Ti Panangmatmat ti Biblia

Ti Rumbeng a Maammuam Maipapan iti Krismas

MINILION iti intero a lubong ti agsagsagana a mangtagiragsak iti Krismas ita a tawen 2002. Nalabit maysaka kadakuada. Iti kasumbangirna, mabalin a saanmo a nakairuaman ti makipaset kadagiti narelihiosuan nga aspeto daytoy nalatak a rambak. Aniakaman kadagitoy, mabalin a dimo maliklikan ti impluensia ti Krismas. Im-impluensiaanna ti intero a lubong ti komersio ken paglinglingayan, uray kadagiti pagilian a saan a Kristiano.

Ania ti ammom maipapan iti Krismas? Anamongan aya ti Biblia ti pannakarambak ti pannakaipasngay ni Kristo? Ania ti adda iti likudan daytoy nalatak a rambak a maang-angay kada Disiembre 25?

Naiparit ti Krismas

No iwayaam biit ti agsirarak iti daytoy a tema, maammuam a ti Krismas ket saan a nagtaud iti pudno a Kristianidad. Bigbigen daytoy ti adu nga eskolar ti Biblia iti nadumaduma a narelihiosuan a denominasion. No laglagipem dayta, dikanto masdaaw nga idiay England, imbilin ti Parliamento ni Cromwell idi 1647 a ti Krismas ket agbalin nga aldaw ti panagbabawi, ken naan-anay nga imparitna dayta idi 1652. Ti Parliamento ket nagtataripnong iti Disiembre 25 kada tawen nanipud 1644 agingga iti 1656. Sigun iti historiador a ni Penne L. Restad, “dagiti ministro a nangasaba maipapan iti pannakaipasngay ni Kristo ti nagpeggad a maibalud. Nagmulta dagiti mangtartarawidwid kadagiti sekular a banag iti iglesia Anglicano gapu iti panangarkosda kadagiti kapiliada. Impaalagad ti linteg nga agtalinaed a silulukat dagiti puesto wenno paglakuan no Krismas a kas iti aniaman a gagangay nga aldaw ti negosio.” Apay a naipaalagad dagita a nainget a bilin? Patien idi dagiti repormador iti maysa a grupo dagiti Protestante, a maawagan iti Puritan, a rumbeng a di agpartuat ti simbaan kadagiti tradision a saan a naibinggas iti Kasuratan. Sireregtada a nangasaba ken nangiwaras iti literatura a mangkonkondenar iti panangrambak iti Krismas.

Kasta met laeng ti napasamak idiay Amianan nga America. Iti nagbaetan ti tawtawen 1659 ken 1681, naiparit ti Krismas idiay Massachusetts Bay Colony. * Sigun iti naipaulog idi a linteg, rumbeng a saan a marambakan ti Krismas iti aniaman a pamay-an. Agmulta dagiti sumukir. Saan laeng a dagiti Puritan idiay New England ti nagkitakit a mangrambak iti Krismas no di ket uray ti sumagmamano a grupo kadagiti makintengnga a kolonia. Natibker met ti panangmatmat dagiti Quaker ti Pennsylvania a kas kadagiti Puritan maipapan iti panangrambak. Sigun iti maysa a reperensia, “kalpasan unay a nagun-odan dagiti Americano ti wayawayada, biningay ti maysa a Quaker a ni Elizabeth Drinker dagiti umili ti Philadelphia iti tallo a kategoria. Adda dagiti Quaker, a ‘saan a mangibilang a napatpateg ti [Krismas] ngem iti dadduma pay nga aldaw,’ dagidiay relihioso, ken ti dadduma a ‘mangrambak iti dayta babaen ti panagragragsak ken aglablabes a pannangan ken panaginum.’”

Ni Henry Ward Beecher, maysa nga agdinamag nga Americano a mangaskasaba, a napadakkel iti sangakabbalayan a napeklan a Calvinista, bassit laeng ti ammona maipapan iti Krismas agingga idi agtawen iti 30. “Para kaniak, ti Krismas ket saan a paset ti panagbiagmi,” insurat ni Beecher idi 1874.

Awan met ti nasarakan dagiti nagkauna a relihion a Baptist ken Congregationalist a Nainkasuratan a pakaibasaran ti panangrambak  iti pannakaipasngay ni Kristo. Sigun iti maysa a reperensia, idi laeng Disiembre 25, 1772, ti damo a panangrambak ti Baptist Church idiay Newport [Rhode Island] iti Krismas. Agarup 130 a tawen daytoy kalpasan a nabuangay ti kaunaan a Baptist a relihion idiay New England.

Ti Nagtaudan ti Krismas

Annugoten ti New Catholic Encyclopedia: “Ditay ammo ti petsa ti pannakaipasngay ni Kristo. Awan ti ipamatmat dagiti ebanghelio nga aldaw wenno bulan . . . Sigun iti teoria ni H. Usener . . . ken patien ti kaaduan nga eskolar iti kaaldawantayo, ti pannakaipasngay ni Kristo ket naituding iti petsa ti winter solstice (Disiembre 25 iti Juliano a Kalendario, Enero 6 iti Kalendario dagiti Egipcio), agsipud ta iti daytoy nga aldaw, bayat a sumingising ti init iti amianan a hemispero, rinambakan dagiti pagano a debotado ken ni Mithra ti dies natalis Solis Invicti (kasangay ti di maparmek nga init). Idi Dis. 25, 274, impakaammo ni Aureliano a ti init-dios ti kangrunaan a patron ti imperio sana indedikar ti maysa a templo kenkuana idiay Campus Martius. Nangrugi ti Krismas idi nakalatlatak idiay Roma ti kulto a panagdayaw iti init.”

Kuna ti Cyclopœdia da M’Clintock ken Strong: “Saan nga imbilin ti Dios a marambakan ti Krismas, ken saan met a naibasar dayta iti B[aro a] T[ulag]. Ti aldaw ti pannakayanak ni Kristo ket saan a masinunuo iti B[aro a] T[ulag], wenno, kinapudnona, iti aniaman a reperensia.”

“Ubbaw a Panangallilaw”

Gapu kadagiti nadakamaten, rumbeng kadi a makipaset dagiti pudno a Kristiano kadagiti tradision a nainaig iti Krismas? Makaay-ayo aya iti Dios a paglaoken ti panagdayaw kenkuana ken dagiti narelihiosuan a pammati ken aramid dagidiay saan nga agdaydayaw kenkuana? Namakdaar ni apostol Pablo iti Colosas 2:8: “Agaluadkayo: amangan no adda asinoman a mangkayawto kadakayo kas naanupanna babaen iti pilosopia ken ubbaw a panangallilaw maitunos iti tradision dagiti tattao, maitunos iti pagdamdamuan a bambanag ti lubong ket saan a maitunos ken Kristo.”

Insurat pay ti apostol: “Dikay agbalin a di agkaasmang a naisangol kadagiti di manamati. Ta ania ti pagkaduaan ti kinalinteg ken kinakillo? Wenno ania ti pakiramanan ti lawag iti sipnget? Kanayonanna, ania ti pagtunosan da Kristo ken Belial? Wenno ania ti pakiramanan ti matalek a tao iti di manamati?”​—​2 Corinto 6:14, 15.

Gapu kadagiti magun-odan a di mabalusingsing nga ebidensia, saan a makipaset dagiti Saksi ni Jehova kadagiti panangrambak iti Krismas. Maitunos iti Kasuratan, ikagkagumaanda nga alagaden “ti porma ti panagdaydayaw a nadalus ken di natulawan iti panangmatmat ti Dios,” babaen ti panagtalinaedda nga “awanan mulit manipud iti lubong.”​—Santiago 1:27.

[Footnote]

[Blurb iti panid 16]

Imparit ti Parliamento ti England ti Krismas idi 1652

[Blurb iti panid 17]

“Para kaniak, ti Krismas ket saan a paset ti panagbiagmi”​—HENRY WARD BEECHER, AMERICANO A KLERO

[Ladawan iti panid 17]

Ti Disiembre 25 ket rinambakan dagiti pagano a debotado ken ni Mithra ken iti init-dios (a naipakita iti eskultura)

[Credit Line]

Musée du Louvre, Paris