Dagiti Nakaskasdaaw a Karuburoban ti Poland

Babaen iti mannurat ti Agriingkayo! idiay Poland

GAGANGAY nga ipakita dagiti ladawan ti away iti Poland ti nasayaat ti pannakapadanumna a bangkag, talon, ken kabakiran. Ngem ammom kadi nga addaan met ti Poland kadagiti nakaskasdaaw a kasla agallo-allon a puraw a karuburoban a nabatad a makita uray no addaka iti law-ang? Sinaklaw daytoy a kasla desierto ti 18 a kilometro iti kosta ti Baltic. Daytoy ti maysa kadagiti kalatakan a paset ti Słowiński National Park.

Idiay, kuna ti maysa nga opisial a website, “agkakadarapat ti baybay, dagiti dan-aw, karayan, karuburoban, kabakiran, baresbes ken kapatagan a mangbukel iti nadumaduma a ladawan ti aglawlaw. . . . Ditoy laeng a kadarapat ti dan-aw dagiti karuburoban ken kabakiran.” Kinapudnona, naisangsangayan iti intero a Europa ti lugar dagiti agakar-akar a karuburoban​—a maawagan met iti puraw a karuburoban wenno puraw a turturod​—ken ababaw a dan-aw.

Dagitoy nagdadakkel a bunton ti puraw ken duyaw a darat ti mangbukel iti kadakkelan a karuburoban iti Europa​—agarup 500 nga ektaria nga awanan a pulos iti mula. Maitutop ngarud  a ti puraw a seagull nga agal-alindayag iti ngatuen ti duyaw a karuburoban ken asul a danum ti opisial a simbolo ti Słowiński National Park.

Dagiti dapuen a karuburoban ket gagangay a makita iti parke, ngem di unay makaatrakar. Immun-una dagitoy ngem dagiti puraw a karuburoban. Nagkaruotan ken aduanen ti kayo isu a malaksid iti napataud a daga, di margaay ti darat babaen ti panangtengngel ken pananglapped dagitoy iti pannakaitayabda. Maysa a dapuen a karuburoban ti mabigbigbig pay a kangatuan iti amin a karuburoban iti parke. Agarup 55 a metro ti kangatona ken napanaganan iti karuburoban ti Czołpino.

No ti karuburoban​—nangruna ti umakar-akar a puraw a karuburoban​—ket makita dagiti agpasiar, gagangay nga adu ti agimtuod, “Naggapuan dagitoy a darat? Ken apay a nagadu ti darat iti daytoy nagbassit a lugar ti kosta iti Baltic?”

Ti Itataud Dagiti Karuburoban

Nupay awan ti apag-isu a sungbat dagiti managsirarak kadagiti naisaludsod, ipatuldo dagiti ebidensia a ti tao ti maysa kadagiti nangpataud kadagitoy. Naammuan dagiti sientista daytoy babaen iti panangadalda kadagiti naitalimeng a pollen ti mula iti nadumaduma a katuon ti daga, a makuna a “fossil soil,” nga adda iti parke. Impalgak dagiti panagsirarakda a ti lugar nga ayan itan dagiti karuburoban ket bin-ig a kabakiran idi dagiti kayo nga oak. Ania ngarud ti gapu ti kasta unay a panagbalbaliw ti buya ti daga?

Mapapati a sakbay ti Kadawyan a Panawentayo, nadadael dagiti nalawa a kabakiran iti igid ti baybay gapu ta pinuoran dagiti tribu a nagnaed iti dayta a rehion. “Dagiti darat iti dati idi a kabakiran ket immakar iti damo a gundaway,” kuna ti libro nga Słowiński National Park. Ngem sigun iti rekord dagiti pollen, timmaud manen ti kabakiran. Idi damo, timmaud dagiti kayo a beech ken kalpasanna, dagiti kayo a saleng.

Ngem idi Edad Media, saan nga ammo no apay a nakibur ket immakar manen dagiti karuburoban. Idi maika-16 a siglo, adu pay ti nagamak a mabalin a gaburan dagitoy ti daan nga ili ti Łeba. Nagtignay dagiti tattao babaen ti panagaramidda iti sabali nga ili nga adayo iti  napeggad a lugar, ngem kimmaro laeng ti kasasaad gapu iti daytoy. Kuna ti libro nga Słowiński National Park: “Napukan ti adu a kayo tapno maibangon ti ili ken sangladan ngem kasla awan ti makaammo kadagiti pagbanagan daytoy.” Ti panagtroso, kuna ti nadakamat a libro, “ti makagapu iti nakaro ken awan kapadana pay idi a panagakar ti karuburoban.” Gapu ta immakar iti 3 agingga iti 10 a metro iti kada tawen, ginaburan ti darat dagiti purok, talon, kapatagan, ken uray dagiti kabakiran.

Naggapuan ti Darat?

Mabalin nga adda paset ti tattao iti panagbalbaliw ti buya ti daga iti dayta a lugar, ngem saan nga isuda ti nangyeg iti darat. Sadino ngarud ti naggapuan dayta? Ken agtultuloy kadi dayta? Ti sungbat mabalin nga ipasimudaagna ti masanguanan ti parke.

Patien dagiti managsirarak a dadduma a darat ti mabalin a timmaud kadagiti karuburoban iti uneg ti pagilian ken mabalin nga inyanud dayta ti karayan a nagturong iti baybay. Mabalin met a ti kosta a mismo ti naggapuanna, babaen ti kanayon a pannakargaay ti sikigan ti rangkis​—maysa a proseso a maawagan panagrunot. Iti maysa a paset ti kosta ti Baltic, kas pagarigan, agsabuag dagiti dalluyon iti anggulo nga 45 a degree iti aplaya, isu nga in-inut a marunot ti sikigan ti rangkis ken mayanud ti darat. Iti kasta, maurnong ti darat iti tukok ti baybay.

Di pay unay maawatan no kasano nga agtinnulong ti agus iti taaw ken dagiti dalluyon a mangitambak iti darat iti asideg ti kosta ti nasional a parke. Sadiay a mayabay iti aplaya ti maitambak a darat a naggapu iti lansad ti danum. Ti dalluyon ken ti agus nga agturong iti aplaya ti in-inut a mangyakar iti darat iti aplaya. Pamagaan ti init ken angin, sa maitayab nga agpatakdang. Sadiay a matambak ti darat nga in-inut a dumakkel bayat nga itayab ti angin manipud iti nadumaduma a tambak ket inton agangay, agbalinen a karuburoban ti puraw a darat.

Dagiti Dan-aw iti “Desierto”

Nupay kasta ti naibagan, ti Słowiński National Park ket saan a maysa a desierto nga awanan iti biag. Maisupadi ketdi, dayta ti pagbibiagan ti adu a mula ken animal ken aduan pay iti danum. Kinapudnona, agarup 5 laeng a porsiento iti parke ti karuburoban ken aplaya, idinto ta agarup 55 a porsiento ti ayan dagiti karayan, dan-aw, ken waig.

Ti Dan-aw Łebsko ti kadakkelan a dan-aw a 71 a kilometro kuadrado ti kalawana ket agarup 6 a metro ti kaadalman a pasetna. Ti Łeba ti kadakkelan kadagiti karayan, ket agayus iti daytoy a dan-aw. Ti Dan-aw Gardno ti sumaganad a kadakkelan, a pagayusan  ti Karayan Łupawa. Gapu iti agbaliwbaliw ken nadarat nga aglawlaw dagitoy, agkarabaliw ti igid dagitoy dua a dan-aw.

Nagsayaat a Pagbiagan Dagiti Mula ken Atap nga Animal

Dagiti dan-aw, karayan, ken waig ti mangkompleto iti tallo a kangrunaan a pagnaedan​—dagiti karuburoban, baresbes, ken ti kabakiran ti saleng. Agtitinnulong dagitoy agduduma nga aglawlaw a mangbiag iti dandani 900 a kita ti mula, agraman dagiti orkidia. Ti ruot ti aplaya iti Europa, a maawagan met iti marram grass ti maysa kadagiti mula a naandur unay ken kapatgan iti ekolohia. Ti ruot ti aplaya ti maysa kadagiti damo a mula a nairuam nga agbiag kadagiti karuburoban. Agsaknap dagiti siksikan nga ungkayna agingga iti 13 a metro ken agsulbodda agingga iti ruar ti daga, ket agparangda a kasla burbor. Gapuna, in-inut a patibkerenna dagiti karuburoban, isu a mabalin nga agtubo ken dumakkel met ti dadduma a mula.

Gapu ta masarakan ti Słowiński National Park iti dalan dagiti umakar a tumatayab, aduan met iti tumatayab. Agarup 260 a kita, a mangirepresentar iti agarup 70 a porsiento ti amin a kita a masarakan iti Poland, ti agnaed iti parke wenno sumardeng iti apagbiit sadiay bayat ti iyaakarda. Dagiti tumatayab iti danum a pakairamanan ti nangisit ti ulona a seagull, ti gagangay a tern, ken ti crested grebes, mallard, swan, ken merganser​—dagiti tumatayab a nalaka a mailasin gapu iti dutdot iti tuktokda. Dadduma a kita ti pakairamanan dagiti eagle owl, golden eagle, babbabassit a labang nga agila, agila iti baybay, ken wak. No nalawag ti panagkitam ken siiinayadka a magna, mabalin a makitam ti dadduma a mamalia nga agnanaed iti parke, kas iti red deer ken roe deer, dagiti alingo, koneho, ken raccoon dog, a kabagian ti sora.

Makaay-ayo a Pagpasiaran

Pannagna laeng ti maipalubos a kita ti panagpasiar. Gapu iti dayta, adda 140 a kilometro a dalan iti parke. Daytoy ti mangitunda kadagiti agpasiar iti nadumaduma a lugar: ti kabakiran dagiti saleng; ti dapuen a karuburoban, kapatagan, baresbes; dan-aw nga addaan kadagiti pagbuyaan ken torre a pagbuyaan; puraw a karuburoban; karuburoban nga asideg iti danum; ken kamaudiananna, ti kinilkilometro a puraw nga aplaya.

Dagiti agpasiar no otonio wenno panawen ti lam-ek mabalin a makitada pay ti naisangsangayan a pabuya dagiti karuburoban bayat nga itayab ti napigsa nga angin ti adu a darat manipud iti tapaw dagitoy. Dagitoy ti kas man la angep ti dalluyon. Makuna ngarud a kasla agasuk dagiti karuburoban. Aguni pay daytoy bayat nga agtutupa dagiti darat, a kasla agday-eng, wenno agkanta ti karuburoban.

Agarup 800,000 ti agpaspasiar iti dayta kada tawen gapu iti nakaskasdaaw a kaadu dagiti natural a gameng ti parke. Awan duadua a kayat ti adu kadagiti agpaspasiar a lisian ti arimbangaw ti siudad, agaliwaksay iti kabakiran, dumngeg iti makapagin-awa a daranudor ti dalluyon, ken iti naiputputong a kiak ti seagull.

[Kahon/Mapa iti panid 19]

Słowiński National Park

Masarakan daytoy a parke iti makintengnga a kosta ti Poland, iti nagbaetan dagiti ili ti Łeba ken Rowy. Naipasurot ti naganna iti tribu a Kashubia iti Słowińcy, umili nga Slav nga agnanaed idi iti dayta a lugar sakbay la unay a nagpatingga ti maikadua a gubat sangalubongan. Idi 1967 ti inagurasion ti parke ket naituding kas World Biosphere Reserve idi 1977. Ti kalawana ket 18,618 nga ektaria, a danum ti nasurok a kaguduana. Duapulo ket lima a porsiento ti kabakiran, 5 a porsiento dagiti aplaya ken karuburoban, 8 a porsiento ti baresbes ken lutlot, ken 8 a porsiento ti karuotan ken pagpastoran.

[Mapa]

(Para iti aktual a pannakaurnosna, kitaem ti publikasion)

BAYBAY BALTIC

RUSSIA

POLAND

SŁOWIŃSKI NATIONAL PARK

ALEMANIA

CZECH REPUBLIC

SLOVAKIA

[Ladawan iti panid 16]

Kas man la agasuk dagiti karuburoban no itayab ti napigsa nga angin dagiti darat

[Ladawan iti panid 16, 17]

Gagangay a tern

[Credit Line]

Rinetrato ni Chukchi Imuruk, National Park Service

[Ladawan iti panid 16, 17]

Dagiti karuburoban no kalgaw

[Ladawan iti panid 17]

Dagiti karuburoban no panawen ti lam-ek

[Ladawan iti panid 18]

Dan-aw Łebsko

[Ladawan iti panid 18]

Dagiti Merganser

[Ladawan iti panid 18]

Ruot ti aplaya iti Europa

[Ladawan iti panid 18]

Dagiti nakaskasdaaw a porma ti darat

[Ladawan iti panid 18]

Roe deer