Panagbiag iti Sirko

KAS INSALAYSAY NI JOHN SMALLEY

“Kakabsat ken gagayyem, agraman dakayo amin nga ubbing, abrasaendakayo iti kadakkelan a pabuya ditoy daga!” Para iti kaaduan a tattao, dagita a sasao ti engkargado kadagiti pabuya iti sirko ti pagilasinan a mangrugin ti makapagagar a pabuya dagiti animal, bulagaw, ken sirkero. Ngem iti pamiliak, kaipapanan manen dayta ti panagtrabaho iti Ringling Brothers and Barnum & Bailey Circus.

NAIPASNGAYAK idi 1951 a “napno dagiti sapatosko iti nagragadian,” pagkukuna a tumukoy iti nagragadian a mayap-ap iti daga iti uneg ti dadakkel a tolda ti sirko. Sipud pay idi makapagnakamin ken ni adingko, nakipasetkamin iti sumagmamano a benneg ti panagbiag iti sirko.

Ti dadakkelko a da Harry ken Beatriz ket nagbalin a paset ti Clyde Beatty Circus sakbay a naipasngayak. Kumakanta ni nanangko kadagiti kansion dagiti Espaniol ken agkawes kadagiti nailian a kawes dagiti Mexicano. Kas maysa a musiko, nagtokar ni tatangko a kadua ti agdinamag iti lubong a lider ti banda ken kompositor a ni John Philip Sousa kabayatan ti Gubat Sangalubongan I. Kalpasanna idi dekada 1950, natangdanan ni tatangko a mangtokar iti tuba iti agdinamag a Ringling Brothers Band, nalabit gapu iti datin a pannakikaduana ken ni Sousa.

Bayat ti panaglabas ti panawen, nagtrabahokami iti nadumaduma a sirko, agingga a nagtrabahokami iti Al G. Kelly & Miller Brothers Circus, a nagbalin met a nakalatlatak idiay Estados Unidos. Daytoy a pabuya ket addaan iti tallo a dadakkel a tolda. Ti maysa ti ayan ti nadumaduma a pangen dagiti leon, tigre, elepante, hyena, ken dadduma pay a naisalsalumina nga animal.

Ti maikadua a tolda ket inawaganmi iti kanayonan a pabuya. Iti unegna, gagangay nga adda sadiay ti maysa a lalaki a kasla alun-onenna ti maysa nga espada kabayatan ti pabuyana, ti maawagan a kagudua a lalaki kagudua a babai, dagiti pandek, maysa a higante, ken dadduma pay a tattao nga addaan iti karkarna a pammagi. Ti pannakilangen iti nadumaduma a tattao ket nagsayaat nga edukasion kadakami nga ubbing. Dadduma ti nangawag kadagitoy kadagiti manglais a nagan, ngem para kadakami, kapamiliami ida. Nakipagtrabaho, nagkakaduakami a nangan, ken nakipagnaedkami kadakuada iti kaaduan a bulan iti tawen.

Ti maikatlo a tolda isu ti sirko, nga addaan iti tallo a sirkulo a sangsangkagiddan a pakaangayan dagiti pabuya. Kadawyanna, ti kapeggadan wenno ti nakaay-ayat a pabuya ket maaramid iti makintengnga a sirkulo.

Aldaw ti Panagbiagmi iti Sirko

Sirkerokami ken ni adingko sipud pay idi ubbingkami. Pasetnakami met ti Wild West Show, a nagpabuyaanmi kas ubbing nga Indian. Ti pamilia iti tribu a Choctaw dagiti Katutubo nga Americano  nga addaan paset iti pabuya ti nangisuro kadakami kadagiti sala dagiti Indian.

Kadawyan a mangrugi ti aldawmi iti agarup alas sais ti agsapa. Iti dayta a tiempo, rugianmi ti agrubbuat tapno makaakarkami iti sumaganad nga ili. Amin nga agpabuya ket makipaset iti panagrakrak, panangibiahe, ken panangsangal manen iti sirko. Kas pagarigan, malaksid iti panagbalinna a musiko, ni tatangko met ti drayber ti dakkel a trak a pakailuganan ti pito nga elepante. No dadduma, makilugankami a sangapamiliaan iti trak ni tatangko.

Masansan nga agbiahekami a mapan iti baro a lugar ken mamindua nga agpabuyakami iti kada aldaw, malaksid ti Domingo, ta iti malem laeng ti panagpabuyami tapno makapaginanakami a kadua dagiti pamiliami iti rabii. Kanayon nga adda naisangsangayan idi nga aramiden ni tatangko para iti pamilia iti dayta nga aldaw, agpasiarkami man iti ili tapno uminum iti gatas a nalaokan iti arnibal ken sorbetes wenno agbuyakami iti sine bayat iti kaaddami iti luganmi iti dayta a rabii.

Adu a trabaho ti kasapulan iti panangsangal iti sirko. Timmulong met uray dagiti elepante. Kasano? Isuda ti para guyod kadagiti atiddog a pannakaadigi wenno poste para iti tallo a tolda. Ti maysa a pungto ti poste ti maisulbong iti sirkulo ti tolda, sa ti maysa nga elepante ti mangguyod iti sabali a pungto agingga a naipatakderen ti maysa a poste. Inton naipatakderen ti amin a poste ken naiplastaren dagiti generator ti koriente tapno masindian dagiti silaw, nakasaganakamin nga agpabuya iti dayta a malem.

Panagsursuro Kadagiti Baro a Taktika

Kadagiti oras iti nagbaetan dagiti pabuya iti malem ken rabii, nasursuro ti adu nga ubbing iti sirko no kasano ti agbalibalintuag, magna iti lubid, agpallatok, ken agpabuya iti trapeze. Insurodakami dagiti kabayaganen a miembro iti sirko a masansan nga annak wenno appoko ti adun a kaputotan ti pampamilia dagiti sirkero. Malagipko ti maysa nga Italiano a managpabuya a nangisuro iti damo a panagbalintuagko. Nangrugiak idi agarup uppat ti tawenko. Insuotna nga umuna kaniak ti mangsalaknib a sinturon; kalpasanna, sinarapanak laeng kadagiti imana bayat a nagtaray a mangbayabay kaniak. Idi agangay, inibbatannak, isu a bukbukodkon a nagbalintuag.

Napasamak ti kakaisuna a pannakaaksidentek kabayatan ti naranga a parada iti aglawlaw ti pagkareraan dagiti kabayo iti sirko. Naikabilkami ken adingko iti likudan ti maysa a bulagaw agraman ti dua a sunggo ken maysa a pangen dagiti elepante iti sanguanan. Bayat a magmagnaak ken iwidwidawidko dagiti takiagko, nabatad a napabutngak ti maysa kadagiti sunggo, isu a ginammatanna ti imak ken nakaro a kinagatna. Naimbag laengen ta saanak a naimpeksion, ngem adda pay bassit a piglat iti kannigid nga imak​—nainget a palagip a kanayon nga agannadak no makipulapolak kadagiti atap nga animal, uray no kasla makaay-ayo ken naamoda.

Nakasursuroak Kadagiti Napateg a Leksion

Ti panagbiagko iti sirko dina sininga ti panagbiagmi a sangapamiliaan. Kanayon a ginundawayan dagiti nagannak kadakami ti mangisuro kadagiti nasayaat a prinsipio ken pagalagadan iti  moral. Malagipko pay laeng a sinaklotnak idi ni tatangko sa binagbagaannak a diak agbalin a manangidumduma kadagiti sabali ti puli wenno kasasaad ti panagbiagda. Napateg dayta a leksion, ta saanak laeng a nagbiag a kadua dagiti tattao a sabali ti pammagida no di ket uray dagiti tattao a nadumaduma ti nasionalidadda.

Nasayaat met ti impluensia ni nanangko kadakami. No dadduma, ti sirko ket napumpunno iti tattao; no dadduma manmano. Ngem sangkasao ni Nanang kadakami: “Agpabuyakayo tapno maragsakan ti tattao (bayat a nagpalakpak), saan a gapu iti kuarta. Ginasut man wenno manmano dagiti agbuya, kanayon nga aramidenyo ti amin a kabaelanyo.” Diak pulos malipatan dayta. Kasta ti panangibagana a masapul a maseknankami kadagidiay agbuya iti sirko aduda man wenno manmano.

Malaksid kadagiti pabuyami, masapul a tumulongkami ken ni adingko nga agdalus kalpasan dagiti pabuya. Pidutenmi dagiti basura iti sirok ti sirko. Nagsayaat a panangsanay dayta kadakami.

Sipud Abril agingga Setiembre, ti sirko ket nagdaliasat iti nadumaduma a lugar, isu a saankami a nakapageskuela a kas iti dadduma. Pinalabasmi ti tiempo ti lam-ek iti hedkuarter idiay Hugo, Oklahoma. Bayat daytoy a tiempo, nageskuelakami iti agarup lima a bulan. Pinalabas met ti dadduma a sirkero ti tiempo ti lam-ek idiay Hugo, isu a kasta met ti inaramid ti adu nga ubbing. Ti eskuelaan ti ili ti nangasikaso iti espesial a kasasaadmi babaen iti nabaliwan nga iskediul.

Ti Aldaw a Nangbalbaliw iti Biagmi

Iti agsapa ti Setiembre 16, 1960, nariing ni tatangko iti agarup alas singko ti agsapa ken pinagrubbuatnakamin para iti biahemi. Iti dayta a partikular nga agsapa, inkeddeng ni Nanang nga imbes a makilugankami ken ni Tatang iti trak dagiti elepante, aglugankami iti gagangay a lugan nga ipapaay ti sirko.

Idi dimtengkami iti lote a pagpabuyaanmi iti sirko, rinugianmi ken ni adingko a pasiaren ti baro nga aglawlawmi. Kalpasanna adda nangngegmi a nagikkis: “Adda grabe nga aksidente. Saan a nakalasat ni Smalley ken ti engkargado kadagiti pabuya iti sirko.” Siempre, ti damo a reaksionko ket, ‘Imposible. Saan nga agpayso dayta.’ Idi agangay, naammuak a naggapun ni nanangmi iti nakapasamakan ti aksidente. Ni tatangko ket agmanmaneho idi a sumalsalog iti haywey iti bantay nga asideg iti Placerville, California, idi a nagpalia dagiti preno. Nabatad a ti kinadagsen dagiti elepante ti makagapu a nagbuelta ti treyler ti trak. Nakuppit ti dakkel a tangke ti gasolina ti trak, sa bimtak, a dagus a nangpapatay ken ni tatangko ken ti engkargado iti pabuya iti sirko a kaduana. Nakalidlidayak iti dayta nga aldaw. Nakasingsingedak ken ni tatangko. Talaga nga aggayyemkami.

Kalpasan a naipumpon ni Tatang iti nakayanakanna nga ili ti Rich Hill, Missouri, nagsublikami iti hedkuartermi iti tiempo ti lam-ek idiay Hugo, Oklahoma, bayat a nagpabuya ti sirko iti nadumaduma a lugar agingga a mairingpas ti tiempo ti gagangay a panagpabuyana. Kabayatanna, nageskuelakami nga ubbing a lallaki babaen iti regular nga iskediul. Baro a kapadasan dayta. Kaskasdi a magagarankami a mangur-uray iti sumaganad a tiempo ti gagangay a panagpabuya a kadua manen ti Kelly Miller Show. Ngem makapainteres ti nagbalbaliwan ti panagbiagmi.

Dimteng ti Biblia iti Biagmi

Maysa nga aldaw, idi simmangpetak manipud eskuelaan, inyam-ammonak ni nanangko iti maysa a babai nga adda sadiay tapno iyadalannakami iti Biblia. Jimmie Brown ti naganna ken maysa kadagiti Saksi ni Jehova. Diak unay magustuan ti agadal iti Biblia. Adun a tawen a ti sangkapanunot ken arapaapko ket agsubli iti sirko ken sursuruen ti trapeze. Nangaramidkami pay ketdi ken ni adingko iti temporario a trapeze iti nagbaetan ti dua a kayo tapno makapagpraktiskami. Nupay kasta, nangrugikami amin a nagadal iti Biblia ken nakigimong iti maiputputong a grupo idiay Hugo a buklen ti walo la a Saksi. Idi agangay, inkeddeng ni Nanang nga agretiro iti panagtrabahona iti sirko ken itultuloyna ti agadal iti Biblia. Agsangsangitak a nangakseptar iti desisionna. Nangnangruna a narigat dayta idi immay dagiti miembro ti pamiliami iti sirko tapno sarungkarandakami ken masmasdaawda no apay a saankamin a sumurot kadakuada.

Bin-ig la a ti biag iti sirko ti ammok idi. Naminsan, nariknak a kas man la tagtagilag-anenmin dagiti nagapuanan ni tatangmi. Ngem iti kasupadina, ti ipapatayna ti makagapu met a nagadalak iti Biblia, yantangay ti namnama a panagungar ti maysa kadagiti kangrunaan a nakagutugotak. Nabatad unay daytoy a namnama kaniak. Kayatko a siakto ti kaunaan a mangabrasa ken ni tatangko  bayat a sumrek iti naikari a Paraiso ditoy daga.​—Apocalipsis 20:12-14.

Ti Saksi nga agassawa a Reeder tinulongandakami a makakita nga adda dakkel a pamilia iti organisasion ni Jehova. Ket agpayso dayta! Ti bassit a grupo dagiti Saksi ni Jehova ket nagbalin a kongregasion, nga addaan iti sumagmamano a pamilia nga agdaydayaw a sangsangkamaysa. Nasken a dakamatek met da Robert ken Carol Engelhardt, ti agassawa a nangibilang kaniak kas naespirituan nga anakda. Siaayat ngem sititibker a binalakadan ken inwanwandak kabayatan ti kinatin-edyerko.

Ti kasta nga ayat dagiti nataengan a Kristiano ti nangliwliwa kadakami. Ket iti nadumaduma a wagas, nagtultuloy dayta iti intero a panagbiagko kas Kristiano. Adu a tawen a nagnaedak idiay Oklahoma ken Texas, ket iti tunggal kongregasion, naam-ammok ti adu a nadungngo a Kristiano a kakabsat. Dadduma kadagiti natataengan a kakabsat ti nangted kaniak iti naamaan a panangiwanwan ken pammaregta. Wen, nagbalinda a naespirituan nga ammak.

Panagdaliasat Manen

Sumagmamano pay la a tawen ti napalabas, natay ni nanangko. Nagtalinaed a napasnek nga estudiante iti Biblia ken matalek a Kristiano agingga iti ipapatayna. Ammok a maragsakanto inton pagungaren ti Dios dagiti nasungdo Kenkuana. Bayat nga ur-urayek dayta nga aldaw, maliwliwaak ta iti adu ken nagduduma a pamay-an, impaayannak ti organisasion ni Jehova iti pamilia.

Nariknak a nangnangruna a naparaburanak idi nasarakak ti asawak a ni Edna iti ummong ti ili ti Dios. Kalpasan ti panagkasarmi, inyurnosmi dagiti gannuatmi tapno makipasetkami iti trabaho a panangisuro iti Biblia iti amin a tiempo. Tapno adda pagbiagmi, nagtrabahoak kas agdadamo a reporter iti telebision. Awan ti kapadasak iti dayta a tay-ak; nupay kasta, ti pannakasanay nga inawatko kas mannursuro iti Biblia iti kongregasion dagiti Saksi ni Jehova ti makagapu a nakualipikarak iti dayta a panggedan. Idi agangay, nagbalinak a direktor ti damdamag iti maysa nga estasion ti radio. Nupay kasta, ti kalatko ket saan a tapno agbalinak a nalatak iti media. Imbes ketdi, kayatmi ken ni Edna ti agbalin a mannursuro iti kinapudno iti Biblia iti lugar nga adda panagkasapulan.

Idi 1987, naawisak nga agbalin a manangaywan iti sirkito, a mangbisita kadagiti kongregasion dagiti Saksi ni Jehova. Kas maysa a boluntario nga agdaldaliasat a panglakayen, bisitaek ti nadumaduma a kongregasion iti kada lawas tapno mangipaay iti pammaregta ken panangsanay iti trabaho a panangisuro iti Biblia kadagiti naespirituan a kakabsatko. Ita, no naespirituan ti pagsasaritaan, dakdakkel payen ti pamiliak. Nupay awan a pulos ti anakmi ken ni baketko, naaddaankami iti adu a naespirituan nga annak iti organisasion ni Jehova.

No an-anagen, nakaskasdaaw ta kalpasan ti adu a tawen, agdaldaliasatak pay laeng iti nadumaduma nga ili. Nagbalinen a trabaho iti sirkito ti dati a trabahok iti sirko! Sagpaminsan a pampanunotek no kabaelak pay laeng ti sibaballigi nga agpabuya iti trapeze. Naragpatko koma ngata ti arapaapko idi ubingak nga agbalinak nga eksperto iti mamitlo a panagbalibalinsuek? Ngem nagbiit a maiwaksik dagita a kapanunotan no panunotek ti kari ti Dios a paraiso ditoy daga.​—Apocalipsis 21:4.

Pudno a naipasngayak a “napno dagiti sapatosko iti nagragadian.” Ngem maipalagip kaniak ti kuna ti Biblia: “Anian a nagimnas ti saksaka dagidiay mangideklara iti naimbag a damag ti naimbag a bambanag!” (Roma 10:15) Ti pribilehio a tumulong kadagiti tattao a makaammo iti Dios ket dakdakkel ngem iti aniaman a maragpat ti maysa a sirkero. Ti bendision ni Jehova pinagbalinna a makapnek ti biagko!

[Dagiti Ladawan iti panid 19]

Dadduma kadagiti “pamiliami” iti sirko, ken ni tatangko agraman ti bukodna a tuba

[Ladawan iti panid 21]

Dakami ken ni baketko nga Edna ita