Panangpasiar Kadagiti Nangayed a Dissuor

I-PLAY

Panangpasiar Kadagiti Nangayed a Dissuor

BABAEN ITI MANNURAT TI AGRIINGKAYO! IDIAY ZAMBIA

IDI 1855, ti taga Scotland a misionero ken managsukisok a ni David Livingstone ket adun a tawen nga agpaspasiar iti intero nga Africa—maysa a kontinente a di pay unay ammo idi ti kaaduan a paset ti lubong. Bayat ti panagdaliasatna a nagpadaya babaen ti nagdakkel a Karayan Zambezi, buyogen panagamanga a naestoria dagiti tribu iti dayta a lugar ti kinadakkel ti masungadda a dissuor. Gapu iti panagdaranudor ken panagalingasawna, dagiti tribu pinanagananda dayta iti Mosi-oa-Tunya a “Ti Asuk nga Aggurruod” ti kaipapananna.

Inkeddeng ni Livingstone a kitaenna a mismo dagitoy a dissuor, a maawagan itan iti Dissuor ti Victoria. Kastoy ti insuratna idi dineskribirna ti damo a nakitana: “Agam-amangaak a nagkarayam agingga iti igidna, minatmatak ti nagdakkel a yuyeng ti agsumbangir a takdang ti nagdakkel a Zambezi, ket nakitak ti karayan a sangaribu a metro ti kaakabana a nagayus manipud iti kangato a tallopulo a metro sa pagammuan a naurnong iti kalawa a sangapulo ket lima agingga iti duapulo a metro.”

No agdinakkel ti Dissuor ti Victoria, a pagrinnanudan ti Zambia ken Zimbabwe, maibilang dayta itan a kadakkelan a dissuor iti intero a daga! Kadagita a tiempo, agdissuor iti 545,000,000 a litro iti kada minuto iti yuyeng a 108 a metro ti kaunegna. Agayus ti intero a danum ti Zambezi iti adalem ken agsikkosikko a bawek a kurang nga 65 a metro ti kaakabana. Talaga a nakaskasdaaw a buyaen ti Dissuor ti Victoria gapu kadagitoy a nagpaiduma a kasasaad ti daga.

Nakapimpintas met ti aglawlaw ti dissuor. Gapu ta nailatang kas parke nasional, daytat’ pagnanaedan ti nadumaduma a kita ti kayo ken mula, malaksid kadagiti nakaay-ayat nga animal—a pakairamanan dagiti hipopotamo, elepante, giraffe, wildebeest, zebra, ken uray dagiti leon. Dagiti rangkis ti pagnanaedan ti adu a napintas a tumatayab kas kadagiti agila ken ti manmano a taita falcon.

Sigun ken ni Livingstone, “awan kapadis ti kinapintas ti buya iti aniaman a nakitan ti maysa a tao idiay England. Pulos a di pay nakita dayta dagiti taga Europa; ngem kitkitaen dagiti anghel ti adu a nakapimpintas a buya bayat nga agtaytayabda.” Ita, dandani 150 a tawen kalpasan ti damo a pannakakita ni Livingstone iti dayta a lugar ken panangpanaganna iti Dissuor ti Victoria a naipasurot iti nagan ni Reyna Victoria ti England, ginasut a ribu a tattao manipud iti intero a lubong ti tinawen nga umay tapno makitada a mismo ti kinangayedna.

Maikari laeng ti Dissuor ti Victoria iti reputasionna kas maysa kadagiti pagsidsiddaawan iti lubong ti nakaparsuaan. Ngem nakapimpintas met ti adu a di unay agdinamag a dissuor iti nagadu a dadakkel a karayan iti Zambia. Pangngaasiyo ta kaduaendakami a mangiladawan iti sumagmamano kadagitoy.

Ti Dissuor ti Ngonye

Iti nabara ken natikag nga aldaw ti Nobiembre, agarup dua a tawen sakbay a nakitana iti damo a gundaway ti Dissuor ti Victoria, simmangpet ni Livingstone idiay Dissuor ti Ngonye, a maawagan met iti Dissuor ti Sioma. Insuratna: “Aduan iti kayo dagiti isla iti ngatuen dagiti dissuor a nagpintas a makita iti aniaman a lugar. No buyaem manipud iti rabaw ti dakkel a bato iti ngatuen ti dissuor, dayta a buya ti kapintasan pay laeng kadagiti nakitak.” Dagiti agpaspasiar ita sadiay naimpusuan nga umanamongda iti panangdeskribir ni Livingstone iti Dissuor ti Ngonye.

Insalaysay ni Livingstone: “Iti baba a kinilkilometro ti kaadayona, agayus ti karayan iti akikid nga espasio nga agarup sangagasut la a metro ti kaakabana. Agal-alikuno ti panagayus ti danum, isu a pagarupem a marigatan a lumung-aw ti kalaingan a lumalangoy.”

Ti Dissuor ti Lumangwe

Naiputputong ken di pay dinadael ti moderno a sibilisasion ti adu a sabali pay a dissuor ti Zambia. Nadumaduma ti kadakkel wenno kabassitda. Kasla bassit a Dissuor ti Victoria ti Dissuor ti Lumangwe. Ngem saan a bassit ti dissuor. Agdissuor iti 30 a metro ken nasurok a 100 a metro ti kaakaba ti maysa a dissuor sadiay. Ti angep nga aggapu kadagiti dissuor ti mangbibiag iti bassit a napuskol a kabakiran.

Ti Dissuor ti Kalambo

Ti Dissuor ti Kalambo, nga isut’ kangatuan iti Zambia, ket agayus iti patad a bantay agingga iti Great Rift Valley ti Africa. Agdissuor dayta iti nasurok a 200 a metro agingga kadagiti narangkis ken dadakkel a bato, nga ayan dagiti manmano ken nagdadakkel a marabou nga agpapaadu no kalgaw.

“Ti Kalambo ngarud ti maikadua a kangatuan a di pay naan-ano a dissuor iti Africa [kalpasan ti Dissuor ti Tugela iti South Africa] ken ti maikasangapulo ket dua a kangatuan iti lubong—nasurok a mamindua iti kangato ti Dissuor ti Victoria,” kuna ti publikasion a National Monuments of Zambia.

Nupay narigat a madanon daytoy Dissuor ti Kalambo, dineskribir dayta ti maysa a lokal a mannurat a ni C. A. Quarmby kas “maysa kadagiti nakallalagip a buya iti Africa.” Impakpakaunana: “Mabayag pay sakbay nga agbalin dayta a kanayon a pagpasiaran dagiti turista. . . . Manmano laeng ti makapan idiay Kalambo.”

Kinapudnona, nasulinek ti adu kadagiti dissuor ti Zambia ken ti dadduma pay a buya ti nakaparsuaan. Sigun iti National Monuments of Zambia, adda dadduma nga “away a madanon laeng babaen iti lugan a Land-rover gapu ta narigat ti dalan. Ti dadduma ket madanon laeng no pagpagnaen.” Siempre, dayta ti makagapu nga espesial dagitoy a lugar. Ngem mabalin latta a pagpasiaran dagiti sangaili. Ilawlawag ni Mr. Kagosi Mwamulowe a geologo iti panangtaginayon iti nakaparsuaan iti Zambia’s National Heritage Conservation Commission a kalatda a matagiragsak ti tattao dagitoy nagpipintas a lugar bayat a masalsalakniban met ti di pay naan-ano a kinapintasda.

Ti Kapatgan a Gameng ti Zambia

Iti librona a Zambia, kinuna ni mannurat a Richard Vaughan: “Ti Zambia ket napintas a daga ti nakaparsuaan, a kaaduan iti dayta ket di ammo agpadpada dagiti sangaili ken dagiti taga Zambia. . . . Naparaburan ti pagilian iti nagduduma a dan-aw, karayan, kabakiran ken kabambantayan.” Ngem saan a dagita ti kapatgan a gameng ti pagilian.

“Agdinamag dagiti umilina gapu iti kinadungngo, kinaragsak, ken kinamannakibagayda,” kuna ni Vaughan. Kas kinuna ti sabali a mannurat a ni David Bristow, “ti puso ti Zambia ket dagiti umilina, a kas iti kinabara ti init iti Africa.” No makapankanto iti daytoy napintas a paset ti lubong, sigurado nga umanamongkanto.

[Mapa/Dagiti Ladawan iti panid 18]

(Para iti aktual a pannakaurnosna, kitaem ti publikasion)

TANZANIA

DEMOCRATIC REPUBLIC OF CONGO

ANGOLA

ZAMBIA

DISSUOR TI KALAMBO

DISSUOR TI LUMANGWE

Lusaka

DISSUOR TI NGONYE

DISSUOR TI VICTORIA

ZIMBABWE

MOZAMBIQUE

TAAW INDIANO

[Dagiti Ladawan]

Dissuor ti Lumangwe—kasla bassit a Dissuor ti Victoria

Dissuor ti Kalambo—mamindua iti kangato ti Dissuor ti Victoria

Dissuor ti Ngonye—“iti kaaduan nga aldaw, mabukodam dayta”

[Credit Lines]

[Ladawan iti panid 16, 17]

Dissuor ti Victoria—“Ti Asuk nga Aggurruod”

[Credit Line]

Marek Patzer/www.zambiatourism.com

AGRIINGKAYO!