Panangmatmat iti Lubong

Dagiti Ulep ken Elepante

Kasano kadagsen ti maysa nga ulep? Mabalin nga aglaon iti agarup 550 a tonelada a danum ti maysa nga ulep a kasla bantay ti sukogna, kuna ti ABC News. “Wenno no kayatmo a nalaklaka a maawatan . . . , panunotem dagiti elepante,” kuna ti meteorologo a ni Peggy LeMone. No pagarupentayo nga agarup innem a tonelada ti kadagsen ti maysa nga elepante, agarup 100 ngarud nga elepante ti kadagsen ti danum iti maysa laeng nga ulep a kasla bantay ti sukogna. Adda iti tangatang ti amin a danumna kas babassit a tedted a tumpaw iti nabarbara nga angin nga aggapu iti baba. Maisupadi iti kasla kapas ken bantay ti sukogna nga ulep, ti dakkel nga ulep ti bagyo ket mabalin nga addaan iti danum a kas iti kadagsen ti 200,000 nga elepante. Ti ngay nagpigsa a bagyo? Pinattapatta ni LeMone ti kadagsen ti danum iti maysa a metro kubiko nga ulep ti bagyo sana immultiplikar dayta a bilang babaen ti dagup a kapigsa ti bagyo. Ania ti resultana? Kadagsen a katupag ti uppat a pulo a milion nga elepante. “Kaipapananna a nadagdagsen ti danum iti maysa a napigsa a bagyo ngem iti amin nga elepante ditoy daga,” kuna ti maysa a damag, “nalabit nadagdagsen pay ngem iti amin a nagbiagen nga elepante.”

 No Kaanoka nga Agsipilio

Ti panagsipiliom a dagus kalpasan nga imminum wenno nanganka iti naalsem ket mangdangran iti enamel, kuna ti periodiko a Milenio iti Mexico City. Iti panangipadamagna iti panagadal a naaramid iti University of Göttingen idiay Alemania, mamakdaar ti periodiko a dagiti naalsem a taraon “temporario a pakapuyenda ti enamel ti ngipen.” No kasta, makadangran ti panagsipilio a dagus kalpasan ti pangngaldaw. Imbes ketdi, “maibalakad nga agurayka iti sumagmamano a minuto tapno maisubli ti kinalagda dagiti ngipen.”

Dagiti Baro a Kita ti Parsua a Nasarakan Kalpasan a Nadadael ti Pagnanaedanda

Idi naikkat ti kabakiran iti di mapagnanaedan a Carrizal Island iti Caroní River idiay Venezuela tapno maaramid ti baro a dam, adda natakuatanda a tumatayab nga ita pay laeng a naammuan, kuna ti Daily Journal iti Caracas. Dagiti ispesimen ti tumatayab a naala sakbay a napukan ti kaykayo ket natakuatan a nakairamanan ti bassit, asul ti labangna a billit nga agnanaed iti di mastrek a kinawayanan ti bassit nga isla. Mangnamnama dagiti naturalista a makasarakda iti ad-adu pay a miembro ti kataktakuat a kita iti dadduma pay a lugar. Kabayatanna, kuna ti managsirarak a ni Robin Restall, “ti pannakatakuat iti billit a mannangan iti bukel iti Carrizal . . . ti nangipakaammo a nadadaeltayon ti paglemlemmenganna iti nabayagen a tiempo.”

Pagtalinaedem a Nadalus ti Langdetmo!

Ania ti nataltalged​—kayo wenno plastik a langdet? “Mabalin ti aniaman kadagita no la ket ta pagtalinaedem ida a nakadaldalus,” kuna ti UC Berkeley Wellness Letter. “Kayo man wenno plastik ti panglangdetam no agiwaka iti di pay naluto a karne, is-isam a naimbag babaen iti napudot a danum nga adda sabonna.” No agkulatlaten wenno adda taba iti langdet, dalusam pay nga ad-adda tapno naan-anay ti kinadalusna. “Mabalinmo met nga ikkaten ti rugit ti langdet babaen ti panangyupermo iti dayta iti pagkulada (sangakutsarita a bleach iti sangalitro a danum),” kuna ti Wellness Letter. Masapul met a nakadaldalus dagiti imam ken namaga ti kutsilio nga usarem.

Dagiti Di Pay Ageskuela ken Computer

Kuna ti dadduma a managsukisok a ti “napaut a panagay-ayam kadagiti computer imbes a kadagiti kadaanan a kita ti ay-ayam” bassit laeng ti maitulongda kadagiti di pay ageskuela ket “mabalin a dayta ti pakaigapuan ti iyiikayda kadagiti tattao, saanda unay a panagatension, saan a panagparnuay ken uray ti depression ken panagdanag,” kuna ti periodiko a Vancouver Sun. Dagiti computer ipariknada iti ubing a “mapasaran dagitoy ti kasasaad a mapasamak laeng iti iskrin ti computer,” kuna ti sikologo a ni Sharna Olfman. Ipaganetget dagiti managsirarak ti kinapateg ti “saan koma unay a panagusar dagiti nagannak iti teknolohia no makiay-ayamda” kadagiti annakda no isursuroda ti “bokabulario, kolor, sukog, bilang, kababalin, ken pannakaammo maipapan iti inaldaw a mapaspasamak.” Kuna ti sikologo a ni Jane Healy a nakapatpateg ti kadaanan a wagas ti panagay-ayam manipud iti pannakaipasngay agingga nga agtawen ti ubing iti pito. Makatulong ti kasta a panagay-ayam tapno agatension dagiti ubbing, idinto ta ti kasupadina ti maaramidan ti panagay-ayam iti computer.

Telebision​—Makaadikto ken Makadangran

“Dagiti ubbing nga agbuybuya iti telebision iti nasurok a dua nga oras iti kada aldaw bassit ti maaramidanda idiay eskuelaan,” kuna ti Espaniol a periodiko a La Vanguardia. Nupay patienna nga epektibo unay ti telebision iti panagisuro, impatuldo ti doktor ti ubbing a ni Francisco Muñoz dagiti pagdaksan ti kasta a panagbuya. Patien ni Muñoz a ti basbassit a maaramidan dagiti managbuya iti telebision ket epekto ti “pannakataktak ti panagmataenganda ken basbassit nga abilidad nga agpanunot iti nauneg.” Kinunana pay: “Adda nalawag a nakainaigan ti panagbuya iti sumagmamano a programa, anunsio, ken music video iti panaginum dagiti agtutubo iti arak, panagsigarilio, ken panagdroga.” Nupay annugotenna a saan a tuladen ti amin nga agtutubo ti dakes a mabuybuyada iti telebision, inawagan ti sikiatrista ti ubbing a ni Paulino Castells ti telebision kas makaadikto ken makadangran, gapu iti “makadadael nga epektona kadagiti naganus pay a panunot.”

Dagiti Naarimbangaw a Siled a Pagadalan

Marigatan dagiti estudiante a dumngeg iti klase gapu kadagiti kallingag ken arimbangaw iti aglawlaw dagiti siled a pagadalan, kuna ti Aleman a magasin a Der Spiegel. “No saan unay a makatarus dagiti ubbing, dida unay matandaanan ti aniaman nga adalenda,” kuna ti sikologo a ni Maria Klatte. Iti dadduma nga eskuelaan idiay Alemania, inammo dagiti managsukisok ti kapigsa ti 70 ken 90 a decibel (dB). “Iti panggedan, kasapulan ti kasta unay a panangipamaysa iti isip gapu iti kapigsa ti uni a di nalablabes ngem iti 55 a dB,” inlawlawag ni Gerhart Tiesler, maysa a managsirarak maipapan iti kinaarimbangaw. “Iti industria, maisingasing a masalakniban dagiti lapayag no nasurok a 85 a dB ti kapigsa ti uni iti aglawlaw.” Kanayonanna, no napapaut ti panagkallingag dagiti uni iti maysa a siled​—panagsao man, panagranetret ti tugaw, wenno panaguyek​—narigrigat nga ipamaysa ti panunot. Makatulong dagiti bobida a manglapped iti kinaarimbangaw ti ruar ken makissayan ti panagkallingag isu a saan unay a masuron dagiti mannursuro ken estudiante ken saanda unay a marigatan nga agsao. Nupay kasta, adu nga eskuelaan ti di makabael nga agpakabit kadagita.

Dagiti Supermarket Pinukawda Dagiti Gagangay a Tiendaan

“Agpegpeggad dagiti lokal a tiendaan gapu iti iyaadu dagiti supermarket iti intero a makindaya ken makinlaud nga Africa isu nga agpeggad met ti pamastrekan dagiti mannalon kadagiti away,” kuna ti Aleman a pagiwarnak maipapan iti siensia a wissenschaft-online. Addan 200 a supermarket ken 10 a daddadakkel pay a tiendaan a pakaigapuan ti 30 a porsiento kadagiti maitingi a taraon idiay Kenya​—a katupag ti 90,000 a babassit a tiendaan. Sigun ken ni Kostas Stamoulis iti Food and Agriculture Organization ti UN, ti napartak a panagbalin a siudad ti adu a lugar ken ti globalisasion “kaipapananna a mapasaran ti Africa ti ad-adu pay a panagbalbaliw iti suplay ti taraonna ngem iti nakitatayo kadagiti napanglaw a pagilian.” Namnamaen dagiti eksperto a tapno maliklikan ti pannakadidigra, mabalin a maipasdek dagiti kooperatiba tapno adda pangilakuan kadagiti apit iti away ken adda maipaay a panangsanay a makatulong kadagiti mannalon a mangaramid iti panagbalbaliw.