1, 2. (a) Aniada a nakaro a kinaawan hustisia ti napasaran ni Jose? (b) Kasano nga inlinteg ni Jehova dagita a kinaawan hustisia?

NAKARO daydi a kinaawan hustisia. Saan a kriminal ti nataer a lalaki, ngem naibartolina gapu ta siuulbod a napabasol a ginandatna ti mangrames. Ngem saan a daytoy ti damo a nakapasaranna iti kinaawan hustisia. Adu a tawen sakbay dayta, idi 17 ti tawen daytoy a lalaki nga agnagan Jose, liniputan dagiti mismo a kakabsatna, a dandanida pinatay. Nailako kas adipen iti sabali a pagilian. Sadiay a nagkedked iti panangsulsulisog ti asawa ni apona. Daydiay a napaay a babai ti nagaramid iti ulbod a pammabasol, ket dayta ti nakaibaludan ni Jose. Nakalkaldaang, kasla awan ti mangikaluya ken Jose.

² Nupay kasta, siiimatang idi ti Dios a “managayat iti kinalinteg ken kinahustisia.” (Salmo 33:5) Nagtignay ni Jehova tapno ilintegna ti kinaawan hustisia, ket immaniobrana dagiti pasamak tapno maluk-atan ni Jose. Malaksid iti pannakawayawaya ni Jose—ti lalaki a naipisok iti “abut a pagbaludan”—idi agangay naipaayan iti nagdakkel a responsabilidad ken naisangsangayan a dayaw. (Genesis 40:15; 41:41-43; Salmo 105:17, 18) Nagangayanna, naalangon ni Jose, ket inusarna ti nangato a saadna a mangitungpal iti panggep ti Dios.—Genesis 45:5-8.

3. Apay a saan a nakaskasdaaw a kayattayo amin ti matrato iti nalinteg a wagas?

³ Matukay ti riknatayo iti kasta a salaysay, di ngamin? Siasino kadatayo ti di pay nakakita iti kinaawan hustisia wenno nabiktima iti dayta? Wen, il-iliwentayo amin a tratuendatayo iti umiso ken nalinteg a wagas. Saan a nakaskasdaaw daytoy, yantangay impaayannatayo ni Jehova kadagiti galad a mangyanninaw iti mismo a personalidadna, ket kinahustisia ti maysa kadagiti kangrunaan a galadna. (Genesis 1:27) Tapno maam-ammotayo a naimbag ni Jehova, nasken a matarusantayo ti  panangmatmatna iti kinahustisia. Iti kasta ad-adda a maapresiartayo dagiti nakaskasdaaw a dalanna ken matignaytayo nga ad-adda nga umadani kenkuana.

4. Iti panangmatmat ti tao, ania ti masansan a pannakatarus iti kinahustisia?

⁴ Iti panangmatmat ti tao, masansan a maipagarup a ti kinahustisia ket nainaig laeng iti umiso a pannakaipakat dagiti pagannurotan ti linteg. Kuna ti libro a Right and Reason—Ethics in Theory and Practice a “mainaig ti kinahustisia iti linteg, obligasion, kalintegan, ken annongen, ket ipatawna ti pangngeddengna sigun iti kaitutopan wenno pakaikarianna.” Nupay kasta, ti kinahustisia ni Jehova ket saan laeng a basta mekanikal a panangipakat kadagiti pagalagadan gapu ta annongen wenno obligasion dayta.

5, 6. (a) Ania ti kaipapanan ti sasao iti orihinal a lenguahe a naipatarus a “kinahustisia”? (b) Ania ti kayatna a sawen no madakamat nga adda kinahustisia ti Dios?

⁵ Ad-adda a matarusan ti kalawa ken kauneg ti kinahustisia ni Jehova babaen ti panangusig kadagiti sasao iti orihinal a lenguahe a nausar iti Biblia. Iti Hebreo a Kasuratan, adda tallo a kangrunaan a sasao a nausar. Ti sao a masansan a maipatarus a “kinahustisia” mabalin met a maipatarus a “no ania ti umiso.” (Genesis 18:25) Ti dua a sabali pay a sasao ket gagangay a maipatarus a “kinalinteg.” Iti Kristiano a Griego a Kasuratan, nadepinar ti sao a naipatarus a “kinalinteg” kas ti “kualidad a panagbalin a nalinteg wenno addaan iti kinahustisia.” Iti ababa a pannao, agpada ngarud ti kinalinteg ken kinahustisia.—Amos 5:24.

⁶ Gapuna, no kuna ti Biblia nga adda kinahustisia ti Dios, ibagbagana kadatayo a nalinteg ken umiso dagiti aramidna ken kanayon a kasta ti aramidenna, a di mangidumduma. (Roma 2:11) Kinapudnona, imposible a saan a kasta ti aramidenna. Kinuna ni matalek nga Eliu: “Adayo koma iti pudno a Dios nga agtignay a sidadangkes, ken iti Mannakabalin-amin  nga agtignay a di nainkalintegan!” (Job 34:10) Wen, imposible nga “agtignay a di nainkalintegan” ni Jehova. Apay? Gapu iti dua a napateg a rason.

7, 8. (a) Apay a saan a makaaramid ni Jehova iti kinakillo? (b) Ania ti mangtigtignay ken Jehova nga agbalin a nalinteg iti pannakilangenna?

⁷ Umuna, nasantuan ti Dios. Kas naammuantayon iti Kapitulo 3, napalalo ti kinasin-aw ken kinalinteg ni Jehova. Gapuna, saan a makaaramid iti kinakillo. Usigem ti kaipapanan dayta. Ti kinasanto ti nailangitan nga Amatayo ipaayannatayo iti nabileg a rason nga agtalek a dinanto pulos abusuen dagiti annakna. Naaddaan ni Jesus iti kasta a panagtalek. Iti daydi maudi a rabii a panagbiagna ditoy daga, inkararagna: “Nasantuan nga Ama, aywanam ida [dagiti adalan] maigapu iti bukodmo a nagan.” (Juan 17:11) “Nasantuan nga Ama”—ni Jehova ti kakaisuna a naawagan ti kasta iti Kasuratan. Maitutop daytoy gapu ta awan ti natauan nga ama a kas Kenkuana iti kinasanto. Naan-anay ti pammati ni Jesus a natalgedto dagiti adalanna iti sidong ti panangaywan ti Ama, a naan-anay a nasin-aw ken nadalus ken awan a pulos ti kinakillo kenkuana.—Mateo 23:9.

⁸ Maikadua, ti di agimbubukodan nga ayat ket isu ti pakabuklan ti mismo a personalidad ti Dios. Dayta nga ayat ti mangtigtignay kenkuana nga agbalin a nalinteg iti pannakilangenna kadagiti sabsabali. Ngem ti nadumaduma a kita ti kinaawan hustisia—a pakairamanan ti rasismo, diskriminasion, ken panangidumduma—ket masansan a maigapu iti kinaagum ken panagimbubukodan, dagiti kasungani ti ayat. Maipapan iti naayat a Dios, ipasigurado kadatayo ti Biblia: “Ni Jehova nalinteg; ayatenna ti nalinteg nga ar-aramid.” (Salmo 11:7) Kuna ni Jehova maipapan kenkuana: “Siak, ni Jehova, ayatek ti kinahustisia.” (Isaias 61:8) Saan aya a makaliwliwa a maammuan a pagragsakan ti Diostayo ti panagaramid iti nalinteg?—Jeremias 9:24.

9-11. (a) Ania ti pagnaigan ti kinahustisia ni Jehova ken ti asina? (b) Kasano nga agminar ti kinahustisia ni Jehova agraman ti asina iti wagas a pannakilangenna kadagiti managbasol a tattao?

⁹ Naan-anay, awan pagkuranganna ti kinahustisia ni Jehova, a kas iti amin a sabsabali pay a paset ti awan kaaspingna a personalidadna. Kas panangitan-okna ken Jehova, insurat ni Moises: “Ti Bato, naan-anay ti aramidna, ta amin a daldalanna kinahustisia. Maysa a Dios ti kinamatalek, a kenkuana awan ti di kinahustisia; isu nalinteg ken napalungdo.” (Deuteronomio 32:3, 4) Amin nga ebkas ti kinahustisia ni Jehova ket awan pakapilawanna—saan a napanuynoy, saan a naulpit.

¹⁰ Agkanaig unay ti kinahustisia ni Jehova ken ti asina. Kuna ti Salmo 116:5: “Ni Jehova managparabur ken nalinteg [“addaan iti kinahustisia,” The New American Bible]; ket ti Diostayo isu Daydiay mangipakpakita iti asi.” Wen, ni Jehova agpadpada nga addaan kinahustisia ken naasi. Saan nga agkontra dagita a dua a galad. Ti panangngaasina ket saan a panangpalag-an iti kinahustisiana, a kasla ketdin nainget unay ti kinahustisiana no saan a gapu iti asina. Imbes ketdi, masansan nga iyebkasna nga aggiddan dagita a dua a galad, uray iti isu met laeng nga aramid. Usigem ti maysa a pagarigan.

¹¹ Managbasol amin a tattao gapu ta natawidda dayta ket iti kasta maikarida iti pannusa ti basol—ipapatay. (Roma 5:12) Ngem saan a maragsakan ni Jehova iti ipapatay dagiti managbasol. Isu ket “Dios ti ar-aramid ti panangpakawan, managparabur ken naasi.” (Nehemias 9:17) Kaskasdi, gapu ta nasantuan, dina panuynoyan ti kinakillo. Kasanona ngarud a maipakita ti asi kadagiti siguden a managbasol a tattao? Masarakan ti sungbat iti maysa kadagiti kapatgan a kinapudno ti Sao ti Dios: Ti panangyurnos ni Jehova iti subbot a pakaisalakanan ti sangatauan. Iti Kapitulo 14 ammuentayto ti ad-adu pay maipapan iti daytoy a naayat nga urnos. Naggiddan a naiparangarang iti dayta ti naan-anay a kinahustisia ken katan-okan nga asi. Babaen iti dayta, maipakita ni Jehova ti nadungngo nga asi kadagiti agbabbabawi a managbasol bayat a salsalimetmetanna dagiti  pagalagadanna a mainaig iti naan-anay a kinahustisia.—Roma 3:21-26.

12, 13. (a) Apay a ti kinahustisia ni Jehova iyadaninatayo kenkuana? (b) Ania ti konklusion ni David maipapan iti kinahustisia ni Jehova, ket kasano a maliwliwanatayo daytoy?

¹² Ti kinahustisia ni Jehova ket saan a nadamsak a galad a mangpaadayo kadatayo, no di ket makaay-ayo a galad a mangyadani kadatayo kenkuana. Nabatad ti panangdeskribir ti Biblia iti kinamanangngaasi ti kinahustisia, wenno kinalinteg, ni Jehova. Usigentayo ti sumagmamano kadagiti makaparagsak a wagas ti panangusar ni Jehova iti kinahustisiana.

¹³ Ti naan-anay a kinahustisia ni Jehova ti mangtigtignay kenkuana a mangipakita iti kinamatalek ken kinasungdo kadagiti adipenna. Natarusan ken naapresiar a mismo ni salmista a David daytoy nga aspeto ti kinahustisia ni Jehova. Manipud iti mismo a kapadasanna ken iti panangadalna kadagiti wagas ti Dios, ania ti konklusion ni David? Kinunana: “Ni Jehova ket managayat iti kinahustisia, ket saannanto a panawan dagidiay nasungdona. Agingga iti tiempo a di nakedngan sigurado a masaluadandanto.” (Salmo 37:28) Anian a makaliwliwa a pammatalged! Dinto pulos baybay-an ti Dios dagidiay nasungdo kenkuana. Mainanamatayo ngarud ti kinasinged ken naayat a panangaywanna. Ti kinahustisiana ti mangipasigurado iti daytoy!—Proverbio 2:7, 8.

14. Iti Linteg nga intedna iti Israel, kasano nga agminar ti pannakaseknan ni Jehova kadagiti marigrigat?

¹⁴ Ti kinahustisia ti Dios ket maseknan unay iti kasapulan dagiti marigrigat. Iti Linteg nga intedna iti Israel, agminar ti pannakaseknan ni Jehova kadagiti marigrigat. Kas pagarigan, nangaramid ti Linteg kadagiti naisangsangayan nga urnos tapno sigurado a maaywanan dagiti ulila ken balo a babbai. (Deuteronomio 24:17-21) Yantangay ammo ni Jehova ti kinarigat ti panagbiag ti kakasta a pamilia, ni Jehova a mismo ti nagbalin a naamaan nga Ukom ken Mangsalaknib kadakuada, daydiay “mangipakat iti panangukom maipaay iti awan amana nga  ubing ken iti balo a babai.” * (Deuteronomio 10:18; Salmo 68:5) Pinakdaaran ni Jehova dagiti Israelita a no gundawayanda dagiti awanan gaway a babbai ken ub-ubbing, sigurado a denggenna ti ikkis dagita a tattao. Kunana: “Pudno a gumil-ayabto ti ungetko.” (Exodo 22:22-24) Nupay saan a karaman kadagiti kangrunaan a galad ni Jehova ti pungtot, rumsua ti nalinteg a gurana kadagiti inggagara a panagaramid iti di kinahustisia, nangnangruna no dagiti napanglaw ken awan gawayna ti mabiktima.—Salmo 103:6.

15, 16. Ania ti pudno a nakaskasdaaw a pammaneknek ti di panangidumduma ni Jehova?

¹⁵ Ipasigurado met kadatayo ni Jehova nga “awan tratuenna buyogen ti panangidumduma ket saan met nga umawat iti pasuksok.” (Deuteronomio 10:17) Saan a kas iti adu a tattao nga addaan iti pannakabalin wenno impluensia, saan a paimpluensiaan ni Jehova iti material a sanikua wenno makinruar a langa. Awan a pulos ti panangidumduma wenno paboritismo kenkuana. Usigem ti pudno a nakaskasdaaw a pammaneknek ti di panangidumduma ni Jehova. Ti gundaway a panagbalin a pudno nga agdaydayaw kenkuana, buyogen ti namnama a biag nga agnanayon, ket saan laeng a para iti sumagmamano a natan-ok. Imbes ketdi, “iti tunggal nasion anamonganna ti tao nga agbuteng kenkuana ken agaramid iti kinalinteg.” (Aramid 10:34, 35) Silulukat iti amin daytoy a nakaskasdaaw a namnama, aniaman ti kasasaadda iti kagimongan, kolor ti kudilda, wenno pagilian a pagnanaedanda. Saan aya a dayta ti kasayaatan a kita ti pudno a kinahustisia?

¹⁶ Adda pay sabali nga aspeto ti perpekto a kinahustisia ni Jehova a rumbeng nga usigen ken raementayo: ti wagas a pannakilangenna kadagidiay managlabsing kadagiti nalinteg a pagalagadanna.

17. Ilawlawag no apay a dagiti kinakillo ditoy lubong dida pulos mulitan ti kinahustisia ni Jehova.

¹⁷ Mabalin a panunoten ti dadduma: ‘Yantangay saan a panuynoyan ni Jehova ti kinakillo, kasanotayo nga ilawlawag ti di nainkalintegan a panagsagsagaba ken rinuker nga ar-aramid nga agraraira unay iti daytoy a lubong?’ Dagita a kinakillo dida pulos mulitan ti kinahustisia ni Jehova. Dagiti adu a kinaawan hustisia iti daytoy nadangkes a lubong ket bunga ti basol a natawid dagiti tattao ken Adan. Yantangay dagiti imperpekto a tattao ti nangpili iti mismo a dakes a dalanda, agraraira ti kinaawan hustisia ditoy lubong—ngem saan nga agbayag.—Deuteronomio 32:5.

18, 19. Ania ti mangipakita a saan nga agnanayon a palubosan ni Jehova dagidiay sipapakinakem a mangsalungasing kadagiti nalinteg a bilinna?

¹⁸ Nupay adda naindaklan nga asi ni Jehova kadagidiay sipapasnek nga umadani kenkuana, saanna a palubosan iti agnanayon ti aniaman a kasasaad a pakaumsian iti nasantuan a naganna. (Salmo 74:10, 22, 23) Saan a marabrabak ti Dios ti kinahustisia; dina salakniban dagiti napeklan a managbasol manipud iti nakaro a pannakaukom a maiparbeng kadakuada. Ni Jehova ket “maysa a Dios a naasi ken managparabur, nabannayat nga agunget ken naruay iti naayat a kinamanangngaasi ken kinapudno, . . . ngem nikaanoman saanto a mangipaay iti pannakailaksid iti dusa.” (Exodo 34:6, 7) Maitunos kadagitoy a sasao, pasaray nakita idi ni Jehova a nasken a dusaenna dagidiay sipapakinakem a mangsalungasing kadagiti nalinteg a bilinna.

¹⁹ Kas pagarigan, usigem ti pannakilangen ti Dios iti nagkauna nga Israel. Uray idi addadan idiay Naikari a Daga, maulit-ulit ti di kinamatalek dagiti Israelita. Nupay ‘nasaktan ti rikna’ ni Jehova gapu iti rinuker nga ar-aramidda, saanna a dagus a binaybay-an ida. (Salmo 78:38-41) Imbes ketdi, siaasi nga impaayanna ida kadagiti gundaway tapno agbalbaliwda. Indawatna: “Maragsakanak, saan nga iti ipapatay ti nadangkes, no di ket iti daydiay itatallikud ti maysa a nadangkes manipud iti dalanna ket pudno nga agtultuloy nga agbiag. Tumallikudkayo,  tumallikudkayo kadagiti dakes a dalanyo, ta apay koma a mataykayo, O balay ti Israel?” (Ezequiel 33:11) Yantangay napateg kenkuana ti biag, maulit-ulit a nangibaon ni Jehova kadagiti propeta tapno tallikudan dagiti Israelita ti dakes a dalanda. Ngem, kaaduanna, saan a nangipangag ken di nagbabawi ti nasubeg nga ili. Idi agangay, maigapu iti nasantuan a naganna ken amin nga irepresentar dayta, inyawat ida ni Jehova kadagiti kabusorda.—Nehemias 9:26-30.

20. (a) Ania ti maadaltayo maipapan ken Jehova iti pannakilangenna iti Israel? (b) Apay a maikanatad ti leon kas simbolo ti kinahustisia ni Jehova?

²⁰ Adu ti maadaltayo maipapan ken Jehova iti pannakilangenna iti Israel. Maammuantayo a sipsiputanna ti kinakillo ken maapektaran unay kadagiti makitana. (Proverbio 15:3) Makaliwliwa met a maammuan nga ikagkagumaanna ti mangngaasi no adda pangibatayanna a mangaramid iti kasta. Maysa pay, maadaltayo a pulos a di nadarasudos ti kinahustisiana. Gapu iti kinaanus ken mabayag a panagitured ni Jehova, sibibiddut nga ipagarup ti adu a tattao a dinanto pulos ukomen dagiti nadangkes. Ngem saan a pudno dayta, yantangay naadaltay met iti pannakilangen ti Dios iti Israel nga adda pagpatinggaan ti kinaanus ti Dios. Nainget ni Jehova no maipapan iti kinalinteg. Saan a kas kadagiti tattao, a masansan a di agtultuloy nga agaramid iti kinahustisia, di pulos maawanan ti Dios iti tured a mangitandudo iti kinalinteg. Kas  simbolo ti natured a kinahustisia, maikanatad ngarud ti pannakainaig ti leon iti saklang ti Dios ken iti tronona. * (Ezequiel 1:10; Apocalipsis 4:7) Masiguradotayo ngarud a tungpalennanto ti karina a mangikkat iti kinaawan hustisia ditoy daga. Kinapudnona, kastoy ti pakagupgopan ti wagas a panangukomna: kinainget no kasapulan, asi no mabalin.—2 Pedro 3:9.

21. No utobentayo ti panangipakat ni Jehova iti kinahustisia, kasano ti rumbeng a panangmatmattayo kenkuana, ken apay?

²¹ No utobentayo ti panangipakat ni Jehova iti kinahustisia, ditay koma panunoten nga isu ket di naasi ken estrikto unay nga ukom a maseknan laeng a mangsentensia kadagiti nakabasol. Imbes ketdi, panunotentayo koma nga isu ket naayat ngem nainget nga Ama a kanayon a mangasikaso kadagiti annakna iti kasayaatan a wagas. Kas maysa nga Ama nga addaan iti kinahustisia, wenno nalinteg, ti kinainget ni Jehova a maipaay iti umiso ket timbengenna iti nadungngo nga asi kadagiti naindagaan nga annakna, nga agkasapulan iti tulong ken pammakawanna.—Salmo 103:10, 13.

22. Gapu iti kinahustisiana, ania a namnama ti pinagbalin ni Jehova a posible kadatayo, ket apay a kastoy ti pannakilangenna kadatayo?

²² Anian a yamantayo yantangay ti kinahustisia ti Dios ket saan laeng a basta panangsentensia kadagiti nagbasol! Gapu iti kinahustisiana, pinagbalin ni Jehova a posible a maaddaantayo iti pudno a makaparagsak a namnama—perpekto ken agnanayon a biag iti lubong a ‘pagtaenganto ti kinalinteg.’ (2 Pedro 3:13) Kastoy ti pannakilangen kadatayo ti Dios gapu ta ti kinahustisiana ti mangtigtignay kenkuana tapno ikagumaanna ti mangisalakan imbes a mangkondenar. Pudno unay, no ad-adda a matarusantayo ti saklawen ti kinahustisia ni Jehova magutugottayo nga umadani kenkuana! Kadagiti sumaganad a kapitulo, usigentayo a naimbag ti panangyebkas ni Jehova iti daytoy nakaskasdaaw a galad.