Kapitulo 10

Padtot’ Biblia a Nasaksianyon ti Kaitungpalanna

Inutobyo kadin no apay nagpaiduma dagiti kasasaad itatta no idilig iti naglabas a sangagasut a tawen? Nasaysayaat dagiti dadduma a banag. Kadagiti adu a daga, dagiti sakit a dati a makapapatay nalaka itan nga agasan, ket ti kadawyan a tao sagrapennat’ estandarte ti panagbiag a di pulos inarapaap dagidi inapona. Iti sabali a dasig, toy siglotayo nasaksianna dagiti kakaruan a gubat ken sumagmamano kadagiti kakaruan a kinadangkok iti intero a historia. Ti panagnam-ay ti tao​—agraman agtultuloy a kaaddana​—agpegpeggad gaput’ yaadu ti populasion, parikut iti polusion, ken ti namuntuon, internasional nga abasto a nuklear, biolohikal, ken kimikal nga igam. Apay a ti maika-20 a siglo naiduma unay kadagiti immuna a siglo?

1. (Iramanyo ti introduksion.) (a) Kasano a naiduma ti maika-20 a siglo kadagiti immun-una a siglo? (b) Aniat’ makatulong kadatayo a mangtarus no apay nagpaidumat’ kaaldawantayo?

TI SUNGBAT itoy a saludsod nainaig iti karkarna a padtot’ Biblia a nasaksianyon ti kaitungpalanna. Padto dayta nga insawang a mismon Jesus ket, malaksid iti panangpaneknekna a ti Biblia naipaltiing, ipasimudaagna nga asidegtayon kadagiti dramatiko unay a  panagbalbaliw ti eksena toy lubong. Ania daytoy a padto? Ket kasanotay nga ammo a matungtungpal daytan?

Naindaklan a Padto ni Jesus

2, 3. Aniat’ inyimtuod dagiti disipulon Jesus kenkuana, ket adinot’ pakakitaantay ti sungbatna?

² Ibagat’ Biblia nga idi dandanin matay ni Jesus, pagsasaritaan dagidi disipulona dagiti dadakkel a patakder ti templo idiay Jerusalem; nasdaawdat’ kangato dagita ken ti naminar a lagdada. Ngem kunan Jesus: “Dikay makita amin dagitoy a banag? Pudno kunak kadakayo, Awanto ti matda ditoy a maysa a bato iti rabaw ti maysa a dinto marba.”​—Mateo 24:1, 2.

³ Nalabit dagidi disipulon Jesus naklaatda kadagiti sinaona ket idi kuan immayda nagdamag kenkuana, a kunada: “Ibagam kadakami, Kaanonto ti pannakaaramid dagitoy, ket anianto ti pagilasinan ti kaaddam ken ti panagngudo ti sistema dagiti banag?” (Mateo 24:3) Ti sungbat ni Jesus masarakan iti katuloy ti Mateo kapitulo 24 ken 25. Nairekord pay dagiti saona idiay Marcos kapitulo 13 ken Lucas kapitulo 21. Nabatad a daytoy ti kaskenan amin a padto nga insawang ni Jesus idi addadtoy daga.

4. Ania a nagduduma a banag ti damdamagen idi dagiti disipulon Jesus?

⁴ Kinapudnona, nasursurok ngem maysa a banag ti inimtuod dagiti disipulon Jesus. Umuna, insaludsodda: “Kaanonto ti pannakaaramid dagitoy?” kayatna a sawen, Kaanontot’ pannakadadael ti Jerusalem ken ti templona? Maysa pay, kayatda a maammuan ti pagilasinan a mangipasimudaag a nangrugin ti kaaddan Jesus kas Ari ti nailangitan a Pagarian ti Dios ken ti yaay ti panungpalan toy sistema dagiti banag.

5. (a) Aniat’ immuna a kaitungpalan ti padton Jesus, ngem kaano ti naan-anay a kaitungpalan dagiti saona? (b) Kasanot’ panangirugi ni Jesus iti sungbatna kadagiti disipulona?

⁵ Sigun iti sungbatna, inamiris a pareho ni Jesus  dagita a punto. Adu kadagiti sinaonat’ aktual a natungpal idi immuna a siglo, kadagidi tawen a nagtungpal iti nakas-ang a pannakadadael ti Jerusalem idi 70 K.P. (Mateo 24:4-22) Ngem ti padtona addanto dakdakkel a kayuloganna, kinapudnona, iti mismo a kaaldawantayo. Ania, no kasta, ti kinuna ni Jesus? Inrugina babaen ti panangisawangna kadagiti sao a nairekord iti Mt 24 bersikulo 7 ken 8: “Tumakderto ti nasion a bumusor iti sabali a nasion ken ti pagarian a bumusor iti sabali a pagarian, ket addanto kinakirang ti taraon ken ginggined iti nadumaduma a disso. Amin dagitoy a banag isuda ti pangrugian dagiti saem ti rigat.”

6. Dagiti saon Jesus idiay Mateo 24:7, 8 ipalagipna kadatayo ti ania a maigiddato a padto?

⁶ Nalawag, ti kaaddan Jesus kas nailangitan nga Ari mabuyogan iti dakkel a riribuk ditoy daga. Pasingkedan daytoy ti kaparehona a padto a masarakan iti libro ti Apocalipsis: ti sirmatat’ uppat a kabaliero iti Apocalipsis. (Apocalipsis 6:1-8) Ti umuna kadagitoy a kabaliero iladawanna a mismon Jesus kas Ari a mangparmek. Dagiti sabali a kabaliero agraman kabalioda iladawanda dagiti pasamak ditoy daga a mangtanda ti panangrugi ti panagturay ni Jesus: gubat, bisin, ken nasapa nga ipapatay a nadumadumat’ gapuna. Masaksaksiantay kad itat’ kaitungpalan dagitoy dua a padto?

Gubat!

7. Aniat’ naimpadtuan nga iladawan ti panagsakay ti maikadua a kabaliero iti Apocalipsis?

⁷ Usigentay man a siinget dagita. Umuna, kunan Jesus: “Tumakderto ti nasion a bumusor iti sabali a nasion ken ti pagarian a bumusor iti sabali a pagarian.” Padto ti gubat daytoy. Ti maikadua kadagiti uppat a kabaliero iti Apocalipsis umarngi met nga isimbolona ti gubat. Mabasatayo: “Ket rimmuar ti sabali, maysa nga umap-apuy ti kolorna a kabalio; ket iti daydiay sisasakay  iti dayta naited kenkuana ti panangikkat ditoy daga ti talna tapno papatayenda ti maysa ken maysa; ket naited kenkuana ti maysa a dakkel a kampilan.” (Apocalipsis 6:4) Ita, nakigubgubat ti sangatauan iti rinibon a tawen. Apay, ketdin, nga adda naisangsangayan a kayulogan dagitoy a sao para iti kaaldawantayo?

8. Apay nga ekspektarentayo a ti gubat karkarna a paset ti pagilasinan?

⁸ Laglagipenyo a no basta gubat laeng saan a daytat’ pagilasinan ti kaaddan Jesus. Ti pagilasinan buklen dagiti amin a detalye ti padton Jesus a mapasamak bayat ti maymaysa a sapasap a periodo ti panawen. Ngem ti gubat isut’ umuna a paset a nadakamat, gapuna namnamaentayo a daytoy a paset nagpaidumat’ pannakapasamakna a matiliwnat’ atensiontayo. Ket awan makailibak a dagiti gubat itoy maika-20 a siglo ket awan makapatas kadakuada iti intero a historia.

9, 10. Kasano a nangrugi ti kaitungpalan dagiti padtot’ gubat?

⁹ Kas pangarigan, awan immun-una a gubat​—idinto ta nagadudat’ nadawel ken makadidigra​—ti makaadani man la koma iti kakaro ti panangdadael nga inted ti dua a gubat sangalubongan itoy maika-20 a siglo. Wen, ti immuna a gubat sangalubongan idi agangay agarup 14 milion dagiti pinapatayna, ad-adu ngem ti intero a populasion dagiti adu a daga. Pudno, “naited kenkuana ti panangikkat ditoy daga ti talna tapno papatayenda ti maysa ken maysa.”

 ¹⁰ Sigun iti padto, naited “ti maysa a dakkel a kampilan” iti narungsot a maikadua a kabaliero iti Apocalipsis. Kasanot’ kaitungpalan dayta? Kastoy: Nauy-uyong dagiti igam ti gubat. Gapu ta adda tangkena, eroplano, makasabidong a gas, submarino, ken dagiti kanyon a kabaelandat’ mangipatayab kadagiti bomba iti adu a milia, ti tao ad-adda a limmaing a mangpapatay iti kaarubana. Ket nanipud idi immuna a gubat sangalubongan ti “dakkel a kampilan” nakarkaro pay ti panangdadaelna​—gaput’ tulong dagiti banag a kas ti komunikasion iti radio, radar, moderno a riple, bakteriolohikal ken kimikal nga igam, flamethrowers, napalm, baro a kita dagiti bomba, intercontinental ballistic missiles, nuklear a submarino, moderno nga eroplano, ken dadakkel a bapor de giera.

“Pangrugian dagiti Saem ti Rigat”

11, 12. Kasano a ti immuna a gubat sangalubongan ket maysa laeng a “pangrugian ti saem ti rigat”?

¹¹ Dagiti immuna a bersikulo ti padton Jesus agngudoda kadagitoy a sao: “Dagitoy a banag isuda ti pangrugian dagiti saem ti rigat.” Pimmudno unay daytoy idi immuna a gubat sangalubongan. Daydi panagngudona idi 1918 dina inyeg ti napaut a kappia. Sinaruno daydi ti limitado ngem nadangkok a panagdadangadang idiay Etiopia, Libya, España, Rusia, India, ken dadduma pay a daga. Idin immay ti nakaal-alingget a maikadua a  gubat sangalubongan, a nangapit ti agarup 50 milion a biktima a militar ken sibilian.

¹² Maysa pay, nupay kanayon ti trato iti kappia ken panaginanada nga aggugubat, kaskasdi nga aggugubat ti sangatauan. Idi 1987 naireport a 81 a dadakkel a gubat ti naangay nanipud 1960, a nangpapatay iti 12,555,000 a lallaki, babbai, ken ubbing. Ad-adu a gubat ti napasamak idi 1987 ngem iti aniaman a tawen nga inrekord ti historia.​¹ Sa, ti panagsagsagana ti militar ken magasgastosda, a dumanonen iti agarup $1,000,000,000,000 iti tinawen, parigatenna ti ekonomia toy lubong.​² Ti padton Jesus a ti ‘nasion bumusor iti nasion ken pagarian bumusor iti pagarian’ talaga a matungtungpalen. Ti nalabaga a kabalio ti gubat agtultuloy a sirurungsot nga agpataray iti intero a daga. Ngem daydiay ngay maikadua a paset dayta a pagilasinan?

Kinakirang ti Taraon!

13. Aniada a makadidigra a pasamak ti impakpakaunan Jesus, ket kasano a ti sirmata maipapan iti maikatlo a kabaliero iti Apocalipsis suportaranna dayta padtona?

¹³ Impadton Jesus: “Ket addanto kinakirang ti taraon . . . iti nadumaduma a disso.” Paliiwenyo ti pannakaitunos daytoy iti panagpataray ti maikatlo kadagiti uppat a kabaliero iti Apocalipsis. Mabasat’ maipapan kenkuana: “Ket nakitak, ket, adtoy! maysa a nangisit a kabalio; ket daydiay sisasakay iti dayta adda maysa a pagtimbangan iti imana. Ket nangngegko ti maysa a timek a kasla iti tengnga dagiti uppat a sibibiag a parsua a nagkuna: ‘Sangasukat a trigo iti maysa a denario, ket tallo a kasukat ti sebada iti maysa a denario; ket dimo dangran ti lana ti olibo ken ti arak.’” (Apocalipsis 6:5, 6) Wen, nakaro a kinakirang ti taraon!

14. Aniada a grabe a bisin nanipud 1914 ti kaitungpalan ti padton Jesus?

¹⁴ Posible kadi a matungtungpal itatta daytoy a padto,  idinto ta dadduma a daga ket nangato ti estandarte ti panagbiagda? No taldiapantayo ti lubong a sapasap siguradotay iti sungbat dayta. Iti unos ti historia, dagiti bisin ket gapuanan dagiti gubat ken natural a didigra. Saan, ngarud, a pakasdaawan a daytoy siglotayo, nga agsobsobrat’ napasaranna a didigra ken gubat, naulit-ulit a naparigat gaput’ bisin. Adu a paset ti daga ti nagsagabat’ kasta a didigra nanipud 1914. Adda report a nangilistat’ nasurok a 60 a nakaro a bisin nanipud 1914, kadagiti agaadayo a daga kas iti Grecia, Netherlands, U.S.S.R., Nigeria, Chad, Chile, Peru, Bangladesh, Bengal, Kampuchea, Etiopia, ken Japan.​³ Dadduma kadagitoy a panagbisin nagpautdat’ adu a tawen ket minilion dagiti natay.

15, 16. Aniada pay a kinakirang ti taraon ti talaga a makadidigra itatta?

¹⁵ Nupay ti nakaro a bisin masansan a nalatak ti pannakaipadamagda, kalpasanna aglabas dagita ket dagiti nakalasat agin-inut a makasublida iti medio normal a kabibiag. Nupay kasta, adda sabali nga agminar a tipo ti kinakirang a rimsua itoy maika-20 a siglo. Di unay dramatiko daytoy gapuna masansan a di maikankano. Ngem tinawen nga agraira. Isu daytoy ti nakaro a saplit ti malnutrision nga apektaranna ti kakalima ti populasion ti planetatayo ket patayennat’ 13 inggat’ 18 milion a tattao iti tinawen.​⁴

¹⁶ Iti sabali a pannao, daytoy a kita ti kinakirang naynay a patayenna iti dua nga aldaw ti kas kaadut’ natay idiay Hiroshima gaput’ bomba atomika. Kinapudnona, tunggal dua a tawen, ad-adut’ matay gaput’ epekto ti bisin ngem ti dagup dagiti natay a soldado idi Gubat Sangalubongan I ken Gubat Sangalubongan II. Adda kadit’ “kinakirang ti taraon . . . iti nadumaduma a disso” nanipud 1914? Talaga nga adda!

 Ginggined

17. Ania a makadidigra a ginggined ti naangay di nagbayag kalpasan ti 1914?

¹⁷ Idi Enero 13, 1915, idi sumagmamano a bulan pay laeng ti immuna a gubat sangalubongan, nagginggined idiay Abruzzi, Italia, ket kinettelnat’ biag ti 32,610 a tattao. Daytoy grabe a didigra ipalagipna kadatayo a dagiti gubat ken kinakirang ti taraon bayat ti kaadda ni Jesus mapakuyogantot’ sabali pay a banag: “Addanto . . . ginggined iti nadumaduma a disso.” Kas iti gubat ken bisin, daydi ginggined idiay Abruzzi ket “pangrugian dagiti saem ti rigat.” *

18. Kasano a natungpal ti padton Jesus maipapan kadagiti ginggined?

¹⁸ Ti maika-20 a siglo isut’ siglo dagiti ginggined, ket gaput’ irarang-ay ti nadumaduma a pagiwarnak, amin a tattao nadamagda ti didigra a gapuanan dagita. Adtoy ti sumagmamano, idi 1920 adda 200,000 a natay iti ginggined idiay China; idi 1923, agarup 99,300 ti  natay iti ginggined idiay Japan; idi 1935, sabali a ginggined ti nangpatay iti 25,000 iti managan itan a Pakistan, idinto ta 32,700 ti natay idiay Turkia idi 1939. Adda 66,800 a natay iti ginggined idiay Peru idi 1970. Ket idi 1976, adda 240,000 (wenno, sigun ti dadduma a diario, 800,000) a natay idiay Tangshan, China. Kabbaro, idi 1988, adda 25,000 a natay iti nakapigpigsa a ginggined idiay Armenia. * Sigurado, adda dagiti “ginggined iti nadumaduma a disso”!​⁶

“Makapapatay nga Angol”

19. Ania a kanayonan a detalye ti pagilasinan ti impadton Jesus ken inladawan ti maikapat a kabaliero iti Apocalipsis?

¹⁹ Sabali pay a detalye ti padton Jesus ti nainaig iti sakit. Ni Lucas nga ebanghelista, sigun iti salaysayna, inrekordna a ni Jesus impadtona “iti nadumaduma a disso dagiti angol.” (Lucas 21:11) Maitunos met daytoy iti propetiko a sirmata dagiti uppat a kabaliero iti Apocalipsis. Ti maikapat a kabaliero nanaganan iti Patay. Iladawannat’ nasapa nga ipapatay maipuon iti nagduduma a gapu, agraman “makapapatay nga angol ken . . . dagiti atap nga animal ti daga.”​—Apocalipsis 6:8.

20. Ania a karkarna a sakit ti paset ti kaitungpalan ti padton Jesus maipapan kadagiti angol?

²⁰ Idi 1918 ken 1919, nasurok a 1,000,000,000 ti nagsakit iti trangkaso Español ket nasurok a 20,000,000 ti natay. Dayta a sakit ad-adut’ biag a kinettelna ngem iti daydi mismo a dakkel a gubat.​⁷ Ket ti “makapapatay nga angol” wenno ‘pisti,’ agtultuloy a raritenna daytoy a kaputotan, nupay nagadut’ karkarna a medikal a nagrang-ayan. Apay a kasta? Maysa, dagiti napanglaw a daga dida naynay a masagrap dagiti benepisio ti sientipiko nga irarang-ay. Dagiti napanglaw agsagaba ken matayda kadagiti sakit a maagasan koma no la ket ta adda kuarta.

21, 22. Kasano a nagsagaba dagiti umili nga agpada kadagiti daga a nabaknang ken napanglaw kadagiti “makapapatay nga angol”?

 ²¹ Gapuna, agarup 150 milion a tattao iti intero a lubong ti agsagsagabat’ malaria. Agarup 200 milion ti naimpektaran iti snail fever. Ti Chagas’ disease saplitennat’ agarup 10 milion a tattao. Agarup 40 milion dagiti agsakit iti river blindness. Dagiti nakaro a panagsakit ti tian patayendat’ minilion nga ubbing iti tinawen.​⁸ Ti tuberculosis ken kukutel grabeda pay laeng nga an-anayen. Nagpaiduma, dagiti napanglaw ditoy lubong agsagabadat’ ‘angol iti nadumaduma a disso.’

²² Ngem kasta met dagiti nabaknang. Ti trangkaso, kas pangarigan, saplitenna nga agpada dagiti nabaknang ken napanglaw. Idi 1957 adda klase ti trangkaso a 70,000 ti pinatayna idiay laeng Estados Unidos. Idiay Alemania mapattapatta a maysa iti tunggal innem a tattao ti agangay matayto gaput’ kanser.​⁹ Dagiti sakit a mayakar gaput’ sekso kabilenna met dagiti nabaknang ken napanglaw. Ti gonorrhea, ti maipadpadamag a kakaruan ti pannakayakarna a sakit idiay Estados Unidos, saplitenna ti 18.9 porsiento ti populasion ti dadduma a paset ti Africa.​¹⁰ Ti syphilis, chlamydia, ken genital herpes naibilangda kadagiti dadduma pay a nasaknap ti pannakayakarda nga “angol.”

23. Ania a “makapapatay nga angol” ti di pay nabayag a nagminar kadagiti paulot’ pagiwarnakan?

²³ Kadagiti kallabes a tawen, ti “makapapatay nga angol”  ti AIDS nainayon met iti listaan dagiti ‘pisti.’ Ti AIDS nakaal-alingget a sakit yantangay, iti pannakaisurat daytoy, awan pay natakkuatanda nga agasna, ket umad-adu dagiti biktimana. Kunan Dr. Jonathan Mann, direktor ti WHO (World Health Organization) Special Program on AIDS: “Pattapattaenmi met nga adda lima inggat’ 10 milion a tattao toy lubong a naimpektaran itatta iti human immunodeficiency virus (HIV).”​¹¹ Sigun iti naipablaak a pattapatta, ti AIDS virus adda baro a biktimana iti tunggal minuto. Talaga a “makapapatay nga angol” daytoy! Ngem daydiay ngay padto nga ipapatay gapu kadagiti atap nga animal?

“Dagiti Atap nga Animal ti Daga”

24, 25. (a) Ania nga ‘atap nga animal’ ti tuktukoyen ni propeta Ezequiel? (b) Aniat’ kinunan Jesus maipapan “kadagiti atap nga animal” nga aktibo ditoy daga bayat ti kaaddana?

²⁴ Kinapudnona, no madakamat iti diario dagiti atap nga animal kadagitoy nga aldaw, ngamin ta dadduma a puli dagiti delikadon wenno dandanin maikisap. “Dagiti atap nga animal ti daga” ad-adda nga agpeligroda kadagiti tao imbes a dagiti taot’ agpeligro kadakuada. Nupay kasta, kadagiti dadduma a daga dagiti atap nga animal, kas kadagiti tigre idiay India, adu latta a natauan a biag ti pukpukawenda.

²⁵ Ti Biblia, nupay kasta, iturongna ti atensiontayo iti sabali a kita ti atap nga animal a namataud ti aktual a panagbuteng kadagiti kallabes a tawen. Dagiti tao a nauyong indilig ni propeta Ezequiel kadagiti atap nga animal idi kinuna: “Dagiti prinsipena iti tengngana kasda la lobo nga aglamut iti natukmaan no panagibuyat iti dara, nga agdadael iti kararua tapno makagun-odda iti dakes a gunggona.” (Ezequiel 22:27) Idi impadto ni Jesus nga “agadunto ti kinadakes,” bale, kinunana a dagita nga “atap nga animal” aktibodanto bayat ti kaaddana. (Mateo 24:12) Innayon ni Pablo a mannurat iti  Biblia a bayat “dagiti maudi nga aldaw” dagiti tao ket “naagumda iti pirak . . . awan panagteppelda, nauyongda, gumurgurada kadagiti naimbag.” (2 Timoteo 3:1-3) Kasta kadit’ kasasaad nanipud 1914?

26-28. Aniada a report iti intero a lubong ti mangipakita a dagiti kriminal nga “atap nga animal” agdakdakiwasda ditoy daga?

²⁶ Kasta a talaga. No agnanaedkayo iti uray ania a dakkel a siudad ditoy daga, kabisadoyon daytoy. Ngem no agduaduakayo, amirisenyo dagitoy a naadaw kadagiti kabbaro a diario. Manipud Colombia: “Itay napan a tawen inrekord ti polis . . . ti agarup 10,000 a pammapatay ken 25,000 nga armado a panagtakaw.” Manipud Victoria, Australia: “Bigla nga Immadu dagiti Grabe a Krimen.” Manipud Estados Unidos: “Pammapatay idiay New York Kangatuan Pay Laeng.” “Ti Detroit nakamakamna ti Gary, Ind., itay napan a tawen kas kangrunaan a siudad a kaaduan ti pammapatay iti intero a nasion​—58 tunggal 100,000 nga umili.”

²⁷ Manipud Zimbabwe: “Ti pammapatay kadagiti maladaga kritikal unayen.” Manipud Brazil: “Adu unayen ti krimen ditoy, ken panagrairat’ pinnaltog, ket ti maipadpadamag a kinaranggas saanen a makapasidduker.” Manipud New Zealand: “Ti seksual a panangrames ken narungsot a krimen agtultuloy a dakkel a pakaseknan dagiti polis.” “Ti kakarot’ panagririnnanggas dagiti taga New Zealand madeskribir kas barbarian.” Manipud España: “Kagubgubal ti España ti kumarkaro a problema iti krimen.” Manipud Italia: “Ti Sicilian Mafia, kalpasan ti panaginana, nagungar a buyogen ti agsasagadsad a pammapatay.”

²⁸ Sumagmamano la dagitoy a sampol dagiti report ti diario a rimmuar sakbay unay a naiyimprenta daytoy a libro. Pudno unay, “dagiti atap nga animal” agdakdakiwasda ditoy daga, ket sipipigerger nga aglemmeng dagiti umili.

 Pannakaikasabat’ Naimbag a Damag

29, 30. Aniat’ relihiuso a situasion ti Kakristianuan, kas kaitungpalan ti padton Jesus?

²⁹ Kasanot’ kasasaad ti relihion bayat ti nariribuk a panawen a kaaddan Jesus? Iti maysa a dasig, impadto ni Jesus a rumang-ayto ti relihiuso nga aktibidad: “Adunto dagiti palso a mammadto a tumakder ken mangiyaw-awan kadagiti adu.” (Mateo 24:11) Iti sabali a dasig, impadtona a kaaduan iti Kakristianuan, nabaawtot’ panaginteresda iti Dios. “Ti ayat dagiti adu lumamiisto.”​—Mateo 24:12.

³⁰ Pudno a deskribiren daytoy ti mapaspasamak itatta iti Kakristianuan. Iti sabali a dasig, dagiti kangrunaan a simbaan uray sadino kumapkapuyda gapu ta kurang ti mangsuporta kadakuada. Kadagidi dati a nabileg a dagat’ Protestante idiay umamianan nga Europa ken Inglatera, bale natayen ti relihion. Maigiddato, ti Iglesia Katolika maparigat gaput’ kinakurang dagiti padi ken gapu ta bumasbassit ti mangsuporta. Iti sabali a dasig, nagraira dagiti sektat’ relihion a nagpaidumat’ serbisioda. Dagiti kulto a naibatay kadagiti relihion ti Dumaya rimmang-ay, bayat a dagiti naagum nga ebanghelista a rumrummuar iti telebision minilion a doliar dagiti pespesenda.

31. Aniat’ impakpakaunan Jesus a tumulong tapno mailasin dagiti pudno a Kristiano itatta?

³¹ Ngem, ti pudno a Kinakristiano ngay, a relihion  nga inyusuat ni Jesus ken inkasaba dagidi apostolna? Agtultuloyto pay la dayta bayat ti kaadda ni Jesus, ngem kasanonto a mailasin dayta? Addada sumagmamano a banag a pakailasinan ti pudno a Kinakristiano, ket maysa kadagita ti nadakamat iti naindaklan a padton Jesus. Dagiti pudno a Kristiano okupadodanto iti sangalubongan a trabaho a panangaskasaba. Impadton Jesus: “Ket daytoy naimbag a damag ti pagarian maikaskasabanto iti amin a napagnaedan a daga tapno mangpaneknek kadagiti amin a nasion; ket iti kasta umayton ti panungpalan.”​—Mateo 24:14.

32. Aniat’ kakaisuna a grupo a nangtungpal iti padton Jesus a nairekord idiay Mateo 24:14?

³² Daytoy a panangaskasaba maang-angay itan iti intero a lubong! Itatta, ti relihiuso a grupo a maaw-awagan a dagiti Saksi ni Jehova makiramraman iti kadaklan a trabaho a panangaskasaba iti intero a historia ti Kinakristiano. (Isaias 43:10, 12) Idi 1919, bayat a dagiti napolitikaan-panagpampanunotda a kangrunaan a relihion ti Kakristianuan ipagpagnada daydi dakes-pagbanaganna a Liga de Naciones, agsagsagana idi dagiti Saksi ni Jehova para iti daytoy sangalubongan a panangaskasaba.

33, 34. Kasanot’ kasaknapen ti pannakaikasabat’ naimbag a damag ti Pagarian iti intero a lubong?

³³ Agarup 10,000 lat’ Saksi idi, ngem ammoda dayta trabaho a masapul a mairingpas. Situtured, inyusuatdat’ trabaho a panangasaba. Nabigbigda a ti panagsina ti klero ken laigo maikontra kadagiti bilin ti Biblia ken ti padron dagiti apostol. Gapuna isuda amin, agingga iti kaudian nga indibidual, sinursuroda a kasao ti kaarubada maipapan iti Pagarian ti Dios. Nagbalinda nga organisasion dagiti mangaskasaba.

³⁴ Bayat a nagna ti panawen, inibturan dagitoy a mangaskasaba ti nakaro nga ibubusor. Idiay Europa,  binusor ida dagiti nagduduma a kita dagiti totalitariano a turay. Idiay Estados Unidos ken Canada, sinarangetda dagiti karit ti pangukoman ken derraaw. Kadagiti dadduma a daga, pinarmekda dagiti panatiko a relihiuso a panagil-ilem ken nadangkok a panangidadanes dagiti nakas-ang a diktador. Kadagiti la kallabes a tawen, sinangoda met ti timmanor nga espiritut’ kinaindiperente ken panagimbubukodan. Ngem nagandorda ket, itatta, adda nasurok a tallo ket gudua a milion kadakuada a masarakan iti 212 a daga. Awan pay pulos kasta a kalawat’ pannakaikasaba ti naimbag a damag ti Pagarian​—nabatad a kaitungpalan daytoy a paset ti pagilasinan!

Aniat’ Kayulogan Amin Daytoy?

35. (a) Kasano a ti kaitungpalan ti padto itatta tumulong a mangpaneknek iti nadibinuan a pannakaipaltiing ti Biblia? (b) Ti kaitungpalan ti pagilasinan nga inted ni Jesus kaipapanannat’ ania iti kaaldawantayo?

³⁵ Sigurado a masaksaksiantayon ti kaitungpalan ti naindaklan a pagilasinan nga inted ni Jesus. Daytoy a kinapudno nayonanna ti ebidensia a ti Biblia talaga nga impaltiing ti Dios. Awan tao a naipadtona koma a kastat’ kasapa dagiti pasamak a maangay itoy maika-20 a siglo. Sa, ti kaitungpalan ti pagilasinan kaipapananna nga agbibiagtayon iti tiempo ti kaaddan Jesus ken ti panagngudo ti sistema dagiti banag. (Mateo 24:3) Aniat’ kayulogan daytoy? Aniat’ saklawen ti kaaddan Jesus? Ket ania ti sistema dagiti banag nga agngudon? Tapno masungbatantay dagitoy a saludsod, masapul nga amirisentayo ti sabali pay a natibker nga ebidensia ti pannakaipaltiing ti Biblia: ti karkarna nga internal a panagtutunosna. Isarunotayo a pagsasaritaan dayta ket kitaentayo no kasano a ti kangrunaan a tema ti Biblia ket ad-adda pay itan nga umasideg iti nakaam-amak a tampokna.

[Dagiti Footnote]

[Salsaludsod]