1-3. (a) Ania a peggad ti naipasango kadagiti Israelita iti ima dagiti Egipcio? (b) Kasano a nakirupak ni Jehova maipaay iti ilina?

NAIPIT dagiti Israelita—naipasungalngalda iti nagbaetan dagiti di masang-at a bakras ti bantay ken di maballasiw a baybay. Sirurungsot a kumamkamat ti naulpit a manangikisap a buyot dagiti Egipcio, a determinado a mangtalipupos kadakuada. * Nupay kasta, indagadag ni Moises iti ili ti Dios a dida maawanan iti namnama. Impasiguradona kadakuada: “Makirupakto a mismo ni Jehova maipaay kadakayo.”—Exodo 14:14.

² Nupay kasta, agparang nga immawag ni Moises ken Jehova, ket kastoy ti sungbat ti Dios: “Apay nga agtultuloyka nga umkis kaniak? . . . Itag-aymo ta sarukodmo ket iyunnatmo ta imam iti rabaw ti baybay ket pagbisngayem.” (Exodo 14:15, 16) Iladawam laengen dagiti simmaganad a pasamak. Dagus a binilin ni Jehova ti anghelna, ket immalis iti likudan ti Israel ti munmon nga ulep, a nalabit nabistrad a kasla pader ket linapdanna ti iraraut dagiti Egipcio. (Exodo 14:19, 20; Salmo 105:39) Inyunnat ni Moises ti imana. Babaen ti napigsa nga angin, nagbisngay ti baybay. Kas man la nagbalay dagiti danum ken nagtakderda a kasla pader, a nangilukat iti dalan nga apagisu ti kalawana a pagnaan ti intero a nasion!—Exodo 14:21; 15:8.

³ Idi makita ni Faraon daytoy a pannakaiparangarang ti pannakabalin, imbilinna koman nga agsanud dagiti buyotna. Imbes ketdi, imbilin ni natangsit a Faraon a dumarupda. (Exodo 14:23) Sidadarasudos a simmalog dagiti Egipcio iti lansad ti baybay tapno kumamatda, ngem nagkaribusoda idi mangrugi a maikkat ti pilid dagiti karuaheda. Idi nakaballasiwen a  sitatalged dagiti Israelita, imbilin ni Jehova ken ni Moises: “Iyunnatmo ta imam iti ngatuen ti baybay, tapno agsubli ti dandanum iti ngatuen dagiti Egipcio, kadagiti karuaheda a pakigubat ken kadagiti kabalieroda.” Narpuog dagiti pader a danum, a nanggabur ken Faraon ken kadagiti buyotna!—Exodo 14:24-28; Salmo 136:15.

4. (a) Ania ti pinaneknekan ni Jehova idiay Nalabaga a Baybay? (b) Ania ngata ti reaksion dagiti dadduma iti daytoy a pannakailadawan ni Jehova?

⁴ Ti pannakaisalakan ti nasion ti Israel idiay Nalabaga a Baybay ket napateg a pasamak iti pakasaritaan ti pannakilangen ti Dios iti sangatauan. Sadiay a pinaneknekan ni Jehova nga isu ket “malalaki a mannakigubat.” (Exodo 15:3) Ngem ania ti reaksionmo iti daytoy a pannakailadawan ni Jehova? Agpayso, adu nga ut-ot ken ladingit ti inyeg ti gubat iti sangatauan. Ti kadi panangusar ti Dios iti pannakabalinna a mangdadael ket kasla ad-adda a lapdannaka imbes a gutugotennaka nga umadani kenkuana?

5, 6. (a) Apay a maitutop a maawagan ti Dios iti “Jehova ti buybuyot”? (b) Kasano a naiduma ti gubat ti Dios iti gubat ti tao?

⁵ Naawagan ti Dios iti “Jehova ti buybuyot” iti agarup tallo gasut a daras iti Hebreo a Kasuratan ken namindua iti Kristiano a Griego a Kasuratan. (1 Samuel 1:11) Kas Soberano nga Agturay, adda iti babaen ni Jehova ti nagdakkel a buyot dagiti anghel. (Josue 5:13-15; 1 Ar-ari 22:19) Nakaam-amak ti pannakabalin daytoy a buyot a mangdadael. (Isaias 37:36) Makapaladingit a panunoten ti pannakadadael dagiti tattao. Nupay kasta, laglagipentayo a dagiti gubat ti Dios ket saan a kas kadagiti awan kaes-eskanna a gubat ti tao. Mabalin a pagparangen dagiti panguluen ti militar ken politiko a nasayaat ti motiboda a makigubat. Ngem kanayon a nainaig iti kinaagum ken panagimbubukodan dagiti gubat ti tao.

 ⁶ Maisupadi iti dayta, saan nga emosion ti mangtigtignay ken Jehova. Kuna ti Deuteronomio 32:4: “Ti Bato, naan-anay ti aramidna, ta amin a daldalanna kinahustisia. Maysa a Dios ti kinamatalek, a kenkuana awan ti di kinahustisia; isu nalinteg ken napalungdo.” Kondenaren ti Sao ti Dios ti di makontrol a pungtot, kinauyong, ken kinaranggas. (Genesis 49:7; Salmo 11:5) No kasta, di pulos agaramid ni Jehova iti banag nga awan gapgapuna. Manmano nga usarenna ti pannakabalinna a mangdadael ken usarenna laeng dayta kas maudi a pamuspusan. Maitunos dayta iti kinunana babaen ken Ezequiel a propetana: “‘Adda aya aniaman a ragsakko iti ipapatay ti maysa a nadangkes,’ kuna ti Soberano nga Apo Jehova, ‘ket saan nga iti panagtallikudna koma kadagiti dalanna ket pudno nga agtultuloy nga agbiag?’’’—Ezequiel 18:23.

7, 8. (a) Ania ti sibibiddut nga impagarup ni Job maipapan iti panagsagsagabana? (b) Kasano nga inlinteg ni Eliu ti panagpampanunot ni Job maipapan iti daytoy? (c) Ania ti maadaltayo iti kapadasan ni Job?

⁷ Apay ngarud nga agusar ni Jehova iti pannakabalin a mangdadael? Sakbay a sungbatantayo dayta, lagipentayo ni nalinteg a Job. Kinarit ni Satanas ni Job—ken kinapudnona, asinoman a tao—no makapagtalinaed ngata a natarnaw no masuot. Sinungbatan ni Jehova dayta a karit babaen ti panangipalubosna ken Satanas a mangsuot iti kinatarnaw ni Job. Kas resultana, nagsakit ni Job, napukawna dagiti kinabaknangna ken dagiti annakna. (Job 1:1–2:8) Gapu ta dina ammo dagiti nainaig nga isyu, sibibiddut nga impagarup ni Job nga isu ket agsagsagaba gapu iti di nainkalintegan a panangdusa ti Dios. Insaludsodna iti Dios no apay nga isu ti nagbalin a ‘puntiria’ ken ‘kabusor.’—Job 7:20; 13:24.

⁸ Impabigbig ni agtutubo nga Eliu ti di umiso a panagpampanunot ni Job, a kunana: “Kinunam, ‘Ti kinalintegko ad-adda ngem iti kinalinteg ti Dios.’” (Job 35:2) Wen, minamaag a panunoten nga ad-adu ti ammotayo ngem iti Dios wenno ipapantayo a di nalinteg ti inaramidna. “Adayo koma iti pudno a Dios nga agtignay a sidadangkes, ken iti Mannakabalin-amin nga agtignay a di nainkalintegan,” kinuna ni Eliu. Idi  agangay kinunana: “No maipapan iti Mannakabalin-amin, saantayo a naduktalan; isu natan-ok iti pannakabalin, ket ti kinahustisia ken kinaruay ti kinalinteg saannanto a tagibassiten.” (Job 34:10; 36:22, 23; 37:23) Masiguradotayo a no makidangadang ti Dios, adda nasayaat a panggapuanna a mangaramid iti kasta. Bayat a sipapanunottayo iti dayta, sukisokentayo ti dadduma kadagiti makagapu no apay nga adda dagiti tiempo nga agbalin a mannakigubat ti Dios ti talna.—1 Corinto 14:33.

9. Apay a makidangadang ti Dios ti talna?

⁹ Kalpasan ti panangidayawna iti Dios kas “malalaki a mannakigubat,” kinuna ni Moises: “Siasino kadagiti didios ti kas kenka, O Jehova? Siasino ti kas kenka, a pampaneknekam a mannakabalinka iti kinasanto?” (Exodo 15:11) Kasta met laeng ti insurat ni propeta Habakuk: “Nasin-aw unay dagiti matam tapno kumita iti dakes; ket saanmo a kabaelan ti kumita iti riribuk.” (Habakuk 1:13) Nupay ni Jehova ket Dios ti ayat, isu ket Dios met ti kinasanto, kinalinteg, ken kinahustisia. No dadduma, dagita a galad ti mangtignay kenkuana a mangusar iti pannakabalinna a mangdadael. (Isaias 59:15-19; Lucas 18:7) Gapuna, saan a mulitan ti Dios ti kinasantona no makidangadang. Imbes ketdi, makidangadang agsipud ta isu ket nasantuan.—Exodo 39:30.

10. (a) Kaano ken kasano ti damo nga itataud ti situasion a nasken a makidangadang ti Dios? (b) Kasano laeng a marisut ti panagbinnusor a naipadto iti Genesis 3:15, ket ania dagiti pagsayaatanna iti nalinteg a sangatauan?

¹⁰ Utobem ti situasion a timmaud kalpasan ti iyaalsa dagiti immuna nga agassawa, da Adan ken Eva, iti Dios. (Genesis 3:1-6) No pinanuynoyanna ti kinakilloda, dinadael koman ni Jehova ti mismo a saadna kas Soberano iti Uniberso. Kas maysa a nalinteg a Dios, napilitan a nangsentensia kadakuada iti ipapatay. (Roma 6:23) Iti immuna a padto ti Biblia, impakaunana nga agbinnusorto dagiti mismo nga adipenna ken dagiti pasurot ti “serpiente,” ni Satanas. (Apocalipsis 12:9; Genesis 3:15)  Pagangayanna, marisut laeng daytoy a panagbinnusor babaen ti pannakarumek ni Satanas. (Roma 16:20) Ngem dayta a panangukom ket agresulta kadagiti agkakaimbag a bendision iti nalinteg a sangatauan, nga ikkatenna ti impluensia ni Satanas ditoy daga ken iwayaanna ti pannakaipasdek ti sangalubongan a paraiso. (Mateo 19:28) Agingga a di pay dimteng dayta a tiempo, dagidiay makidasig ken Satanas agtultuloy a pagpeggadenda ti pisikal ken naespirituan a kasasaad ti ili ti Dios. Sagpaminsan, kasapulan a bumallaet ni Jehova.

11. Apay a napilitan ti Dios a mangyeg iti sangalubongan a layus?

¹¹ Ti Layus idi kaaldawan ni Noe ti maysa a pagarigan iti kasta nga ibaballaet. Kuna ti Genesis 6:11, 12: “Ti daga nadadael iti imatang ti pudno a Dios ken ti daga napno iti kinaranggas. Gapuna ti Dios nakitana ti daga ket, adtoy! nadadael, agsipud ta isuamin a lasag dinadaelna ti dalanna iti daga.” Ipalubos ngata ti Dios a pukawen a mamimpinsan dagiti nadangkes ti moralidad ditoy daga? Saan. Napilitan ni Jehova a mangyeg iti sangalubongan a layus tapno ikkatenna ditoy daga dagidiay napalalo ti kinaranggas ken kinadakesda.

12. (a) Ania ti impakauna ni Jehova maipapan iti ‘bin-i’ ni Abraham? (b) Apay a masapul idi a matalipupos dagiti Amoreo?

¹² Umasping dayta iti panangukom ti Dios kadagiti Canaanita. Impalgak ni Jehova a ni Abraham ti pagtaudan ti ‘bin-i’ a pakabendisionan dagiti amin a pamilia ditoy daga. Maitunos iti dayta a panggep, inkeddeng ti Dios a maited kadagiti kaputotan ni Abraham ti daga ti Canaan, daga a pagnanaedan idi dagiti tattao a naawagan iti Amoreo. Kasano a nainkalintegan ti Dios no pilitenna a papanawen dagitoy a tattao iti dagada? Impakauna ni Jehova a saan pay a mapasamak dayta a panangpapanaw iti las-ud ti 400 a tawen—agingga a ‘dumteng iti pannakaan-anay’ ti “biddut dagiti Amoreo.” * (Genesis 12:1-3; 13:14, 15; 15:13, 16; 22:18) Kabayatan dayta a tiempo, ad-adda  a dimmakes dagiti Amoreo. Nagraira ti idolatria, panangibukbok iti dara, ken narugit a seksual nga ar-aramid iti daga ti Canaan. (Exodo 23:24; 34:12, 13; Numeros 33:52) Dagiti umili pinapatayda pay dagiti ubbing babaen ti panangidatonda iti apuy. Ipalubos ngata ti nasantuan a Dios a maipasango ti ilina iti kasta a kinadakes? Saan! Kinunana: “Narugit ti daga, ket mangyegakto iti dayta iti pannusa maipaay iti biddutna, ket ti daga isarwananto dagiti agnanaed kenkuana.” (Levitico 18:21-25) Nupay kasta, saan a basta pinapatay lattan ni Jehova dagiti umili. Naispal dagiti nalinteg a Canaanita, kas kada Rahab ken dagiti Gabaonita.—Josue 6:25; 9:3-27.

13, 14. (a) Apay nga obligado idi ni Jehova a mangsantipikar iti naganna? (b) Kasano nga inikkat ni Jehova ti pakaumsian ti naganna?

¹³ Gapu ta nasantuan ni Jehova, nasantuan ti naganna. (Levitico 22:32) Insuro ni Jesus kadagiti adalanna nga ikararagda: “Masantipikar koma ti naganmo.” (Mateo 6:9) Natabbaawan ti nagan ti Dios gapu iti iyaalsa idiay Eden, a dayta ti nangkuestion iti reputasion ti Dios ken ti wagas a panangiturayna. Di pulos panuynoyan ni Jehova ti kasta a pammardaya ken iyaalsa. Obligado a mangikkat iti pakaumsian ti naganna.—Isaias 48:11.

¹⁴ Utobem manen dagiti Israelita. Bayat nga addada pay laeng idiay Egipto kas ad-adipen, kasla ubbaw idi ti kari ti Dios ken ni Abraham a babaen iti Bin-ina mabendisionanto dagiti amin a pamilia ditoy daga. Ngem babaen ti panangispal ken panangipasdekna kadakuada kas maysa a nasion, inikkat ni Jehova ti pakaumsian ti naganna. Gapuna, linagip ni propeta Daniel iti kararagna: “O Jehova a Diosmi, sika a nangiruar iti ilim manipud iti daga ti Egipto babaen iti napigsa nga ima ket inyaramidam ta bagim iti maysa a nagan.”—Daniel 9:15.

15. Apay nga inispal ni Jehova dagiti Judio a nakautibo idiay Babilonia?

¹⁵ Makapainteres ta inkararag daytoy ni Daniel idi kasapulan dagiti Judio ti panagtignay manen ni Jehova a maigapu iti naganna. Iti daydi a tiempo, nakautibo dagiti nasukir a Judio  idiay Babilonia. Nalangalang ti mismo a kabeserada a siudad, ti Jerusalem. Ammo ni Daniel a maidayaw ti nagan ni Jehova no maisubli dagiti Judio iti pagilianda. Gapuna, inkararag ni Daniel: “O Jehova, mamakawanka. O Jehova, mangipangagka ket agtignayka. Dika agtaktak, maipagapu kenka met laeng, O Diosko, ta ti bukodmo a nagan naipanagan iti siudadmo ken iti ilim.”—Daniel 9:18, 19.

16. Ilawlawagmo no apay a ti pannakaseknan ni Jehova a mangikaluya iti naganna dina kayat a sawen nga awan asina ken managimbubukodan.

¹⁶ Ti kadi pannakaseknan ni Jehova a mangikaluya iti naganna kayatna a sawen nga awan asina ken managimbubukodan? Saan, ta babaen ti panagtignayna a maitunos iti kinasantona ken panagayatna iti kinahustisia, salsalaknibanna ti ilina. Usigem ti Genesis kapitulo 14. Mabasatayo sadiay ti maipapan iti uppat a rimmaut nga ari a nangitalaw ken Lot a kaanakan ni Abraham, agraman ti pamilia ni Lot. Iti tulong ti Dios, nakaskasdaaw ti panangparmek ni Abraham iti nagadu ken nakapigpigsa a buyot! Ti salaysay maipapan iti daytoy a panagballigi ti nalabit kaunaan a nairekord iti “libro ti Gubgubat ni Jehova,” a nalabit maysa a libro a nangilanad met iti sumagmamano a gubgubat a di nairekord iti Biblia. (Numeros 21:14) Adu pay a panagballigi ti simmaruno.

17. Ania ti mangipakita a nakidangadang ni Jehova a maipaay kadagiti Israelita kalpasan ti iseserrekda iti daga ti Canaan? Mangted kadagiti pagarigan.

¹⁷ Sakbay la unay a simrek dagiti Israelita iti daga ti Canaan, impasigurado kadakuada ni Moises: “Ni Jehova a Diosyo ti mapan iti sanguananyo. Makirupakto maipaay kadakayo maitunos iti amin nga inaramidna kadakayo idiay Egipto.” (Deuteronomio 1:30; 20:1) Nangrugi ken Josue a suno ni Moises, ken nagtultuloy agingga iti tiempo dagiti Ukom ken iti panagturay dagiti matalek nga ari ti Juda, pudno a nakidangadang ni Jehova a maipaay iti ilina, nga impaayanna ida iti adu a nakaskasdaaw a panagballigi kontra kadagiti kabusorda.—Josue 10:1-14; Uk-ukom 4:12-17; 2 Samuel 5:17-21.

18. (a) Apay nga agyamantayo gapu ta di nagbaliw ni Jehova? (b) Ania ti mapasamak inton makagteng iti tampokna ti panagbinnusor a nadeskribir iti Genesis 3:15?

 ¹⁸ Saan a nagbaliw ni Jehova; saan met a nagbaliw ti panggepna a mamagbalin iti daytoy a planeta a natalinaay a paraiso. (Genesis 1:27, 28) Agtultuloy a kagura ti Dios ti kinadakes. Ngem ay-ayatenna unay ti ilina ket din agbayag, agtignayto a maigapu kadakuada. (Salmo 11:7) Kinapudnona, ti panagbinnusor a nadeskribir iti Genesis 3:15 ket manamnama a makagteng iti makapikapik ken narungsot a tampokna iti asidegen a masanguanan. Tapno masantipikar ti naganna ken masalakniban ti ilina, agbalinto manen ni Jehova a “malalaki a mannakigubat”!—Zacarias 14:3; Apocalipsis 16:14, 16.

19. (a) Iyilustrar no apay a matignaytayo nga umadani iti Dios gapu iti panangusarna iti pannakabalinna a mangdadael. (b) Ania ti rumbeng nga epektona kadatayo ti kinamasindadaan ti Dios a makidangadang?

¹⁹ Usigem daytoy nga ilustrasion: Sirmataem a ti pamilia ti maysa a lalaki ket dardarupen ti narungsot nga animal. Nakigubal dayta a lalaki ket pinatayna ti narungsot nga animal. Panagkunam gumura ngata ti asawana ken dagiti annakna gapu iti daytoy nga inaramidna? Imbes a gumurada, namnamaem a matukay ti riknada gapu iti di managimbubukodan nga ayatna kadakuada. Umasping iti dayta, saan a rumbeng a guraentayo ti  panangusar ti Dios iti pannakabalinna a mangdadael. Ad-adda koma ketdi a rumayray ti ayattayo kenkuana gapu ta madadaan a makidangadang tapno salaknibannatayo. Rumbeng nga umuneg met ti panagraemtayo iti awan patinggana a pannakabalinna. Iti kasta, “makaipaaytayo iti sagrado a panagserbi . . . iti Dios buyogen ti nadiosan a buteng ken panagamak.”—Hebreo 12:28.

20. No makabasatayo kadagiti salaysay ti Biblia maipapan iti pannakigubat ti Dios a nalabit ditay unay matarusan, ania ti rumbeng nga aramidentayo, ken apay?

²⁰ Siempre, saan nga ilawlawag ti Biblia iti tunggal kaso amin a detalye dagiti pangngeddeng ni Jehova no maipapan iti pannakigubatna. Ngem kanayon a makasiguradotayo iti daytoy: Di pulos usaren ni Jehova ti pannakabalinna a mangdadael babaen iti nakillo, nadamka, wenno nadangkok a wagas. Masansan a matulongannatayo a mangtarus a siuumiso iti bambanag no usigentayo ti konteksto ti salaysay ti Biblia wenno ti sumagmamano a kanayonan nga impormasion. (Proverbio 18:13) Uray no ditay maammuan amin a detalye, babaen laeng ti panangadal iti ad-adu pay maipapan ken Jehova ken panangmennamenna kadagiti napateg a galadna matulongannatayo a mangrisut kadagiti aniaman a panagduadua a mabalin a tumaud. No aramidentayo daytoy, makitatayo nga adu ti panggapuantayo nga agtalek iti Diostayo, a ni Jehova.—Job 34:12.

21. Nupay agbalin a “malalaki a mannakigubat” no dadduma, ania ti nangnangruna a tarigagayan ni Jehova?

²¹ Nupay agbalin ni Jehova a “malalaki a mannakigubat” no dayta ti kalikaguman ti kasasaad, dina kayat a sawen a tarigagayanna ti gubat. Iti sirmata ni Ezequiel maipapan iti nailangitan a karuahe, nailadawan ni Jehova kas sisasagana a makidangadang kadagiti kabusorna. Kaskasdi, nakita ni Ezequiel ti Dios a napalikmutan iti bullalayaw—a simbolo ti talna. (Genesis 9:13; Ezequiel 1:28; Apocalipsis 4:3) Nalawag a namayamay ken mannakikappia ni Jehova. “Ti Dios ket ayat,” kuna ni apostol Juan. (1 Juan 4:8) Naan-anay ti kinatimbeng dagiti amin a galad ni Jehova. Gapuna, pudno a naparaburantayo ta makaadanitayo iti mannakabalin ngem naayat a Dios!