Panangmatmat iti Lubong

Di Umiso a Tulong?

Makukuestion ti dadduma a panagregget a mangsalaknib kadagiti Japanese loggerhead turtle manipud iti pannakaungawda, kuna ti The Daily Yomiuri. Ti panangkali kadagiti itlog dagiti pawikan, panangpapessa kadagitoy kadagiti incubator, ken ti panangibulos kadagitoy iti baybay ket mabalin a mangdadael iti nainkasigudan nga abilidad dagiti pawikan nga agdaliasat. Dagiti pawikan a natural a mapessaan “madlawda ti magnetismo ti daga bayat a lumaslasatda iti kadaratan, isu a mapatanorda ti nainkasigudan a pannakaammoda maipapan iti turturongenda,” kuna ti periodiko. “Karaman iti artipisial a panangpapessa ti panangaywan kadagiti urbon a pawikan iti nakubong a disso sakbay a maipan dagitoy iti natural nga aglawlaw ti taaw, isu a dida mapatanor ti nainkasigudan a pannakaammo ken abilidadda nga aglayag a bukbukodda iti taaw.”

 Nakapatpateg ti Panagisem

“Ti simple a panagisem ti kasayaatan a pamay-an tapno maaddaanka iti gagayyem ken impluensia,” kuna ti The Times ti London. Naammuan iti nasional a surbey a naidaulo para iti Royal Mail a ti kaunaan a madlaw ti kaaduan a tattao maipapan iti maysa a tao ket ti panagisemna. Dandani kagudua kadagiti napagsaludsodan ti nangibaga a dida kayat ti makinegosio iti siasinoman a di nainggayyeman ti langana. Kaykayat dagiti babbai a manedyer nga ital-o dagiti naisem nga empleado. Kuna ni Brian Bates, maysa kadagiti autor ti The Human Face: “Ipakita daytoy a panagsirarak no kasano kapateg ti panagisem iti kagimongan. Masansan a kaykayattayo ti agtalek, mangnamnama, ken makinegosio kadagiti naisem.” Kunana pay a ti panagisem ti mangpaadu iti patauden ti bagi a pangep-ep iti ut-ot nga endorphin, ket “nabalballigi ti personal a biag ken karera” dagiti tattao a masansan nga umisem.

Ti Eksakto Unay a Relo

Maysa a timpuyog dagiti sientista idiay E.U. ti nakaaramid iti mercury-ion a relo nga “umiso iti kakamilion ti kakabilion a segundo​—ti kaababaan a tiempo a gagangay a maus-usar iti siensia,” kuna ti The Times ti London. Dayta ket ‘agarup kano a 1,000 a daras nga ad-adda nga eksakto ngem kadagiti atomiko a relo a pangtaginayon iti Co-ordinated Universal Time (UTC), ti sangalubongan a pagsurotan iti oras.’ Ilawlawag ti pisiko a ni Scott Diddams: “Ti kabiitan a pakausaranna ket iti pundamental a pisika, tapno magun-odan ti mas detalyado nga amang a pannakaawat maipapan iti uniberso.” Inton agangay, agnumarto met dagiti network iti telepono ken dagiti satellite iti nabigasion. Nupay kuna ni Diddams a ti pagorasan “ti kauumisuan a relo iti lubong,” kunana a mabalin pay a mapasayaat dayta.

“Kauumisuan a Sensus”?

Ti pannakasurbey ti populasion ti E.U. idi tawen 2000 ket naawagan a “ti kauumisuan pay laeng a sensus iti rekord,” sigun iti The Wall Street Journal. Nupay kasta, “nairaman ti dagup iti tawen 2000 ti 5.77 a milion a tattao a pagarupen ti Census Bureau a sibibiagda ngem dida aktual a nakita.” Ilawlawag ti periodiko: “Idi awan ti naawat ti bureau a sungbat kadagiti maipagarup nga address a mapagnanaedan, basta improgramana kadagiti us-usarenna a computer a ‘pagarupenna nga adda dagiti tattao.’ Naibasar daytoy kadagiti napalabas a pamalatpatan, agraman ti panangsungbat dagiti kaarrubada.” Naaramid daytoy uray no saan a sigurado dagiti opisial nga adda balay iti dayta nga address. Karaman kadagiti pugto no mano a tattao ti agnanaed sadiay, ti edadda, sekso, puli, ken naestaduan a kasasaadda. Maipagarup nga umiso dayta, kinuna ti maysa nga opisial, “ta agannayas dagiti agkakapuli nga agnaed iti asideg ti maysa ken maysa.” Iti sumagmamano nga estado, dagiti Americano a maipagarup nga adda kadagiti pagtaenganda ti mangbukel iti nasurok a 3 a porsiento iti dagup, ket ti pagarup ti nausar a pangammo iti puli ti nasurok a 11 a milion a tattao.

Dagiti Makapapatay a Kayo?

Mapagsusupiatan idiay Francia no ania ti maikeddeng a pagtungpalan ti ag-400,000 a kayo a naintar kadagiti kalsada ti pagilian. Umad-adu dagiti mangibaga a dagiti kayo iti igid ti kalsada ti makagapu iti ipapatay kadagiti aksidente iti lugan. Kadagiti 7,643 a natay iti kalsada idi tawen 2000, 799 ti naidungpar iti kayo, kuna ti Pranses a magasin a L’Express. Nupay kasta, kuna ti dadduma a ti pudno a makagapu iti ipapatay ket saan a dagiti kayo no di ket ti arak ken ti kinakaskasero. Iti laksid dayta, nayeskediul a mapukan ti 10,000 agingga iti 20,000 a kaykayo a kurang a dua a metro ti kaadayoda manipud iti igid ti kalsada. Iti panangdakamatna iti editorial iti The Wall Street Journal maipapan iti dayta a banag, kinuna ti artikulo iti magasin a Pranses a dagiti kayo ket kasla nakaaramid iti “nadagsen a krimen a di panaglisi idi limmasat dagiti nabartek a tsuper.”

Panagsurat Dagiti Tsino​—Agkupkupasen nga Arte?

“Dagiti karakter iti lenguahe dagiti Tsino, nga inkagumaan nga inkabesa ti nadumaduma a henerasion dagiti ubbing a Tsino, ti mangsarsaranget iti kadakkelan pay laeng a pangta​—manipud kadagiti computer,” kuna ti The Daily Telegraph ti London. “Dagiti miembro ti edukado ken natan-ok a tattao idiay China, a kanayon a mangipannakkel idi a kabesadoda unay ti 6,000 a karakter, maliplipatandan no kasanoda nga isurat dagitoy. Makabasada pay met ketdi, ngem no dida usaren ti computer-da, adu ti din makalagip no kasanoda nga isurat dagita a karakter.” Daytoy a syndrome ket maawagan “‘ti bi wang zi’​—wenno pannakalipat iti karakter no isuratmon.” Agingga idi dekada ti 1980, dandani amin ket naisurat babaen ti ima, ngem sipud idin, maiserreken dagiti karakter iti lenguahe dagiti Tsino iti keyboard ti computer gapu kadagiti adelantado a software. Nagbanaganna, agkupkupasen nga arte ti panagsurat kadagiti napintas a karakter babaen ti ima, a maipatpateg unay a kinasigo ta mangipalgak kano iti kinatao, “isu a madanagan dagiti linguista, sikologo ken nagannak.”

Panagdieta Dagiti Agtutubo

Naammuan idi napagsaludsodan ti 1,739 a babbalasitang nga agedad iti 12 agingga iti 18 idiay Canada iti nabiit pay a 27 a porsiento ti addaan kadagiti sintomas ti saksakit a nainaig iti pannangan, kuna ti periodiko a Globe and Mail. Adda porma a nakailanadan dagiti saludsod maipapan iti kababalinda iti pannangan ken dagiti dida magustuan iti pammagida a sinungbatan dagiti nakipaset iti surbey nga agnanaed kadagiti siudad, ruar ti siudad, ken away. Sigun kadagiti naurnong nga impormasion, ti dadduma nga agedad laeng iti 12 palaluanda ti mangan sada agsarua (pilitenda ti bagida nga agsarua) wenno agtomarda kadagiti pildoras, laksante, ken pagpaisbo tapno kumuttongda. Sigun ken ni Dr. Jennifer Jones, maysa a sientista iti panagsirarak nga agpapaay iti University Health Network ti Toronto, dagiti babbalasitang ti kangrunaan a “nasken a mangpatanor iti makapasalun-at a kababalin iti pannangan ken panagehersisio. Masapul nga agsursuroda maipapan iti pammagida ket maamirisda a saan a normal dagiti pammagi a makitkitada kadagiti naipaskil nga anunsio, magasin ken rock video.” Imbaga pay ti Globe a “di ammo ti adu a babbalasitang a natural laeng a makaurnongda iti taba kabayatan ti panagbalasangda, ken napateg dayta iti normal nga itatanorda.”

Pildoras iti Siled ti Klase

Umad-adu ti ubbing nga agtomar iti pildoras tapno madaeranda ti umad-adu a pakarigatanda iti eskuelaan, kuna ti Südwest Presse ti Alemania. Maysa iti kada 5 nga ubbing iti elementaria ti agtomtomar kano iti pangpakalma wenno pildoras a mangpasayaat iti magapuananda. Kasta met ti ar-aramiden ti 1 nga estudiante iti kada 3 iti haiskul. Nupay kasta, sigun iti presidente ti Bavarian Teachers Association a ni Albin Dannhäuser, di nainsiriban a desision ti panagtomar dagiti ubbing iti agas tapno madaeranda ti pannakataranta wenno mapasayaatda dagiti maaramidanda, ta daytat’ di makatulong iti ubbing a mangrisut kadagiti problemada. Bagbagaanna dagiti nagannak a dida agkalikagum iti adu unay iti anakda no di ket “maseknanda koma a kanayon iti kinasalun-at ti bagi ken isip ti anakda agraman ti itatanor ti nasimbeng a personalidadna.”

Adda Pakausaran Dagiti Makapasuron a Ruot

“Ti kinaandur dagiti ruot a kas iti water hyacinth, lantana ken parthenium ti nangupay kadagiti mangpappapintas iti lugar,” kuna ti India Today. Idi a daytat’ insangpet dagiti Britano idiay India idi 1941 tapno mausar a pagalad, nasurok a 100,000 nga ektaria ti daga ti nagtubuanen ti Lantana camara ket napaneknekan a dandanin imposible a mapukaw​—iti manomano, kemikal, wenno biolohikal man a pamay-an. Dagiti makapapatay nga epekto ti ruot ti manglapped iti panagtubo ti dadduma pay a mula, isu a masapul a mayakar dagiti intero a bario kalpasan a nagtubo dagitoy iti nalawa a lugar. Nupay kasta, kadagiti bumario iti Lachhiwala, ti ruot ket makatulong gayam iti ekonomia. Maus-usar ti lantana agraman ti lan-ak iti panagbangon kadagiti balay ken kulongan dagiti manok. No maukisan, ti ruot a naandur iti peste ken insekto ket mabalin nga aramiden a de kalidad a muebles ken basket. Maus-usar dagiti bulong ti lantana a pangbugaw iti lamok ken kas ruting ti insienso. No mapulbos dagiti ramutna, mausar dagitoy a pagagas iti impeksion ti ngipen.

Epekto ti Kinaawan Namnama

“Apay a matay ti dadduma a tattao idinto ta agtultuloy nga agbiag ti dadduma nga agsaksakit iti nakaro?” iyimtuod ni Dr. Stephen L. Stern iti departamento ti sanga ti medisina a mangtamtaming iti saksakit ti isip idiay University of Texas Health Science Center iti San Antonio. “Ti maysa a sungbat iti daytoy a saludsod ket mabalin nga agpannuray iti kaadda wenno kinaawan ti namnama.” Idi naadal ti kabibiag ti 800 a lallakay ken babbaket nga Americano, naammuan a ti kinaawan namnama ket masansan a mangiturong iti nasapsapa nga ipapatay. Ngem ipatuldo dagiti managsukisok a masansan nga agduduma dagiti epekto ti kinaawan namnama kadagiti tattao, depende kadagiti banag a kas kadagiti napasaranda idi ubbingda pay laeng, depression, dimmaklanda a kultura, ken kinatalgedda iti ekonomia.