Ti Kabassitan nga Aso iti Lubong

BABAEN ITI MANNURAT TI AGRIINGKAYO! IDIAY MEXICO

AGSAPSAPULKA aya iti kadua a mannakilangen ngem kontenton nga agidda a siuulimek iti saklotmo wenno iti abaymo no agbasbasaka? Maysa a kadua a bassit laeng ti kanenna, bassit a disso ti pagyananna, ken di masapul nga ipasiarmo nga inaldaw tapno agehersisio? No kasta mabalin a maragsakanka a maaddaan iti Chihuahua, ti maibilbilang a kabassitan a puli ti aso iti lubong. *

Nasayaat nga agbantay dagiti aso a Chihuahua, ta agtaul tapno mangpakdaar. Kinapudnona, natured dagiti Chihuahua. Saanda a kabuteng dagiti daddadakkel nga aso.

Mailasin ti Chihuahua babaen iti nagtimbukel nga ulona, dadakkel ken naraniag a matana, nakaranting a tigtignay, natingra a lapayag, a nakatingra iti sikiganna no agin-inana. Ababa, wenno atiddog ken nalamuyot a kasla seda ti dutdotda. Dadduma ti mabalin a puro a lumabbaga, olandes, asul, wenno puro a kolor tsokolate, labang wenno labang nga agsupadi a kolor. Ti nalukneng a paset iti tuktok dagiti uken a kaasping ti lulonan ti kappasngay nga ubing ti mangisalumina iti kaaduan nga uken a Chihuahua.

Nagtaudan ti Chihuahua

Nupay nagduduma dagiti pagarup maipapan iti nagtaudan ti puli a Chihuahua, kasla agparang a nagtaud dayta iti bassit nga aso a maawagan iti Techichi. Dagitoy ti taraken dagiti umili a Toltec iti Mexico idi maikasiam a siglo K.P. Adda ebidensia daytoy a nagtaudan nga impaay ti monasterio ti Huejotzingo nga imbangon dagiti monghe a Franciscano babaen iti batbato a naggapu kadagiti piramid iti Cholula. Dagiti bato ket addaan kadagiti kadaanan a kitikit a kaasping unay dagiti Chihuahua iti kaaldawantayo.

Kamaudiananna, dagiti Aztec inabakda dagiti Toltec, ket dagiti natatan-ok nga Aztec pinilida dagitoy a babassit nga aso, nangruna dagiti asul ti kolorda, kas pagdaydayawanda. Maipagarup a dagitoy nga aso ti mangigiya iti espiritu dagiti natay iti panagdaliasatda iti lubong dagiti natay. Ni Montezuma II, a naudi nga emperador dagiti Aztec, naisangsangayan ti panagayatna kadagiti Chihuahua. Naipadamag a ginasut ti bilang dagiti Chihuahua a tarakenna. Tunggal maysa kadagitoy ti aywanan ti maysa a managtaraken. Adda dagiti nasarakan nga iskeleton dagiti Chihuahua kadagiti tanem ti tattao iti beddeng ti Mexico/Estados Unidos.

Ti panagsukisok nga inaramid ni Thelma Gray a maysa a historiador ken eksperto kadagiti Chihuahua, ti pamatianna a napatakalan dagiti katutubo nga aso dagiti Aztec iti babassit a kita ti aso nga intugot dagiti konkistador nga Espaniol. Isu a dayta ti nagtaudan dagiti babbabassit pay a Chihuahua iti kaaldawantayo. Maawagan dayta iti Chihuahua ta idi ngalay ti siglo 1800, dagiti Americano a biahero a mapan idiay Mexico natakuatanda daytoy a puli idiay estado ti Chihuahua sada intugot ti dadduma kadagitoy nga aso iti Estados Unidos. Iti agarup dayta met la a tiempo, ni Carlotta nga asawa ni Emperador Maximilian iti Mexico, pinaglatakna ti Chihuahua babaen ti panangitugotna iti dayta a puli idiay Europa.

No Agtarakenka iti Chihuahua

Dagiti Chihuahua ket maibagay unay iti uneg ti balay, kadagiti apartment ken kadagiti lallakay, babbaket, ken addaan an-annayen wenno kadagiti saanen a makapanaw iti balay. Kaykayat dagitoy  no asikasuen ken kalangen ida dagiti tattao. Nupay kasta, masapul ti panagannad ta nagbabassitda. Mabalin a madangran wenno matayda no di mapakpakadaan a mabaddekan, matugawan, wenno mapandaganda. Masapul a saanda a mabaybay-an kadagiti nangato a lugar, kas iti kama ken sopa, ta saanda a mailasin ti nangato ken nababa isu a nalaka laeng a mabloda no lumagtoda. Gapu kadagitoy, ti Chihuahua ket saan a mabalin a taraknen dagiti babassit nga ubbing.

Nupay kasta, nasalsalun-at dagitoy ngem iti pagarupmo. Kinapudnona, ti Chihuahua ti puli ti aso a kapautan ti biag. Agpaut ti biagna agingga iti nasurok a 13 agingga iti 19 a tawen. Naparagsit ken nagantil daytoy nga aso, ngem magun-odanna ti amin nga ehersisio a kasapulanna manipud iti inaldaw a panangay-ayamna kadagiti abalbalayna. Nupay kasta, gapu ta nalaklaka a matunawan ngem kadagiti daddadakkel a puli ken bassit ti bitukana, ti Chihuahua ket nalaka a maaddaan iti hypoglycemia wenno abnormal nga ibabassit ti asukar iti darana. Isu a kasapulanna ti masansan a bassibassit a pannangan, ken adu nga inana. Gagangay nga agpigerger daytoy a puli. Kinapudnona, agpigerger ti Chihuahua no maragsakan, maamak, maup-upay, wenno mabuteng​—saan laeng a no malammin.

Matalek, nalaka a maay-ayo, ken nalaka a sanayen ti Chihuahua. Sigun iti libro nga A New Owner’s Guide to Chihuahuas, “no kayatmo nga aramiden dagiti makalikaguman iti panagtaraken iti Chihuahua, manmano ti puli a nalaklaka a taraknen, kaay-ayo, ken nalaka a bagayan.” Adu a tattao ti nakatakuat a nagsayaat a kadua ti bassit a Chihuahua.

[Footnote]

[Ladawan iti panid 15]

Maysa a kuting ken uken a Chihuahua

[Credit Line]

© Tim Davis/CORBIS

[Ladawan iti panid 15]

Nataengan a Chihuahua