipasimudaag a dagitoy a tallo ket maymaysada ken isuda met la nga isu dinagupda iti maymaysa a porma dagitoy a tallo a dios.”—Impablaak ni A. Parthasarathy, Bombay.

[Ladawan iti panid 8]

“Ni Constantino awan a pulos pannakatarusna idi kadagiti kuestion a mapagsasaritaan iti Griego a teolohia.”—A Short History of Christian Doctrine

 [Dagiti Ladawan iti panid 10]

1. Egipto. Triad ni Horus, Osiris, Isis, maika-2 a milenio K.K.P.

2. Babilonia. Triad ni Ishtar, Sin, Shamash, maika-2 a milenio K.K.P.

3. Palmyra. Triad ti dios bulan, Apo dagiti Langit, dios init, c. umuna a siglo K.P.

4. India. Hindu a Triune a kinadios, c. maika-7 a siglo K.P.

5. Kampuchea. Buddhista a Triune a kinadios, c. maika-12 a siglo K.P.

6. Norway. Trinidad (Ama, Anak, espiritu santo), c. maika-13 a siglo K.P.

7. Francia. Trinidad, c. maika-14 a siglo K.P.

8. Italia. Trinidad, c. maika-15 a siglo K.P.

9. Alemania. Trinidad, c. maika-19 a siglo K.P.

10. Alemania. Trinidad, maika-20 a siglo K.P.